Þjóðviljinn - 28.06.1962, Síða 6

plÓÐVILJINN
hsalanðls ■am«min»rflolck« alMH* — Milallatanakknrlnn. - RlUt]6rmii
SEaanOs KJartanaoon (4b.), Masnús Torfl Ólafsson, Blgurður GudraundSBOn. —
TáttarltatJOrar: írar H. Jónsaori, J6n BJarnason. — Auglýslngsstjórl: GuSsslr
foanússon. - RltstJóm, afarelBsla, aualýslngar, prentsmlSJa: SkólarðrSust. 18.
ttml 17-000 (1 Ilnur). AskrlftarrerS kr. fiS.OO 4 m4n. — LausasölurerS kr. 2.00.
Sendillinn dæmdur i
JJómur var í fyrradag kveðinn upp í olíumálinu svo-
nefnda, en það er víðtækasta fjársvikamál, sem um
getur hér á landi. Það sem vekur sérstaka eftirtekt
við alla meðferð málsins, er !hve lengi hið opinbera
ákæruvald lét dragast að höfða mál gegn hinum seku,
eftir að upp komst um lögbrot þeirra. Og vissir þætt-
ir í meðferð málsins verða vægast sagt taldir vafa-
samur „heiður“ fyrir yfirstjórn dómsmála í landinu.
Engum blandast ihugur um, að aðalsökudólgurinn í
olíumálinu er Vilhjálmur Þór, seðlabankastjóri og yf-
irmaður gjaldeyrismála á íslandi. Engu að síður er
hann sá maðurinn, sem vægastan dóminn hlýtur, enda
var svo um hnútana búið í áfeæruskjalinu, að unnt
væri að komast hjá því að dæma seðlabankastjórann
til eðlilegra vistaskipta og láta hann flytja aðsetur
sitt úr Seðlabankanum í Steininn.
|v . . . . ■ - 1 ■
l/'ilhjálmur Þór var einungis ákærður fyrir að hafa
ráðstafað nokkur þúsund dollurum iaf innstæðu Ol-
áufélagsins í New York til SXS án leyfis 'gjáldeyrisyfir-
valda. Á sama tíma var Vilhjálmur formaður stjórn-
: ar Olíufélagsins og lét smygla vörum til landsins gegn-
um hernámsliðið á Keflavíkurflugvelli i stórum stíl.
Þessar sakir voru taldar fyrndar, þegar málið var tek-
ið fyrir. Hér var þó ekki um neitt venjulegt smygl
að ræða. Þetta smygl var framkvæmt me0 skjalaföls-
unum og slíkar sakir fyrnast ekki á svo skömmum
tíma, en saksóknara hefur þó tekizt að ganga léttum
skrefum fram hjá þessu atriði, enda eru beir Vilhjálm-
ur háðir háttsettir hjá Frímúrarareglunni. En hér var
jafnframt svo snöggur blettur á allri þeirri spillingu,
sem Iþrifizt hefur í sambandi við hermangið, að stjórn-
arvöldunum mun hafa þótt vissara að hafa það myrkri
hulið. Yfirmenn hernámsliðsins voru sem' sé við mál-
ið riðnir!
Fn Vilhjálmur Þór ber ekki einungis ábyrgð a þeim
afbrotum, sem nú er búið að dæma hann. og félaga
hans fyrir. Hann var lífið og sálin í þeirri hættulegu
stefnu að flækja samvinnuhreyfinguna inn í samstarf
við einkabraskara og í hvers kyns fjárplógsstarfsemi,
sem hefur orðið samvinnuhreyfingunni til ómetanlegs
álitshnökkis. Og hann hefur verið einn ákafasti máls-
vari núverandi ríkisstjórnar, enda þótt Framsóknar-
flokkurinn hafi lýst þessa stjórn svarinn fjandmann
samvinnustefnunnar og allrar starfsemi samvinnu-
manna. En eftir sem áður situr Vilhjálmur í banka-
stjórastöðunni sem fulltmi Framsóknarflokksins, enda
mun honum ætlað að halda dyrunum opnum fyrir sam-
vinnu Framsóknar og íhaldsins, þegar forihgjunum
þykir henta. Tíminn hefur líka hampað Vilhiálmi séf-
staklega undanfarið. Sama daginn og málflutningur
■hófst í ólíumálinu birtist þar heilsíðuviðtal við banka- ó
stjófann í tilefnj af 50 ára sendilsafmæli hans. Nú
væri því vel við eigandi að Tíminp .gæfi' út aukábláð d.
um Vilhjálm.
*' - • V* V ! r: ; i *> VV ,jit j' ' t-V;
Ekki yirðist það heldur raska jáfnaðargeði landsfeðr-
anna, þótt yfirmaður gjaldeyrismála á íslandi hafi
hlotið dóm fyrir gjaldeyrissvik. Sú háðung mun þó
hvergi þekkjast nema hér á landí, að slíkir menn gegni
hinum mikilvægustu trúnaðarstöðúm eftir sem áður,
en raunar bafa núverandi stjórnarvöld brotið að baki
sér allar brýr í þessum efnum íneð',að, lata Vil-„
hjálm Þór sitja í embætti íinu, eftir að hann var
ákærður opinberlega óg rannsók'n málsins hófst. Vil-
'hjálmur Þór verður tafarlaust- að víkja úr embætti
seðlabankastjóra. Réttarvitund aímenpings krefst
þessa, því að sendillinn frá SÍS verður ekki sýknaður í
■hugum fólksins, .þótt hann sé nú orðinn vikaliprasti
sendill „viðreisnarstjórnarinnar“. — b.
Afómið aS
innan
Innan um græn tré rís stór
bygging, kringlótt, gulleit, mjög
sakleysisleg og erfitt að gizka
á hvað fer fram innan veggja
hennar. Hnefaleikamót kann-
ske? Það væri ekki svo fráleit
tilgáta væri það ekki gefið
upp, að við erum stödd í borg-
inni Dúbnu skammt frá
M'oskvu, en þar starfar Samein-
uð atómkjarnarannsóknarstöð
sósíalistiskú ríkjanna. Við
dyrnar stendur lítill maður,
ekki ólíkur stærðfræðikennara
í gagnfræðaskóla. Samt er þétta
sjá.Ifur Veksler, einhver þekkt-
asti vísindamaður landsins.
Hann stjórnar í Dúbnu Eánn-
' sóknarstofu hárrar orku. Og í
húsinú er einmitt sá utbúnaður
sem han'n þarf til 'tilraunanná,'
nefnist hann sinkrófasótrón. En
áður en honum vérði iýst, verð-
um við að hættá okkur út á
þann hála ís að drepa á eðlis-
fræðileg vandamál.
Rannsóknarstöðin í Dúbnu
fæst við öll 'helztu vandamál
nút'íma kjarneðlisfræði, rann-
sakar aðskiljanlega frumparta
atómkjarnans við litla og mikla
orku, allt að orku gerfigeim-
geisla. Til þessara rannsókna
hefur stofnunin svonefnda
„hraðara11. í þessum hröðurum
er eindum atómkjamans kcmið
á gífurlega ferð í mögnuðu seg-
ulsviði og síðan beint á eitt-
hvert „skotmark" (úr blýi. ber-
yl, ei.nhverri lofttegund). Hinar
ýmsu. eindir bregðast á ólíkan
hátt við skotmarkinu, og eru
þessi ólíku viðbrögð l.iósmynd-
uð á sérstakan hátt. Á þessum
ljósmyndu.m sjást brautir hinna
ýmsu. einda og af þeim má lesa
margan fróðleik um eiginleika
þeirra.
Til að sk'oða einhvern hlut
þurfu.m . við . geisla sem hafa
öldulengd 'sem er styttri en það
er. skoða . skal. Og því stvttri
sem . öldurnar ery, • þeim mun
meiri þarf orkg- öreinda. geisl-
. ans að vera.
Við venju.Iegt ljós -má sjá
hlu.t sem er einn hundraðbús-
■ undasti úr sentimetra að stærð.
I lj.ósi röntgengeisla ■ (orka
þeirra er þúsund sinnum meiri
en orka venju.legs Ijóss) er
hægt að „sjá:‘ atóm, sem eru
einn hundraðmilljónasti úr
sentímetra að stærð.
En til að sjá byggingu atóm-
kjrrnans þarf geisla sem eru
tíuþúsund sinnum styttri en
röntgengeislar. Og samt er
þetta ekki nóg til. rannsókna á
byggingu öreinda prótónur nev-
trónur osfrv. Hér er um fvrir- •
bæri að ræða sem eru. milljón
sinnum smærri en atómin.
Hraðaramir i Dúbnu fram-
leiða prótona með svo hárri
orku. að prótónugeislinn hefur
öldulengd sem er milljón siiin-
um minni en öldulengd rönt-
gengeisla og þar með er gert
kleift að rannsaka byggingu
eins furðusmárra eininga <Jg
prótóna og nevtróna.
'Þetta eru f urðulegar stað-
reyndir. Þegar maðurinn hugs-
ar um stjörnurnar og atómin
verður hann angurvær og sæt-
lega óhamingjusamur: hvað
getur hann gept andspænis
þessum óendanleika? .Við get-
um bætt ,einu smáatriöi við:
Atómfræðingar glíma ekki að-
eins við æfintýralega smæð
glíma við atómkjarnann, þá
furðum við okkur ekki á því,
að orka prótonanna kemst hér
upp í tíu milljarða elektróvolta.
Innan í þessu húsi er segul-
'hringur. Sá hringur er ekkert
smásmíði: 'hann er 60 metrar í
þvermái, og í hann fóru 36
Iþúsund tonn af úrvalsstáli.
Enda sagði urtg kona í hvítri
þeysu þegar hún gekk í stiga
upp á segulhringinn; það eru
aldeilis húsakynni sem þessar
litlu eindir hafa.
Frá þessu púlti er sinkrófasótróninum *t,
'heldur og; æfjntýralegan tíma.
Neytróna lifir tólf mínútur ef
hún er „tekin úr umferð“. Það
er talin mjög skikkanleg ævi'.
Til eru þær eindir (ein slík
heitir pímedon) spm lifa ekki
nema einn hundraðmilljónasta
úr sekúndu. ,Á þessum tíma
verða vísindamennirnir að
filma þetta kríli á sómasam-
legan hátt.
Innai\j“ í þessum hríng feru
mörg frábá&r \n?feKÍæki, 4Á sam-
Ég gengí
hring...
Þá getum við snúið okkur
aftur að 'húsi Vekslers sem
geymlr sinkrófasótróninn, en
sá er einmitt helzti „hraðari11
stiofnunarinnar. Og þar eð við
vitum hvé mikið þarf til að
svarandi tæki eru einnig í ann-
arri byggipgu, baðaa sem. sin-
króíasótróni er stýþt .þegar til-
raunir fara fram, . þá . er~, hér ,
enginn maður — sökum geiálun-
arhættu. Þ.ar stóðu' þolinmqðir
Vísindamenn og reyndu að út-
skýra fyrir heimskum blaða-
mönnum frumpartanna hröðu
gönguferð innan í segulhringn-
v.m. Hvernig hundrað vcldugar
dælur dæla öllu lofti ut úr
hringbvautinni syo aþ ' eindirn-
ar rekist. ekki á óþarfa efnis-
agnir á braut sinni. Hvernig
þessar eindir hlaupa hring eft-
ir hring í þessu magnaða seg-
ulsviði og fá- uppörfandi spark
í afturendann um léið og; þær
fara fram hjá rafskautunum,
Hvernig hraðinn eykst, þar til
eindirnar fara á 3.3' sek." svip-
: WM
BE RGI MAI m
0) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 28. júní 1962