Þjóðviljinn - 22.07.1964, Blaðsíða 6

g SlÐA
ÞlðÐVILJINN
Miðvikudagur 22. júlí 1964
Pólsk-íslenzka félagið í Varsjá hefur gengizt fyrir keppni meðal unglinga í skólum Iandsins.
Nemendur hafa svarað spumingunni: Hvað veiztu um ísland? — Á myndinni sést Xer-Oganian,
framkvæmdastjóri félagsins, afhenda verðlaun í einni slíkri samkeppni. I»á sést og prófessor
Margaret Schlauch, formaður félagsins, og prófessor Stanislaw Helstiynski, varaformaður, á mynd-
innL Við hlið próf. Schlauch sést Dozla, sem er stjómarmeðlimur í félaginu, en er annars einn
af framkvæmdastjóram í pólska skipabyggingaiðnaðinum.
Haukur Helgason:
PÓLSKA LÝÐVELDIÐ
20 ÁRA í DAG
Widukind, fomþýzkur munk-
ur og annálaritari, er talinn
-Biihafa fyrstur manna fært í let-
ur frásagnir af sjálfstæðu
pólsku ríki. Þær frásagnir eru
nn frá áranum 963 — 967 eða
skömrmi eftir að íslendingar
settu á stofn Alþingi við öx-
ará.
Widukind greinir frá því að
þýzkur markgreifi, Wichman,
hafi sigrað pólska prinsinn
Mieszko í orustu árið 963, en
fjórum árum síðar hafi sá
hinn sami Mieszko gjörsigrað
markgreifann og með þeim
sigri hafi pólsku riki verið
komi'ð á laggimar. Landamæri
þess ríkis voru þá nær því
hin sðmu og þau nú eru.
Pólverjar halda því um þess-
ar mundir hátíðlegt afmæli 1000
ára ríkis síns. Raunar halda
þeir hátíðleg fleiri af-
mæli i sögu sinni. Á árinu
1960 minntust þeir þess að þá
voru liðin 550 ár frá hinni
miklu orustu yið Grunwald.
en þá sigruðu þeir þýzka árás-
armenn. I pólskri sögu er
þannig litið á þessa orustu, að
hún hafi verið grundvöllurinn
að allri framtíðarbaráttu
pólsku þjóðarinnar fyrir frelsi
sínum og sjálfstæði.
Á árinu sem leið minntust
þeir byltingarinnar miklu í
janúar 1863, en í byltingu
þessari börðust þeir af miklum
eldmóði fyrir endurheimt
sínu sjálfstæði.
1 ár halda þeir hátíðlegt 600
ára afmæli elzta háskólans í
Póllandi, Jagiellonian háskólans
í Krakow.
Og í dag — 22. júlí — eru
20 ár liðin frá því að pólska
þjóðfrelsisnefndin var stofnuð
í borginni Chelm Lubelski, sem
leyst hafði verið undan oki
þýzku nazistanna af pólskum
og sovézkum hermönnum.
'*
Ég hygg að fáar eða engar
bjóðir í víðri veröld eigi sér
hliðstæða sögu og pólska þjóð-
in. Svo mjög hafa Póiverjar
þurit að berjast fyrir tilveru
sinni. Um aldir hðfðu þeir sem
næstu nágraxma voldug árás-
arriki, þýzku ríkin með Prúss-
land 1 broddi fylkingar, Aust-
urríki og rússneska keisara-
veldið. Æ ofan í æ þurftu Pól-
verjar að verja hendur sínar
gegn þessum rikjum. ýmist
gegn hverju þeirra fyrir sig
eða gegn þeim öllum sameigin-
lega. Þrivegis var , landinu
skipt upp á milli árásarþjóð-
anna. Pólland var bókstaflega
máð úr tölu ríkja.
En þrátt fyrir alla ósigrana,
þrátt fyrir allar hörmungam-
ar, sem þeim fylgdu. þrátt fyr-
ir alla kúgunina bjó þó alla
tíð með Pólverjum heit ást á
frelsi og sjálfstæði og þjóðlegri
menningu.
Því er saga Pólverja ekki
eingöngu saga undirokunar,
erfiðleika og dauða, heldur
einnig saga um stöðuga og
stórbrotna baráttu fyrir frelsi
og sjálfstæði. um stöðuga og
stórbrotna baráttu fyrir að fá
að lifa í sínu eigin landi. Sú
þolinmæði og sú hetjulund sem
fram kom í hinni löngu bar-
áttu er einstæð í sinni röð.
á árinu 1793 var Póllandi
skipt upp öðru sinni í milli ná-
grannaríkjanna. Árið eftir
brauzt út hin fyrsta skipu-
lagða þjóðlega bylting undir
forustu r>ólsks hermanns, sem
getið hafði sér góðan orðstír
á vígvöllum í Póllandi og í
Bandaríkjum Norður-Ameríku,
Tadeusz Kosciuszko, en hann
barðist beggja vegna Atlanz-
hafsins þrautseigri baráttu fyr-
ir frelsi og lýðræði þjóðunum
til handa.
Á síðastliðinni öld gerðu
Pólverjar uppreisnir gegn kúg-
urum sínum á árunum 1830—
31. 1846—48 og Í863 og svo
enn á árunum 1905 og 1917.
Þessar uppreisnir voru mögu-
legar vegna þess að böndin
milli hinna uppskiptu lands-
hluta rofnuðu aldrei. þjóðleg
pólsk menning stóð þar ætíð
föstum fótum, og ennfremur
vegna þess að þær nutu styrks
frá hinum fjölmennu hópum
Pólverja, sem neyðst höfðu til
að fara í útlegð frá heima-
landi sínu.
Barátta Pólverja fyrir frelsi
sínu og sjálfs'reði kom oft
miklu róti á hugi hinna beztu
manna í öðrum löndum. Menn
eins og Marx og Engels, Laf-
ayette og Victor Hugo, Gari-
baldi og Mazzini, O'Connell.
Abraham Lincoln, Herzen og
margir fleiri gerðu sitt ýtr-
asta til að vekja samúð með
Pólverjum. En allt kom fyrir
ekki. Allar fóru uppreisnimar
út um þúfur.
Það var fyrst í lok fyrri
heimsstyrjaldarinnar. árið 1918,
að Pólland hlaut sjálfstæði sitt
á nýjan leik. Þessu sjálfstæði
fylgdi þó ekki frelsi fyrir
pólsku þjóðina. Lénsfyrirkomu-
laginu var að verulegu leyti
viðhaldið, gífurleg landflæmi
voru til dæmis áfram í eigu
fárra einstaklinga en megin-
þorri bænda jarðnæðislaus. f
stað hinna erlendu kúgara
komu innlendir kúgarar. Allt
fram að heimstyrjöldinni síðari
sat fasistísk herforingjaklíka
að völdum í Póllandi, mestan
tímann undir forustu Pilsudsk-
is. marskálks.
*
Sem kunnugt er réðust her-
sveitir Hitlers á Pólland í
september 1939 og lögðu meg-
inhluta landsins undir sig á
skömmum tíma. Á meðan
þýzkur her sat í landinu styrj-
aldarárin rikti þar hið festa
grimmdarástand.
Framhald á 9. síðu.
Frá Varsjá, höfuðborg Póllands.

Þrándur Thoroddsen:
Pólland á af-
mælisdaginn
Þannig var umhorfs í cinu hvcrfa Varsjár í lok siðustu heims-
styrjaldar, árið 1945 ...
.,. og svona lítur þcssi sami borgarhluti v* í dag,
Islendingar hafa oft heyrt og
lesið um kjark og hetjulund
þeirrar þjóðar sem Pólland
byggir; um þrotlausa baráttu
hennar um aldir við kúgara
sína; um gereyðingu landsins
og pyndingar sona hennar í
fangabúðum nazistq í siðustu
heimstyrjöld. Við vitum um
Majdanek. Varsjárgettóið,
skolpræsabardagana, Auswitz.
í daga halda Pólverjar hátíð-
legt 20 ára afmæli heimtingar
frelsis og stofnunar alþýðu-
lýðveldisins.
Þetta er gleðidagur í Pól-
landi og við skulum þvi hverfa
frá minningum stríðshörmung-
anna og litast um í landinu í
dag. Upp úr rjúkandi stein-
hrúgum Varsjárborgar, sem
Hitler hótaði að aldrei skyldi
framar standa, er nú vaxin
nýtízku stórborg með litskrúð-
ugar og Ijósskreyttar bygging-
ar og breið stræti, þar sem
bílamergðin brunar um; pólsk-
ir bílar, franskir bílar, sovézk-
ir. amerískir, enskir, tékkn-
eskir.
! Hópar erlendra ferðamanna
stika um strætip. Þeir dást að
renesanshúcunum í gamla
borgarhverfinu, sem byggt hef-
W verið upp f nákvæmri eft-
irlíkingu þess, sem stóð fyrir
•iiríð.
I ■íbúðarhverfum Varsjár get-
ur að líta sambyggingar, sen
maður ætti helzt von á að sjí
á Norðurlöndum: stílhreinar.
litfagrar og fallega skipaí
hverfi. Hér eru risa-kjörbúð
ir, þjónustumiðstöðvar, klúbb
ar og kvikmyndahús. Form
fagrir auglýsingaflekar eru vii
hverja götu. Þar eru álímc
plaköt, sem Pólverjar eru sv<
frægir fyrir. Þeir eiga *ein
hverja beztu menn heimsins
þeirri grein. Og nóg hafa þei
af verkefnunum. Hér eru aúg
lýstar kvikmyndir, leikhús
baðstrendur og skemmtistaðii
Hér eru líka áskoranir og leið
beiningar yfirvaldanna; all
fært í fegurstu liti og form.
Ferðalangur, sem stfgur ú
úr lestinni í neðanjarðarstöð
inni í Varsjá. (sém kunnugi:
telja einhverja stílhreinustu
Evrópu), gæti haldið. að ham
væri kominn inn á eitthver
nýtízku listasafn, svo mikil e
plakatadýrðin.
Við tökum eftir því. hva<
fólkið sem við sjáum á göt
unni er laglega en þó látlaus
klætt. Pólsku stúlkurnar toll;
vel í Evrópu-tízkunni, end;
hægt um vik að fylgjast héi
með^ hverju, sem er að geras
I heiminum, í hvaða grein sen-
er. I bókabúðum fást dagblöð
tímarit og bækur, hvaðanæv;
Framhald á 9. síðu
l