Þjóðviljinn - 02.11.1962, Side 7

östudagur 2. nóvember 1962
----------------------------------ÞJÓÐVILJINN---------------------
® Af óbreyttum borgurum heimsins lét einn mest til sín taka þegar
háskinn var mestur í Kúbudeilunni í síðustu viku, enski heimspek-
ingurinn Bertrand Russell. Þessi niræði forustumaður friðarhreyfing-
ar Bretlands sneri sér til Kennedy, Krústjoffs og Ú Þants, og svar
sovézka forsætisráðherrans við bréfi Russels var aðalefni heimsfrétt-
anna einn daginn.
• Föstudaginn í síðustu viku birti vikuritið New Statesman grein þá
eftir Russell sem hér má lesa í íslenzkri þýðingu. Henni fylgdu eft-
irfarandi formálsorð frá höfundi: „Grein þessi var skrifuð áður en
hitna tók í Kúbumálinu. Nýskeð ábyrgðarlaust tilræði Kennedy við
heimsfriðinn styrkir sannleiksgildi bess sem hér fer á eftir.
Mikill fjöldi fólks lítur á
hættuna á kjamorkustríði með
kaeruleysislegri bjartsýni. Það
gerir sér grein fyrir, að kjarn-
orkustríð myndi verða hræði-
legt, og það heldur, að báðir
aðilar muni hliðra sér hjá átök-
um. Ég vildi óska, að ég gæti
verið sömu skoðunar, en þeir
vitnisburðir sérfræðinga eru
nægir fyrir hendi, sem ótví-
rætt gefa í skyn, að kjarnorku-
stríð er ekki aðeins mögulegt,
heldur líklegt. 25. júní sl.
komst Home lávarður þannig
að orði í ræðu í lávarðadeild
enska þingsins: „Þegar ég fór
á ráðstefnu Seato-ríkjanna, var
ekki aðeins um að ræða mögu-
leika á styrjöld milli Norður-
Víetnam og Laos. Styrjöld milli
Seato-bandalagsins ásamt Ame-
ríku og kommúnistaríkjanna
ásamt Rússlandi og Kina békk
einnig sem á bláþræði". (The
Times 26. júlí).
Nýjasta og áreiðanlegasta
bókin um bandaríska hermála-
stefnu, 100 milljónir manns-
’ífa eftir Riehard Fryklund
’Macmillan, NY), segir hik-
laust: „Líkur á kjarnorkustríði
hsfa ekki minnkað, heldur
aukizt" (bls. 151). Þessa bók
þyrftu sem flestir að lesa, þar
sem hún er naegilega hreinskil-
in til þess að geta komið sér-
hverjum lesanda i skilning um
hið alvarlega tilgangsleysi
kj-amorkustyrjaldar, þó að hún
sé jafnfram-t hugsuð sem inn-
legg í þágu hermálastefnu hr.
MeNamara. Margir hafa látið
sannfærast af rökunum fyrir
mfnvægi gagnkvæmrar ógnun-
ar, Um þetta segir hr. Fryk-
lund. að þvi aðeins verði slíkt
jafnvægi til frestunar á kjarn-
orkustríði, að eftirfarandi fimm
skilyrðum sé fullnægt: (l-) að
þeir, sem finguma hafa a
gikknum. haldi sönsum; (2) að
engum verði á slysni; (3) að
engar misreiknanir verði um
fyrirætlanir óvinarins; (4) að
smástríð magnist ekki í heims-
stvrjöld. (5) að Rússar eigi
enga vörn gegn flugskeytum
''b’s. 61. Hann telur ekki trú-
legt, að öilum þessum skilyrð-
um verði fullnægt, og ég held.
að við getum verið honum sam-
máia.
Hr Fryklund greinir frá
+’ eimur áætlunum sem banda-
r:skg hermálaráðuneytið iét
"vp 1960 varðandi hugsanleg-
"-i cang kjarnorkust.yrjaldar
’-sár áætlanir. segir hann
- ■ hafi verið gerðar með aðstoð
—=fmagnsreiknihena og full-
''■omnustu sérfræðinga í hermál-
um. Bá?*ar áætlanimar eru
miðaðar við það. sem vænt'1
megi. ef stríð skylli á 1963. í
’-'inni fyrri er gert ráð fyrir
oð Rússar geri árás á Banda-
rikÍTi án fyrirvara. Niðurstað-
an var sú, að af 195 milljón-
um íbúa Bandarikjanna myndu
150 millj. farast, en í Rússlandi 40
milljónir af 220 milljónum. Tel-
ur höfundur, að þettá myndi
vera sigur fyrir Rússland. Hann
leggur á það áherzlu, að þessi
áætlun sé niðurstaða „kaldra
starfrænna útreikninga“ (bls.
3). Hin áætjunin gengur út frá
annarri kenningu: að Rússar
hefji umfangsmikla árás án
kjarnorkuvopna á Vestur-Evr-
ópu og að Bandarikin svari
með kjarnorkuvopnum. í því
tilviki er talið, að 75 milljónir
myndu farast í Sovétríkjunum
og 110 milljónir í Bandaríkj-
unum (bls 3 og 4). Þess er
ekki getið, hvað verða muni
um íbúa Vestur-Evrópu, en
höfundurinn gefur í skyn, að
eftir slíka styrjöld myndu það
verða Kínverjar, sem ríkið
erfðu.
Frykland lætur samt ekki
hér við sitja. Hann boðar nýja
hermálastefnu, sem hefur ver-
ið sett fram af McNamara,
landvarnamálaráðherra Banda-
ríkjanna. Samkvæmt þessari
nýju stefnu mun bandarískum
kjamorkuskeytum ekki verða
skotið á rússneskar borgir og
ekki fyrst og fremst leitazt við
að tortíma mönnum og verð-
mætum. f þess stað muni þeim
verða stefnt gegn rússneskum
flugskeytastöðvum í þeim til-
gangi að koma í veg fyrir
gagnárás Rússa, Meðan striðið
væri í . fullum gangi, myndi
samningaviðræðum vera hald-
ið áfram við Rússa. Rússum
yrði sagt: „Við munum ekki
ráðast á ykkar borgir, nema
því aðeins að þið ráðizt á okk-
ar borgir“. Þess er vænzt, að
þetta muni fá Rússa til þess
að takmarka sínar árásir við
bandarískar flugskeytastöðvar.
Höfundur viðurkennir að
kjósi Rússarnir að ráðast gegn
borgunum, geti Bandaríkja-
menn ekki komið í veg fyrir
það, heldur einungis launað í
sömu mynt „Erfiðleikamir á
því að halda uppi stríðstakmörk-
unum með hótunum á styrj-
aldartímum eru vissulega mikl-
ir“ segir höfundur, „en hinn
kosturinn er aðeins sá að við-
urkenna tortimingu okkar
flestra og lands okkar líka. sem
óhjákvæmilega afleiðingu
meiri háttar styrjaldar“ (bls
122).
Ef þetta er það bezta, sem
bandarísk stjómarstefna hef-
ur að bjóða. virðast horfumar
varla mjög lokkandi. Ef allt
fer svo sem hr. Fryklund von-
ast tfl. myndu samningavið-
ræður eftir þvílíka hálfkáks-
styrjöld varla bera meiri
árangur en verið hefur. Ef á
hinn bóginn rvnni berserks-
gangur á stáltaugarnar og
kláru höfuðin, er víst óhætt að
halla sér að fyrri spádómun-
um varðandi tortímingarhlið-
ina.
Það er engin ástæða til þess
að hafna áætlunum hr. Fryk-
lunds um afleiðingar hinn.a
ýmsu stefnumöguleika, sem
hann tekur til íhugunar. Hann
hefur haft aðgang að marg-
háttuðum upplýsingum. sem
haldið er leyndum fýrir al-
menningi. og að minnsta kosti
mér virðist hann hreinskilinn
og afdráttarlaus í skoðunum.
Að hans áliti eru aðeins þrír
möguleikar fyrir hendi, ef
fjandskapur heldur áfram að
rikja milli Rússa og Banda-
rikjamanna: í fyrsta lagi, að
Rússar verði sigursælir og
Bandarikjunum gjöreytt; í öðru
iagi. t. að ibæði Rússland og
Bandaríkin , verði lögð í auðn
og hinn eini sanni sigurvegari
verði Kína; í þrið.ia lagi. að
Rússar og Bandaríkjamenn
heyi stríð. sem ekki verði út-
kljáð. en taki síðan aftur að
Cftir
Bertrand
Russe/I
/
byggja upp hernaðarmátt sinn
í þeim tilgangi að berjast síð-
an til þrautar. Mætti ekki virð-
ast sem svo, að báðir aðilar
ættu að geta áttað sig á, að
frekari gagnkvæmur fjand-
skapur er einskisnýtur og get-
ur ekki leitt til neins þess,
sem öðrum hvorum væri akk-
ur í?
Eins og nú standa sakir er
árlega eytt í stríðsundir-
búning um fjörutíu þúsund
milljónum enskra punda eða
um það bii sextán enskum
pundum á hvert mannsbarn á
jörðinni. Við skulum hugleiða
sem snöggvast, hvað unnt væri
að gera fyrir þessa fjárupphæð,
ef henni væri varið í friðsam-
legum tilgangi. Hluta hennar,
að minnsta kosti í hinum efn-
aðri löndum. væri hægt að
verj a til lækkunar skatta. Af-
ganginn væri svo hægt að no.ta
á þá vegu, sem jafnframt væru
til beinna heiila fyrir mannkyn-
ið og til lausnar á þeim hag-
fræðilegu vandamálum, sem
hlytust af skiptingu frá her-
gagnaiðnaði til útþenslu á
hvers konar iðnaði í þágu frið-
ar. Hvað þá útþenslu varðar:
við skulum byrja á því. sem
frumlægast er, nefnilega fæð-
unni. Eins og er þjáist meiri-
hluti mannkynsins af næringar-
skorti, og með vaxandi mann-
fjölgun verður það vandamái
að líkindum æ erfiðara við-
fangs á komandi áratugum.
Smávægilegur hluti þess fjár,,
sem nú er varið til vopnabún-
aðar. gæti von bráðar komið
stórbættri skipan á þetta mál.
Það væri ekkj einungis, að um-
framforði Bandaríkjanna af
korni, sem nú er látinn hverfa
í híf eyðileggingarinnar. gæti
létt af hugursneyð meðal sár-
þurfandi þjóða, heldur væri
einnig unnt að breyta víðum
eyðimerkursvæðum í frjósöm
akurlönd með áveitum og auð-
velda tilflutning nauðsynja frá .
forðasvæðum til þurftarsvæða
með bættum samgönguháttum.
Hýsing og hýbýlahættir eru
oft allsenáis ’öfullnæ'gjandi/
jafnvel í löndum, sem auðugust
teljast. Á þessu væri auðvelt
að ráða bót með aðeins broti
þess fjár, sem nú er varið til
flugskeyta. Menntun krefst
alls staðar. og þó einkum í hin-
um nýfrjálsu löndum í Afríku
og Asíu, fjárframlaga mörg-
um sinnum hærri en nú er. En
það er ekki aðeins þörf stór-
aukins fjár til menningar- og
skólamála. Ef styrjaldarógnun-
inni væri bægt frá gætu vís-
indin helgað sig bættri velferð
manna í heilsufarslegu tilliti
í stað þess að vinna að upp-
finningu stöðugt kostnaðarsam-
ari aðferða til manndrápa. og
skólar þyrftu ekki lengur að
telja það hluta af skyldu sinni
að efla hatur á hugsanlegum
óvinum með aðstoð fáfræði í
bland við lygi. Með hjálp nú-
tímatækni gæti hafizt hér á
jörð tímabil hamingju og vel-
sældar, sem tæki langt fram
öllu, sem þekkt er úr fyrri sögu
mannkynsins.
Allt þetta er mögulegt. Allt
sem þarf er annað og nýtt við-
horf til alþjóðamála og þeirra
þjóða, sem nú eru taldar fjand-
samlegar. Ég endurtek, að þetta
er mögulegt. en það er ekki
hægt að gera allt í einu. Það
er ekki auðvelt verk að beina
þróun mála meðal voldugustu
þjóða heimsins í nýjan farveg
og krefst sannarlegs endurupp-
eldis og menningarlegs endur-
mats
Þetta er ekki einungis mál,
sem varðar ríkisstjómir. Þetta
er mál. sem varðar sérhvem
einstakling. Ríkisstjómir, svo í
kommúnistaríkjunum sem ut-
an þeirra. eru háðar áliti al-
mennings. og að breyta al-
menningsálitinu er fyrst Gg
fremst verkefni minnihlutans;
Þessi minnihluti verður að vera
reiðubúinn að leggja á sig
meiri eða minni fórnir. Þvi
stærri sem þessi minnihluti
verður, þem mun vægari verða
fórnirnar; og ef hann með tím-
anum verður að meirihluta,
verður engin þörf frekari
förna, Er verst lætur verða
fórnirnar a1drei eins miklar
SÍÐA 7
„Alvarlegar tillögur hafa komið fram, bæði í Bandaríkjunum
og Rússlandi, um að koma á fót herstöðvum á tunglinu, búnum
ægilegustu eyðingarvopnum . . . Úgerningur er að sjá fyrir
endann á slíkri vísindalegri vitfirringu . . .“
og þær myndu verða í kjarn-
orkustriði.
Nú eru margir, sem vinna
af brennandi áhuga fyrir friði
í heiminum. Einnig má finna
þá, sem í raun og veru óska
eftir kjarnorkustríði, en ef
þeir hinir sömu kynntu sér rök-
semdafærslu hr. Fryklunds í
áðumefndri bók hans, fæst
ég ekki til að trúa því að ó-
reyndu, að þeir myndu ekki
flestir sjá tilgangsleysi núver-
andi stefnumiða.
Um nokkur byrjunarskref er
að ræða, sem hægt væri að
stiga án mikilla erfiðismuna.
Hið fyrsta og augljósasta er
stöðvun tilrauna með kjam-
orkuvopn. Þau atriði, sem Rússa
og Bandaríkjamenn greinir á
um varðandi þetta mál, eru
svo smávægileg, að hvorugur
aðilinn á sér neina réttlætingu
þess að neita að fallast á við-
hlítandi lausn. Annað skrefið
er að hindra það, að fleiri fái
kjamorkuvopn. Fjölgun kjarn-
orkuvelda eykur hættuna á
kjamorkustríði með hraða, sem
er meiri en aukning á fjölda
kjamorkuvelda. Annað, sem
ætti ekki' að vera svo erfitt
að koma til leiðar, er niður-
skurður á f jandsamlegum á-
róðri beggja vegna jafnframt
hvatningu til aukinna félags-
legra samskipta milli austurs
og vesturs í því augnamiði að
draga úr þeirri venju að líta
á mótaðilann sem herjansflokk
melódramatískra þorpara frem-
ur en mannverur, samlíkar okk-
ur sjálfum. Afvopnun £ áföng-
™, ?em er afar mikilvæg, hef-
ur hingað til ekki getað orðið,
þar sem málið hefur verið tek-
ið röngum tökum. Á afvopnun-
arráðstefnum kemur hvor að-
ilinn um sig með áætlun
klippta eða skorna. Metnaður
og stærilæti gera báða máls-
aðila ófúsa að hnika til til-
lögum sínum í samkomulags-
átt, jafnvel í minnstu smáat-
riðum. Afleiðingin verður sú,
að þrátt íyrir almennar yfir-
lýsingar um vilja til afvopn-
unar, er alls ekkert gert. Rétt
aðferð væri, að deiluaðilar
fengju hlutlausa aðila til að
gera uppkast að samningi um
afvopnun í áföngum, sem í
engu drægi taum annars deilu-
aðilans á kostnað hins.
Mál, sem fær stöðugt aukna
þýðingu, er geimferðalög, og
gervihnettir. Hr. Fryklund
kemst svo að orði: „Við höf-
um nú í smíðum risaeldflaugar,
sem innan fárra ára geta kom-
ið eyðingarsprengjum á braut,
svo ægilegum, að ef 25 til 50
slíkar yrðu sprengdar í and-
i-úmsloftinu, gætu þær geryett
gervöllu Sovétríki" (bls. 55).
Eins og allir vita, myndu Rúss-
ar sízt verða eftirbátar Band-
ríkjamanna í þess háttar hem-
aði, sem myndi verða óendan-
lega miklu voðalegri til eyð-
ingar en sá kjamorkuhemaður,
sem hingað til hefur verið í
bígerð. Alvarlegar tillögur háfa
komið fram, bæði í Bandaríkj-
unum og Rússlandi, um að
koma á fót herstöðvum á tungl-
inu, búnum ægilegustu eyðing-
arvopnum, sem gætu tortimt
báðum þessum löndum. Ógem-
ingur er að sjá fyrir endann
á slíkri vísindalegri vitfirringu,
nema komið verði á almennri
stöðvun á vígbúnaði.
Enn er fjöldi ágreiningsefna,
þar sem hagsmunir austurs og
vesturs virðast ekki geta far-
ið saman við fyrstu sýn. Er
Berlínarmálið þar efst á blaði
eins og nú standa sakir (Ath,
Kúbumálið var ekki komið á
dagskrá, þegar þessi grein var
samin). Vesturveldin geta ekki
varið Vestur-Berlín með venju-
bundnum hernaðaraðferðum og
mjmdu þess vegna neyðast til
að hóta beitingu kjamavopna
gegn yfirvofandi rússneskri á-
rás, sem framkvæmd yrði með
venjulegum vopnum. Gallinn
ér bara sá, að slik gagnárás
myndi engan veginn geta vemd-
að íbúa Vestur-Berlínar og
næstum örugglega leiða til al-
gerrar útrýmingar alls íbúa-
fjölda bæði Austur- og Vestur-
Berlínar. Þess háttar „vemd“
getur varla kallazt eftirsóknar-
verð fyrir einn né neinn.
Eitt skyldi ávallt haft í huga.
Þegar hreyft er mótmæh’m
Framhald á 8. síðu