Þjóðviljinn - 26.09.1963, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 26. september 1963
MÓÐYILIINN
SlÐA <J
Við vorum síðast komin til Hellissands, og nú skulum við svipast
þar ofurlítið um. Það vekur strax athygli að nú eru komin þar
nokkur ný og falleg hús inn á milli bárujárnsmannvirkja
kreppuáranna. Órækur vottur þess að bærinn sé að rísa. Það er kann-
ski ljótt til afspurnar, en verður að segjast samt: Hellissandur hefur
verið langþrúgaður og vanræktur staður. Svo vanræktur, að það bend-
ir beinlínis til þess að Sandarar séu ódrepandi fólk, að þeir skuli
ekki allir famir þaðan fyrir löngu.
Er þá svona vont að búa á Hellissandi? munt þú spyrja. Nei, síð-
ur en svo. Einmitt hér er einn mesti framtíðarstaður á íslandi. Út
um glugga sína geta Sandarar horft til beztu miða landsins. Til hinn-
ar handar útsýnið til Snæfellsjökuls. Og þótt landið sé hrjóstrugt
úti á nesinu má breyta því. Snæ'fellingar eiga nóg land og verkefni
fyrir milljón manna. — En hvað er þá að hér? Hellissandur er hafn-
laus bær við beztu fiskimið landsins.
Hér sjáið þið Keflavikurvörina
sem lengi var „höfn“ sjómanna á HelIissandL
Hér sjáið þið „þurrkvína", höfnina sem íhaldlð vildi halda dauðahaldi í fremur en gera örugga
höfn í Rifi. Hér urðu menn að bíða fyrir utan hvernig sem viðraði — og láta skeika að sköp.
hvort þeir flutu eða fórust eða flýja burt.
HAFNLAUS
FISKIBÆR
Ertu nfi ekki að ljúga?
munt þú að sjálfsögðu spyrja.
Skrepptu til Hellissands og
athugaðu það sjálfur, ef þú
trúir ekki. Annars skal ég
eegja þér það. Það er til stað-
ur á Hellissandi sem nefnist
Keflavík. Áður fyrrum lentu
menn þar róðrarbátum. Nú
eru menn hættir að róa. En
eru ekki komnar trillur í stað-
inn? Mikið rétt, og það getur
verið glettiiega gott að róa
á trillu frá Hellissandi. En
það gera menn ekki nema á
vissum ái’stímum og í sæmilegu
veðri. Það getur verið vitlaus
fiskur fyrir utan þótt trillu-
karlinn verði að sitja í landi.
Við skulum láta Framsóknar-
flokknum það eftir að hugsa
aðeins í trillum.— Þú getur
litið á myndina af Keflavíkur-
vörinni, — myndi þig langa
til að lenda þar?
Tafl við dauðann
Neðan aðalgötunnar vestan-
til í bænum er snarbrött
brekka niður í fjöru. Þar
niðri ýttu menn fyrrum bát-
um á flot. Þeir sem ýttu urðu
að hanga utan á borðstokkn-
um þangað til komið var útúr
brimgarðinum, og hvort þeir
héngu þar þá enn eða voru
komnir í hafið varð að skeika
að sköpuðu, hinir urðu að róa
lífróður út, ella máttu þeir
eiga víst að bátnum slægi
flötum og brimið léki sér að
honum og þeim öllum. Upp-
haf og endir hvers róðurs var
tafl við dauðann.
Enn er ónefndur þriðji
staðurinn: Krossavíkin, —
höfn á þurru landi! Ef þú
heldur að verið sé að ljúga að
þér þá líttu á myndina, — eða
skrepptu til Hellissands.
Að slást um fisk
og ,aðstöðu'
Kannski rámar þig í það, að
fyrr á ðldum hafí Snæfells-
nes þótt arðvænlegur staður.
Eða um hvað var verið að
deila þegar Bjöm hirðstióri
Þorleifsson var drepinn í
Rifi? Var það gert í ógáti?
Þeir voru þar að slást um
fisk og „aðstöðu". Björn var
þar að gæta arðsins af sjó-
sókn og striti fólksins á Snæ-
fellsnesi fyrir sinn arfaheira,
Danakonung, og jöfnumhönd-
um að verja fólk sitt fyrir
brezkri ásælni. Á Snæfellsnesi
uianverðu hefur að visu ekki
dropið smjör af hverju strái,
en þar við ströndina hefur
löngum staðið fiskur á hverj-
um öngli. Þaðan runnu ó-
mældar upphæðir fyrrum í
vasa þáverandi herraþjóðar á
Islandi, danskra kaupmanna
og fjárhirzlu Danakonungs.
Rif, 2—3 km innan frá Hell-
issandi var frá upphafi Is-
landsbyggðar og langt fram
eftir öldum ein mesta verstöð
og höfn á íslandi.
En svo tók áin Hólmkela
upp á því að fylla höfnina af
sandi, og gegn því stóðu
menn þá varnarlausir.
Fyrir tveimur áratugum
hóf verkalýðsfélagið á Hellis-
sandi undir forustu formanns
síns, Hjálmars Elíeserssonar,
harðduglegs ungs formanns,
baráttu fyrir því að hætt yrði
vonlausu hjakki við höfn á
þurru landi en þess í stað
gerð höfn í Rifi. — Hvernig
hefur gengið að koma stjórn-
arvöldum landsins í skilnihg
um þá sjálfsögðu framkvæmd
athugum við síðar.
Menning og
peningavald
Hellissandur er aðeins litill
depill á Snæfellsnesi. Van-
ræksla sú er þar ríkti var
einnig hlutskipti annarra
byggðarlaga á nesinu. Þar
voru danskir einokunarkaup-
naenn einráðir um aldir. Arf-
takar þeirra, Íslen2ikir og
danskir tóku síðan við allri
forsjón og ráðum um fram-
lcvæmdir í byggðarlaginu.
Menningarlegar höfuðstöðv-
ar Breiðafjarðar voru raunar
innar. 1 Hrappsey voru prent-
aðar bækur meðan Reykjavík
var enn vesælt búðarlokuþorp
sem talaði dönsku. Síðar var
Flatey hinn glæsti menning-
arlegi höfuðstaður Breiðfirð-
inga. En peningavaldið sat í
Stykkishólmi. Þar lagði skap-
arinn til nær sjálfgerða haf-
skipahöfn. Þaðan voru þá
beinar siglingar til og frá
kongsins Kaupinhöfn. I
Stykkishólmi sátu kaupmenn-
imir er drottnuðu yfir ölliun
viðskiptum, öllum fiskkaup-
um, og sáu til þess meðan tök
voru á, að enginn staður utar
á nesinu gæti orðið óháður
kaupmannavaldinu í Stykkis-
hólmi.
Hverjir voru þeir?
Hverjir hafa svo verið for-
svarsmenn og fulltrúar fólks-
ins á Snæfellsnesi ? Presta
hafa þeir marga átt, sumir
þeirra hafa fyrst og fremst
unnið mannlífinu eins og göf-
ugmennum er eiginlegt, aðrir
hafa þjónað sínum ísraelska
Jahve, eða reynt að hafa frið
við báða, Guð og Mammon og
þjóna þeim til skiptis; hafa
ýmist brosað til hægri eða
vinstri — eins og Framsókn-
arflokkurinn. Eru þeir úr sög-
unni að sinni.
Veraldlegir fulltrúar fólksins
hafa ekki verið af verri end-
anum. Þar hefur Thórsættin
safnað löndum í tómstundum
sínum og byggt veiðihús ætt-
arinnar. Kammerráð og kaup-
menn hafa einkum verið þing-
menn Snæfellinga. Sjálfur
Thór Thórs var þingmaður
Snæfellinga á Alþingi frá
1933—1941, en þá tók Gunn-
ar Thoroddsen við þeirri
„þjónustu" við Snsefellinga,
þar til kaupmannavaldinu í
Stykkishólmi var aftur falin
vei-aldleg forsjá Snæfellinga
og Sigurður Ágústsson leiddur
til sætis; maðurinn sem lagði
til að Alþingi léti athuga út-
gerðarskilyrði — ekki við
Snæfellsnes, nei, — við Af-
ríkustrendur!
Tveir vonbiðlar forseta-
stólsins á Bessastöðum hafa
þannig verið þingmenn Snæ-
fellinga. Skyldi það fylgja
þingmennsku fyrir Snæfell-
inga að taka þennan kvilla?
Hvað hafa þeir
gert?
Hvaða framkvæmdir hafa
svo verið gerðar á Snæfells-
nesi fyrir tilstilli þessara
manna?
Hvar eru hafnir fiskibæj-
anna við ein beztu fiekimið
landsins? Grundfirðingum hef-
ur kannski orðið einna mest
ágengt, og þó er það fyrst nú
að þeir sjá fram á nokkurn-
veginn nothæfa höfn. Frá
Ólafsvik eru stóru bátarnir
flúnir — þrátt fyrir fádæma
hörku og ótrúlegustu seiglu
Ólsara í baráttunni fyrir höfn.
1 Rifi hefur í nær áratug ver-
ið notuð sama raufin í fjöru-
sandinn, þar sem hægt er að
afgreiða 2 báta — þegar rauf-
in hefur ekki verið fálffull af
sandi. Á Hellissandi eru leifar
af höfn á þurru landi.
Sama er að segja um veg-
ina. Sandarar hafa ekki
gleymt stríðinu við að fá veg
undir jökli. Stutt er síðan
loks varð akfært um Búlands-
höfða. Það kostaði áratuga
nudd að fá nokkurra metra
brú í Hraunsfirðinum — á
sama tíma og komin var ekki
aðeins ein brú á hverja á í
næsta héraði heldur jafnvel
þrjár. Enn er mikill hluti veg-
arins um Skógarströndina
ruðningar.
,Það þarf ekkert
að gera . /
Langlundargeð og góðvilji
kjósenda á Snæfellsnesi hefur
verið með eindæmum. Þar
kvað hafa verið gömul kona
sem hafði Hallgrím sinn Pét-
ursson á öðrum veggnum en
Thor sinn blessaðan Thórs á
hinum — og ekki annað
mynda. Já, margvíslegur get-
ur átrúnaður mannkindarinn-
ar verið. — Var það ekki Ká-
inn sem sagði: „Kýrrassa tók
ég trú“?
Var skýringin á sinnuleysi
þingmannanna varðandi lífs-
hagsmuni Snæfellinga sú að
þeir hefðu ekki tök á að koma
nauðsynjamálum byggðarlags-
ins í framkvæmd? Trúi þvi
hver sem vill. Ætli það hafi
ekki verið sama ástæðan og
Mogginn sagði að hefði ráðið
í fyrrverandi kjördæmi Her-
manns Jónassonar: „Þar þarf
ekkert að gera, þar eru allir
svo tryggir."
Betri er höfn en..
En svo gerðist það að kjör-
dæmaskipun var breytt og
Snæfellsnes hætti að vera
arfalén íhaldsins; íbúamir
gátu nú farið að snúa sér til
fulltrúa annarra flokka. Við
sjálft lá að þeir eignuðust
„kommúnista“ fyrir þingmann,
enda fullyrt, að Snæfellingar
hafi ekki legið á liði sínu til
þess að svo mætti verða. Þeg-
ar íhald og kratar fóru að at-
huga horfurnar fyrir síðustu
kosningar sá afturhaldið gíf-
urlega hættu í því að komm-
únistinn yrði kosinn. Og nú
komst allt á hreyfingu vestra!
Nú voru ekki lengur allir
nógu tryggir til þess að ekk-
ert þyrfti að gera. Nú sættu
Snæfellingar sig ekki lengur
við myndir af Thórsfjölskyld-
unni og skallanum á Sigurði
Ágústssyni. Nú dugði heldur
ekki lengur að senda brenni-
vinskassa, því betri er höfn
en hálf flaska. Hólmurum var
í snatri send jarðýta að láni
til að sanna þeim fyrir kosn-
Framhald á 8. síðu
Nú boðaður söngleikur um
síðustu mánuði dr. Wards
I næsta mánuði er ætlunin að
frumsýna kvikmynd þá. sem
nú er vcrið að gera í Kaup-
mannahöfn um ævi ungfrú
Christine Keeler og nú hefur
verið boðað að vcrið sé að
semja söngleik um vin hennar,
dr. Stephen Ward.
Rithöfundur að nafi Robin
Cook, sem fengizt hefur við
slíkt éður, er búinni að semja
uppfcast að söngleiknum í sam-
ráði við kunningja Wards.
Fredrick Read, en hann er eig-
andi salar þess þar sem sýnd-
ar voru myndir Wards meðan
stóð á réttarhöldunum yfir
honum.
Handritið verður innan
skamms sent brezka ritskoðar-
anum sem ber embættistitilinn
„Lord Chamberlain" og sótt um
leyfi til að setja söngleikinn
á svið. Söngleikurinn mun
fjalla um síðustu mánuðina af
ævi Wards og heiti hans hef-
ur þegar verið ákveðið: „Thank
You for Everything" (,,Ég
þakka þér fyrir allt“), en
þannig komst Ward að orði í
einu bréfanna sem hann skrif-
aði vinum sínum fyrir sjálfs-
morðid.
I
I