Þjóðviljinn - 19.02.1963, Page 7

ÞJÓÐVILJINN
:>riðjudagur 19. febrúar 1668-
VERÐUM AÐ KOMAST
AF NÝLENDUSTIGINU
Þegar stjórnarskiptin urðu í Færeyjum í síðasta mánuði, sendi
eitt Kaupmannahafnarblaðið, INFORMATION, blaðamann til
eyjanna. Hefur hann átt viðtöl við ýmsa framámenn í stjórnmál-
um og atvinnumálum á eyjunum, þ. á m. þetta spjall við Erlend
Patursson, f jármála- og sjávarútvegsmálaráðherra, sem hér birtist
í lauslegri þýðingu.
Þad vanlar enn tvær eða
þrjér skúffur í skrifborð Er-
lendar Paturssonar og nokkrar
vegghillur í skrifstofu hans i
landsstjómarhúsinu á Tinga-
nesi, en frá öllu verður ekki
gengið á svipstundu og þegar
þessum smámunum hefur verið
kippt í lag getur maður að
minnsta kosti verið viss um að
í skúffurnar og hillurnar verði
ekki hlaðið málum í þeim tii-
gangi að þau rykfalli þar. Hinn
nýi fjármála- og sjávarútvegs-
málaráðherra Færeyja býr sig
vinnuglaður til að leysa verk-
efni sín. sem framundan bíða,
og sú vinnugleði hlýtur óhjá-
kvæmilega að setja nokkurn
— og kannski ekki svo lítinn
— fiðring í andstæðingahópinn.
Þjóðveldismaðurinn Erlendut
Patursson cand. polit., sonur
kóngsbóndans í Kirkjubæ, það-
an sem framfarirnar báru á
sínum tíma svip stórbrotinnar
persónu föður hans. Jóannes-
ar Paturssonar, tekur nú við
lykilstöðu í færeysku þjóðfélagi.
Erlendur Patursson hefur um
langt árabil verið forystumað-
ur Þjóðveldisflokksins, sjálfs-
stjómarflokksins sem stofnaður
var í maí 1948, og í Danmörku
líta margir á hann sem upp-
reisnarmanninn fyrst og fremst
og magnaðan Danahatara. Ný-
lega gátu menn þó heyrt einn
af pólitískum andstæðingum
hans, sósíaldemókratann Johan
Nielsen, þjóðþingsmann frá
Klakksvík lýsa því í danska út-
varpið, a'ð sér fyndist fráleitt
að kalla Erlend Patursson upp-
reisnarmann, því að hann væri
bæði „geðfelldur maður og
duglegur“.
Stutt æviágrip — að nokkru
eíns og hann lætur það frá sér
fara — segir frá ellefu bernsku-
árum í Kirkjubæ og skólanámi
i konungsríkinu íslandi. sem
lauk með stúdentsprófi. Því
næst tók við eins árs hagfræði-
nám í Osló og síðan háskóla-
nám í Kaupmannahöfn, þar
sem hann lauk embættisprófi
árið 1942.
— Höfðu færeyskir nemend-
ur lítil skipti við jafnaldra frá
öðrum löndum í „útlegðinni" í
dönsku höfuðborginni á her-
námsárunum? Með dönskum
stúdentum var lítið verið, en
þeim mun meir dvalizt með
hinum íslenzku. Hvort um ein-
angrun eða ekki hefur verið að
ræða skal ósagt látið. En áhuga
höfðu menn á stjórnmálum,
umræðufundir voru haldnir f
færeyskum félögum og hálfs-
mánaðarlega gefið út blað, þar
sem rætt var um allt milli him-
ins og jarðar. Þetta var góð
æfing þeim, sem síðar áttu eftir
að verða forystumaður stjóm-
málaflokks og formaður stétt-
arsamtaka færeyskra fiski-
manna.
Erlendur Patursson sneri
heim í stríðslok og var hag-
fræðingur Lögþingsins 1946—47.
— En ég var látinn fara. Það
var ekki talin þörf fyrir sér-
fræðinga — allra sízt þegar
þeir höfðu ákveðnar skoðamr
á málum. Og við berum þess
merki enn, sagði hann — eins
og hann legði áherzlu á að i
því efni yrðu gerðar breytingar.
★
Nú situr hagfræðingurinn í
sæti fjármálaráðherra. Hverju
r-,’-- ’oann að koma til leiðar?
Erlendur Patursson dregur sam-
an helztu atriði stefnuskrárinn-
ar, eins og hún nú liggur fyrir,
á þessa leið:
— Rannsókn verður gerð á
þjóðarbúskap okkar í víðustu
merkingu þess orðs og ein-
stökum atriðum. Hún rsun ná
til fjármála ríkisins (þar með
verður reynt að gera áætlanir
fram i tímann), bæði með tilliti
til aukinnar sjálfsstjórnar og
nauðsynlegra úrbóta á því
stjórnaríari sem við nú búum
við. 1 lok febrúar verður lagt
fyrir lögþingið frumvarp að
nýrri skatta- og tollalöggjöf.
Núverandi lög um þessi efni
eru frá 1923 og orðin algerlega
úrelt. Skattalöggjöfin hefur ver-
ið til umræðu árlega síðan
1948, en nú verður endurskoðun
hennar lokið, þannig að nýju
lögin öðlast gildi fjárhagsárið
1964. Frumvarp um nýja skatt-
heimtuaðferð sem Þjóðveldjs-
flokkurinn lagði fram 1960, er
til umræðu en verður ekki af-
greitt á þessu ári.
Við munum einnig reyna að
breyta og færa í nýtízkara
form frágang ríkisreikninganna,
þannig að jafnan sé unnt að
hafa glöggt yfirlit um fjármála-
ástandið á hverjum tíma. Unnið
er að rannsókn á afkomu sjáv-
arútvegsins í þeim tilgangi að
bæta rekstursgrundvöllinn. Sem
formaður samtaka fiskimanna
lagði ég fram tillögu þess efn-
is þegar árið 1953, en hún kom
fyrst til framkvæmda í ágúst-
mánuði i fyrra. Sérstök hae-
fræðineínd mun samhæfa og
hafa yfirumsjón með rannsókn
þessari og athugunum sem unn-
ið er að af nefnd þeirri, er
kannar þróunarmöguleika
hinna einstöku héraða. Tillaga
um þetta verður einnig lögð
fyrir Lögþingið, þegar það kem-
ur saman.
Hagfræðinefndin á einnig
að láta til síln taka þá grund-
vallarskipulagsbreytingu sem
gera verður innan sjávarútvegs-
ins, landbúnaðar. iðnaðar, iðju
og verzlunar. Einnig verða
launa- og verðlagsmálin tekin
til meðferðar. Nefnd þessi á
þannig að fá heildarmynd af
fjármálaástandinu, byggða á
nauðsynlegri sérþekkingu á
skatta- og tollamálum, reikn-
ingshaldi, hinum ýmsu atvinnu-
greinum, viðskiptamálum, lána-
stofnunum, verðlagsmálum.
kaupgjaldsmálum o.s.frv.
— Slíkt sem þetta verður
ekki unnið frá degi til dags en
það er orðið nauðsynlegt að
kanna til hlítar efnahagsmál
okkar, segir Erlendur Patursson.
— því að nú vitum við i raun-
inni ekki hvemig ástandið er
í þessum málum. Það er fyrst
þegar þessi vitneskja er feng-
in, að vænta má ákveðinnar
framkvæmdaáætlunar, en þó
höfum við nú þegar dregið
nokkra höfuðdrætti hennar.
★
Patursson leggur áherzlu á
nauðsyn þess að hraða verði
uppbyggingunni í Færeyjum og
grundvöllur hennar iafnframt
gerður skvnsamlegur.
— Við verðum að snúa baki
við þeirri nýlendustefnu í efna-
hagsmálum sem við höfum búið
við til þessa. Við verðum að
hætta útflutningi hráefna. Það
er brýnt nauðsynjamál, að við
vinnum okkar afurðir sjálfir,
gerum fiskinn að verðmætari
vöru. Þetta er grundvöllur þess
að menn geti búið á þessum
eyjum. Og ég hefi ekki aðeins
trú á því að þetta takist. Ég er
þess fullviss!
Ef litið er á opinbera þjón-
ustu hér í Færeyjum (vega-
lagningu. hafnargerðir, sjúkra-
húsmál, raforkuframleiðslu,
skólahald o.s.frv.) þá erum við
skammt á veg komnir. Sökina á
þessu ástandi bera sameiginlega
ýmsar ríkisstjórnir Danmerkur
og Hin íhaldssömu öfl hér á
eyjunum. Það skiptir svo ekki
máli hvernig þessir aðilar vilja
skipta þessari sök sín á milli
Má vei'a að atvinnurekendur
hér hafi ekki gætt þess að
fylgjast nægilega með tíman-
um, en líka má nefna það, að
ytri aðstæður til grundvallar-
breytinga hafa til þessa ekki
verið fyrir hendi — hvorki
pólitiskar né efnahagslegar.
Sú breyting, sem á að hefja
Færeyjar i röð athafnasamra
nútímaríkja krefst mikils fjár-
magns. Og því verður ekki náð
með sköttum, alls ekki. Ekki
heldur lánum með þeim vaxta-
kjörum, sem við nú búum við.
Þess í stað verðum við að hafa
aðgang að fjárfestingar- og
framkvæmdalánum til langs
tíma með góðum kjörum,
vaxtalágum lánum — jafnvei
allt niður i 0%! Slík aðstoð er
nú veitt þróunarríkjunum — og
við teljum að okkur beri einn-
ig að liðsinna á þann hátt.
í bibliunni er einhversstaðar
sagt, að syndir feðranna erfist
í þriðja og fjórða lið .... og
við verðum enn að bera Sam-
bands-syndir frá þeim tíma, er
sjálfsagt var talið að ómögu-
leet væri að leggja vegi á Fær-
Erlendur Patursson: — Við verðum að geta genngið að stórum fjárfcstingarlánum til langs tíma
— og með góðum kjörum, já mjög góðum kjörum . . .
segir Erlendur Patursson
síða 1
eyjum vegna þess að hér væru
brekkumar of brattar, eða sími
væri óþarfur. Fólk gæti sem
bezt gengið. Scinni tíma stjórn-
málasaga Færeyja íékk á sig
svartasta blettinn, þegar sam-
vinna Paturssons gamla og I. C.
Christensen var brotin niður af
afturhaldsöflunum, sem síðan
nutu stuðnings allra ríkisstjóma
Danmerkur sem á eftir komu,
án tillits til stjórnmálaskoðana.
Ef við fáum ekki stórlán
með góðum kjörum, þau sem
við teljum okkur eiga rétt á,
getum við strax lagt árar i bát,
því að nú erum við ekki einu
sinni færir um að standa und-
ir lánum með 7—8% vöxtum.
Við höfum nú lán til vegalagn-
ingar með 73/4% og útgerðar
með 814%... Eg trúi ekki
öðru en lánsfjáróskir okkar
mæti skilningi í Danmörku, en
'ef lánin fást ekki þar verður
óhjákvæmilegt að leita annarra
ráða.
Landsstjómin nýja hefur ó-
líkar skoðanir á ýmsum mál-
um, en um sjálfsstjómaróskim-
ar er hún sammála, segir Pat-
ursson og bætir við:
— Heimskulegt finnst mér
það alltaf, þegar dregið er í efa
að Færeyingar geti stýrt eigin
málum. Síðustu árin hafa marg-
ar milljónaþjóðir hlotið sjálf-
stæði. Geta Færeyingar staðið
á eigin fótum? Þér gætuð með
sama rétti spurt sjálfan yður:
„Kemst ég lifandi út um þess-
ar dyr? Kemst ég lifandi heim
aftur til Kaupmannahafnar?1*
— Stjómarandstaðan heldur
því fram, að mörgum kjósend-
um flokkanna, sem fulltrúa eiga
í nýju landsstjóminni, sé ekki
farið að lítast á blikuna .. ?
— Það fær ekki staðizt. Allir
kjósendur hinna fjóru stjórnar-
flokka eru ánægðir með þessa
lausn. Mér er vel kunnugt um
það sem Peter Mohr Dam hefur
sagt i viðtali við Aktuelt
(kratablaðið í Kaupmannahöfn).
en fáum dögum eftir að við-
talið birtist varð hann I minni-
hluta við kosningu í bæjarráð
í heimabæ hans, Þvereyri. Þar
var mynduð samsteypustjóm 4
fulltrúa af 7. Fjórmenningamir
eru fulltrúar Sjálfsstjómar-
flokksins, Fólkaflokksins, Þjóð-
veldisflokksins — og einn ó-
háður, sem kjörin var forseti
bæjarstjórnarinnar. Síðan kem-
ur röðin að Þjóðveldisflokknum
að tilnefna bæjarstjómarforset-
ann.
samþykkt Lögþingsins. Það er:
landsstjómin hafi ekki neitun-
arvald. Geti stjómin ekki fram-
kvæmt samþykktir Lögþingsins,
verður hún að segja af sér eða
að öðrum kosti að leggja málið
aftur fyrir þingið.
Þetta er pólitískt samkomu-
lag innan hinnar nýju lands-
stjórnar, þó að enn hafi það
ekki verið fellt undir neina á-
kveðna grein skriflegs samn-
ings, segir Erlendur Patursson
að lokum.
Af fundi hans gengur maður
fullviss um að það verði stjórn-
að frá Tinganesi í náinni fram-
tíð. Og kannski í ríkara mæli
en mörg undanfarin ár og ör-
ugglega með önnur stefnumið
í huga.
k # Evrópu \
stór
uukust
\
Þegar rætt er við Erlend Pat-
ursson hlýtur 12 mílna land-
helgin einnig að bera á góma.
Hinn 10. maí 1961 samþykkti
Lögþingið að skora á dönsku
ríkisstjómina að segja upp hin-
um núgildandi samningi við
Englendinga (hann er frá 24.
apríl 1959) þannig að gildis-
tími hans rynni út á miðnætti
27. apríl n.k.). Samtímis var
samþykkt að óska eftir að sett
yrði reglugerð um 12 sjómílna
landhelgi.
— Með þessari samþykkt
Lögþingsins, segir Patursson,
varð stefnan sem Þjóðveldis-
flokkurinn hefur markað í fis.k-
veiðamálunum allt frá árinu
1952 ofaná. Samningnum var
líka um síðir sagt upp, en
reglugerðin um 12 mflna land-
helgina hefur enn ekki verið
sett. 1 samþykkt Lögþingsins
var berum orðum talað um
reglur, því að nýr samningur
við Englendinga var ekki tal-
inn æskilegur og tillaga Sam-
bandsflokksins um þess háttar
samkomulag var fellt. Ég get
líka bætt þessu við:
Hinn 21. marz 1958 samþykkti
lögþingið fyrirmæli til lands-
stjórnarinnar um smíði nýs og
fullkomins varðskips. Þessari
samþykkt hefur enn ekki verið
framfylgt. Landsstjórnin átti
að sjá um að slíkt varðskip
fengi fullkomna heimild til að
verja færeyska hagsmuni. ÞeUa
hefur ekki heldur verið gert.
Sambandsflokkurinn bar fram
tillögu um að óskað yrði eftir
raunhæfari landhelgisgæziu af
hálfu Dana, en sú tillaga var
ekki afgrejdd 1 Lögþinginu.
Með tilliti til þeirrar reynsiu
sem fengizt hefur og drepið er
á hér að framan, hefur hin
nýja landsstjórn ákveðið að ó-
frávíkjanlegt sé að framfylgja
I
!
i
*
*
*
*
k
>«
Nýbirt skýrsla frá Efna-
hagsnefnd S.Þ. fyrir Ev-
rópu (ECE), sem fjallar
um ferðalög með flugvél-
um, járnbrautarlestum og
vélknúnum farartækjum,
leiðir í ljós að fjöldi þeirra ®
kílómetra sem hver Ev-
rópumaður ferðast árlega
eykst jafnt og þétt. og á
það jafnt við um ferðir til
daglegrar vinnu og við-
skipta- og skemmtiferðir.
í flugferðum hefur aukn-
ingin orðið jöfnust og hröð-
ust. segir í skýrslunni. Á
síðustu tíu árum nam
aukningin í flugferðum
Evrópuríkj anna að meðal-
tali 13 af hundraði árlega.
Þessi aukning hélzt einnig
árið 1961, þegar farþega-
flug í öllum heiminum
jókst aðeins um 6 af
hundraði, og árið 1962.
!
I
I
!

Hlutur flugsins í heiidar-
útkomunni er samt óveru-
legur. Á árinu 1961 voru
ferðalög með járnbrautum
40 sinnum meiri en ferða-
lög með flugvélum, miðað
við kíilómetrafjölda (Sovét-
ríkin undanskilin). í þeim k
Evrópulöndum. þar sem
fjöldi einkabitLa er mikill, L
aukast farþegaflutningar Sf
jámbrautarlesta samt mjög k
hægt, eru óbreyttir eða ®
minnka jaínvel. Svíþjóð er
nefnd sem einstakt dæmi
um það síðastnefnda. Á ár-
unum 1956—1958 minnlc-
uðu farþegaflutningar jám-
brautarlesta þar í landi um
15 af hundraði og hafa
ekki aukizt sem þvi nemur
á árunum sem síðan eru
liðin.
Samkvæmt skýrslunni er
Svíþjóð mesta bílaland Ev-
rópu. Þar er einn bíll á
hverja 6 íbúa. Þar næst
koma Frakkland með 7 í-
búa á bíl, Lúxemborg 8,
Bretland 9, Danmörk, Vest-
ur-Þýzkaland og Sviss 10,
Belgía 11, ísland 12, Nor-
egur 13, Austurríki 15. Hol-
land 19, Ítalía 20 og Finn-
land 21. Tölurnar eru frá
1961. nema íslands frá
1960. Útreikningar ECE
benda til. að fjöldi aksturs-
kílómetra með einkabílum
í öllum Evrópulöndum hafi
að minnsta kosti tvöfald-
azt á árunum 1960—1961.
I nokkrum löndum, svo
sem Ítalíu, Svíbjóð. Vestur
Þýzkalandi og Austurríki.
er aukningin fimmföld eða
jafnvel meiri Ekkert bend-
ir til að bessi öri vöxtur
muni vei-ða hægari i fram-
tíðinni — Frá S.Þ.),
!
!
*
*