Þjóðviljinn - 20.05.1964, Blaðsíða 7

MÖBVHJBfN
Mídvikudagur 20. mai 1964
SIÐA 7
Bandarískir heimsvaldasinnar að haki
valdaráni afturhaldsins í Brasilfu
Joao Goulart forseti og kona hans.
Eftir byltinguna risu brasilískir bændur og Iandbúnaðarverkanienn upp gegn einræðisstjórn hcrsins.
— A myndinni sést foringi bændasveitanna, Francisco Juliao, mcð einum liðsmanna sinna.
Uppi varð fótur og fit meðal
viðstaddra blaðamanna frá
stórblöðum ýmissa landa, er
Joao Goulart. hinn landflótta
forseti Brasilíu, gaf það í skyn
á blaðamannafundi í Uruguay,
að Bandaríkin hefðu staðið að
baki uppreisn hersins gegn
honum. Þetta gerðist þegar
blaðamaður bar fram þessa
spumingu: — Haldið þér að
Bandaríkin séu samsek þeim
sem steyptu stjóm yðar? Goul-
art neitaði þessu ekki, heldur
svaraði spurningunni óbeint
með þessum orðum: — Ég vil
hliðra mér hjá því að skýra
frá öllum málsatriðum, þau
munu koma á daginn, og þá
getið þið gert ykkur grein fyr-
ir þvi hvemig málinu er hátt-
að. öllum virtist skýlaust hvað
forsetinn ætti við. Kliður fór
um salinn, og brátt heyrðist
ekki inannsins mál fyrir mörg-
um röddum, sem allar töluðu
i einu.
Símskeyti Johnsons
forseta
Goulard tók síðar betur skar-
ið af. 1 viðtali við blaðið En
Marcha í Uruguay sagði hann
svo um þau erlendu öfl. sem
hann áleit að staðið hefðu að
baki uppreisninni:
„Um erlend afskipti af upp-
reisninni get ég sagt það, að
hið fyrsta, sem einn af blaða-
mönnunum ræddi við mig i
gær, var sú frétt, sem nú geng-
ur manna á milli i Brasil-
íu: Heillaóskaskeyti Johnsons
Bandarikjaforseta til uppreisn-
armanna kom daginn áður en
uppreisnin hófst. — Ég get
ekki staðfest þetta, en það er
altalað í Brasilíu. Þetta cr
skýringin á því. hvaða erlend
öfl það eru, sem ég hef talað
um".
Hann bætti við: „Bandaríkin
hafa nú sem stendur tögl og
hagldir í landi mínu“.
Goulart hafði áður lýst þvi
yfir: „að sterk erlend hag-
munasambönd hafi léð undir-
búningi uppreisnarmanna undir
valdaránið stuðning“.
Þetta er sannleikanum sam-
kvæmt. I nóvember síðastliðn-
ttm höfðu fulltrúar ’hinna helztu
stóriðjufyrirtækja í Brasilíu
fund með sér í Rió de Janeiro
til undirbúnings uppreisninni,
og var fundinum stjórnað af
fulltrúa bandaríska utanríkis-
ráðuneytisins í Brasilíu, 1»
Gordon ambassador Banda-
rikjanna. Brasiliskir stóriðju-
höldar voru Iika viðstaddir.
Fundarmenn voru sammála um,
að skipa skyldi bráðabirgða-
forseta, þcgar Goulart væri fall-
inn, og að styðja skyldi Carlos
Lacerdas til valda við forseta-
kjör haustið 1965. I.acerda er
landstjóri í ríkinu Guanabaras
og var hann einn af forustu-
mönnum byltingarinnar.
Lacerda hafði fengið vopn frá
Bandaríkjunum til að hafa þeg-
ar byltingin yrði gerð. Uppvíst
varð um leynilegar birgðir af
bandarískum hriðskotabyssum.
útvarpssendistöðvum og skot-
íærum. 1 einni verksmiðju
fundust ógrynni vopna. Þá
verksmiðju á portúgalskur auð-
kýfingur sem heitir Alberto
Pereira da Silva. Hann er fé-
lagi Lacerdos. Þeir hafa stað-
ið saman um gróðaþrall, sem
hefur fært þeim miljónir af
cruzeiros (mynt Brazilíu) í
nóvember 1963 játaði Lacerda.
að hann hefði fyrirskipað, að
bandarísk vopn skyldu flutt til
verksmiðjunnar.
í október 1963 lét Lacerda
svo ummælt í viðtali við hið
bandaríska blað Miami Herald:
„Að fáum mánuðum liðnum
verður forseti Brazilíu fallinn.
.....Fyrst á eftir verður ekki
unnt að stjóma landinu sam-
kvæmt stjómskipunarlögum'1.
Svona talaði sá maður, sem
ambassador Bandaríkjanna og
bandarískir stórkapítalistar í
Brazilíu fólu stjóm verksins.
Miljónir hafðar í
mútufé
Meðan undirbúningur vaida-
ránsins var á döfinni, gerði
stjómin í Washington allt sem
i hennar valdi stóð til að veikja
stjórn Goularts. Efnahagshjálp
Bandaríkjanna til Brasilíu var
felld niður nokkra síðustu mán-
uði á undan uppreisninni.
Hversvegna tóku bandarískir
einokunarhringar þátt í undir-
búningnum að samsærinu gegn
Goulart? Goulart. hefur sjálfur
gefið skýringu á þvf, bæði fyr-
ir og eftir uppreisnina. Mjög
skömmu áður ásakaði hann í
sjónvarpi erlendu, og einkum
bandarísku olíufélögin í Bras-
ilíu um það að hafa veitt fjár-
hagslegan stuðning til and-
spymunnar gegn honum. vegna
þess að stjórn hans hefði veitt
olíufélagi landsins sjálfs, Pet-
robras, einkaleyíi til olíuhreins-
unar, innflutnings hráolíu og
olíu- og benzínsölu í landinu.
Þetta þótti þeim bandarísku
olíufélögum, sem áður höfðu
valsað i Brasilíu, hart að þola.
Með þessu var riðinn endahnút-
urinn á langa og harða sam-
keppni um olíu í Brasilíu. Að-
alandstæðingar i samkeppni
þessari voru forsetar Brasilíu
og hið volduga bandaríska olíu-
félag Standard Oil.
Standard Oil, sem líka kall-
ast Esso, hefur átt ítök í Bras-
ilíu í meira en 50 ár. Félagið
fékk leyfi til að vinna olíu
þar í landi, en notfærði sér
ekki leyfið. Það var fljóttekn-
ari og auðveldari aðferð til
hagnaðar að flytja olíuna inn
frá öðrum löndum og selja hana
svo í Brasilíu. Esso hafði á-
samt þremur öðrum bandarísk-
um oliufélögum og einu brezku.
einokunaraðstöðu um sölu á
benzírii í Brasilíu. Árið 1958
höfðu þessi félög 99% af söl-
unni á hendi.
I október 1953 urðu þátta-
skipti. Meðan Getulio Vargas
var forseti, var olíufélag rík-
isins, Petrobras, stofnað. Fé-
lagið fékk einkaleyfi til að
vinna olíu í Brasilíu. Um leið
var hinum bandarisku félögum
bægt frá. Esso varði miljón
í mútur og áróður til að koma
Petrobras fyrir kattamef, en
það tókst ekki.
Ránfuglarnir
Árið 1960 fékk Petrobras
jarðfræðilegan ráðunaut, og var
það enginn annar en varafor-
seti Esso, Walter Ldnk. Þetta
var viðlíka viðsjárvert og vera
mundi að fela tófu að gæta
hænsna. eða, svo sem sagt er i
Brasilfu að fá Lúther í hendur
allt vald yfir kaþólsku kirkj-
unni. Hann fullyrti, að hvergi
nema í fylkinu Bahia væri
nokkra olíu að finna, sem svara
mundi kostnaði að vinna úr
jörð. Þessu svaraði þingmað-
ur nationalistaflokksins, Cfc-
briel Passos: „Á meðan er-
indrekar einokunarhringanna
stjóma olíuleitinni. þarf eng-
inn að ætla, að olía finnist í
Brasilíu. Ef Petrobras fengi sér
hinsvegar rúmenska eða franska
rússneska eða þýzka sérfræð-
inga til verksins, mundi brátt
koma í ljós. að olía er til í
Brasilíu, og það meira en lítið".
Þetta sannaðist. Haustið 1963
tilkynntu rússneskir tæknifræð-
ingar eftir að þeir höfðu gert
gagngerar athuganir, að Bras-
ilía mundi geta ferfaldað olíu-
framleiðslu sína á 5 til 7 ár-
um. Tilraun bandarískra ein-
okunarhringa til að hefta oþu-
framleiðslu Brasilíu hafði mis-
tekizt þegar Vargas forseti
stofnaði Petrobras, var litið á
það sem glæp í Washington.
Það var sagt að hann stofnaði
hagsmunum hinna voldugu
bandarísku olíufélaga í voða.
Tæpu ári síðar, í ágúst 1954.
var honum steypt af stóli með
tilstyrk Bandarikjanna. Hem-
aðaryfirvöld Brasilíu kröfðust
þess með fullu samþykki
Bandaríkjanna, að hann legði
niður völd. Hann kaus að fyr-
irfara sér. Eftir dauða hans
voru stórkostlegar kröfugöngur
gegn Bandaríkjunum haldnar
víða um Brasilíu.
Áður en forsetinn skaut sig,
samdi hann stjómmálalega
erfðaskrá, þar sem hann deilir
hart á bandarísku einokunar-
félögin: „Þessi erlendu samtök,
sem hafa risið gegn stjóminni
.... Erlend hagsmuna- og fjár-
málasamtök hafa árum saman
ráðið lögum og lofum í Brasil-
íu og haft hana að féþúfu......
Ef ránfuglarnir eru þyrstir i
blóð. þá er það blóð þjóðar
vorrar, sem þá þyrstir í, því
sð það hafa þeir sogið“.
Þremur dögum eftir dauða
"orsetans birti blaðið Wall
Street Journal svolátandi gleði-
boðskap: „Bandariskir kaup-
sýslumenn þykjast mega spá
því, að Café (nýi forsetinn)
muni framvegis gera erlendum
hlutafélögum kleift að leggja
fjármuni í olíulindir Brasilíu“.
Það var til þess, sem Banda-
ríkin höfðu íellt forseta Brasil-
íu, að bandarísk hlutafélög
fengju hlutdeild í gróðanum af
olíulindunum. Vargas kallaði
þá ránfugla, og má það teljast
réttnefni.
Líklegt að bylting
verði gerð
Það varð Vargas fyrst og
fremst að falli, að hann stofn-
aði Petrobras. En Goulart gekk
feti framar. Hann jók starf-
semi Petrobras á kostnað
bandarísku olíufélaganna. 1 fe-
brúar 1964 veitti hann Petro-
bras einkaleyfi á innflutningi
og sölu á oliu og benzíni í
Brasilíu. 13. marz lét hann
þjóðnýta hinar síðustu olíu-
hreinsunarstöðvar í Brasilíu.
sem enn voru í einkaeign, og
lagði þær undir Petrobras.
Hálfum mánuði síðar var hon-
um steypt af stóli með aðstoð
Bandaríkjanna.
Goulart lýsti því yfiráblaða-
mannafundinum í Uruguay, að
ein af ástæðunum fyrir upp-
reisninni gegn honum væri sú,
að hann veitti Petrobras einka-
leyfi til innflutnings á olíu.
,,Þá misstu ýmsir spón úr ask-
inum sínum .... þó þess væri
vandlega gætt, að allt færi
fram lögum samkvæmt, ætluðu
þeir sem töldu sig verða fyrir
skakkaföllum. af göflum að
ganga'*.
Hið alþjóðlega tímarit Petro-
leum Times birti þá yfirlýsingu
3. apríl 1964. aö Goulart hefði
þjóðnýtt allt það sem eftir var
af olíuiðnaðarfyrirtækjum í
einkaeign í Brasilíu. „Petrobras
hefur nú öll völd....&<unn
vandi er að spá því hvað af
þessu muni hljótast, og líkleg-
ast að bylting verði gerð. „Blað
þetta vissi hvað það söng, því
að það er í nánum tengslum
við olíukóngana. Ekki var lokið
við að prenta þetta, þegar bylt-
mgin var skollin á og til lykta
leidd.
Goulart hafði gert nokkuð
annað af sér. sem vakið hafði
bræði í Washington og hjá auð-
hringum Bandaríkjanria.
brúar 1964 var símakerfi það,
sem International Telagráph
and Telephones stjómáði i
fylkinu Rio Grande do Sul,
þjóðnýtt og þær ástæður færð-
ar fyrir þeirri ráðabreytni, að
þjónusta þessa bandaríska fé-
lags væri ófullnægjandi. Mikl-
ar deilur risu um upphæð
skaðabóta milli Washington og
stjórnar Brasilíu. Utanríkis-
málaráðuneyti Bandaríkjanna
sagði þessa ráðstöfun marka
afturför, en saksóknari ríkis-
ins í Rio Grande do Sul svar-
aði þessum ótilhlýðilegu af-
skiptum með þessum orðum:
„Stjómarherrarnir í utanríkis-
málaráðuneyti Bandarikjanna
láta sem þeir haldi að Brasilía
sé nýlenda, en ekki ríki, sem
hefur verið fyllilega sjálfstætt
í 150 ár“.
20.000% hagnaður
Síðar voru svo allar raforku-
stöðvar. sem hið bandaríska
hlutafélag American and For-
eign Power hagnýtti og átti og
voru 135 miljón dollara virði,
teknar til þjóðnýtingar. Vargas
forseti hafði á sinni tíð átalið
það, að bandarísk raforkufé-
lög í Brasilíu létu landinu í té
alltof lítið og alltof dýrt raf-
magn. Hann benti á það, að þá
upphæð, sem þau hefðu lagt
í rafvæðingu og rekstur ral-
stöðva þar í landi, hefðu þau
fengið aftur 200 falda, það er
sama sem 20 000% hagnaðúr.
Goulart sagði svo í viðtalinu
í Uruguay, að ástæðumar til
þess. að honum var hrundið,
hefðu verið þær, „að erlendum
hagsmunasamtökum, sem töldu
sig bíða skarðan hlut við þær
ráðstafanir, að bannað værj að
senda úr landi nema ákveðinn
hluta af hagnaði þeirra, hefði
þótt nærri sér höggvið". Gou-
lart hafði tekizt að fá sam-
þykkt þau lög, árið 1962. að er-
lend auðfélög í Brasilíu mættu
ckki flytja úr landi nema 10%
af hagnaði sínum. Þetta var
mjög aðkallandi áicvæði. Á að-
eins fjómm árum, 1955-1958,
höfðu erlendir stórgróðamenn f
Brasilíu flutt 2029 milj. dollara
Framhald á 9. sfðu.
Frá mótmælaaðgcrðum brasílísku sjóliðanna í Rio de Janeiro um páskana.