Þjóðviljinn - 09.08.1964, Blaðsíða 12

Vísindasjóðsstyrkþegi:
Höriur Agústsson
listmálari
rannsakar íslenzka
byggingarlist
Sunnudagur 9. ágúst 1964 — 29. árgangur — 177. tölublað.
I
<$,-----------------------------------------------------------------——•
Klukknaportið á Möðruvöllum í Eyjafirði sem er hið eina al-
íslenzka frá gamalli tíð og jafnframt eitt elzta uppistanðandi
mannvirki á lsiandi, frá 1781. — (Ljósm. Skarph. Har&ldsson.).

Klerkurinn og Krústjoff vinsælir
Einn þeirra er styrk hlutu '
úr Hugvísindasjóði í ár var
Hörður Ágústsson listmálari.
Hann hefur á undanförnum
árum fengizt við rannsóknir
á „islenzkri byggingarlist fyrr
og síðar“. Hörður fékk fyrst
styrk í þessu skyni 1961, 20
þús., 1962 30 þús., 1963 50
þús. og nú í ár 100 þús.
Styrkurinn frá vísindasjóði
þetta árið er veittur: „Til að
að halda áfram að rannsaka
íslenzka húsagerð fyrr og síð-
ar“ eins og segir í tilkynn-
ingu Vísindasjóðs um úthlut-
unina.
Þjóðviljinn sendi blaða-
mann á vettvang til að ræða
Við Hörð um rannsóknarefni
hans. Hann býr á Laugavegi
135 á fjórðu hæð ásamt konu
sinni, Sigríði Magnúsdóttur
frönskukeyinara við Mennta-
skólann í'Reykj avík, og börn-
um.
Þegar við vorum seztir
makindalega í þægindastól-
ana í stofunni og húsmóðir-
in hafði boðið okkur kaffi
hófum við spjallið. '
Tradisjónin rofin
Fyrsta spurningin sem
blaðamaðurinn lagði fyrir i
hann var hvers vegna hann
í ósköpunum fengist við þetta
verk. Og svarið var á reiðum
höndum: /
— Áhuga á byggingarlist
fékk ég strax sem barn. Þá
ætlaði ég að verða arkitekt
frá fimm á morgnana til há-
degis en málari eftir hádegið.
En málaralistin greip mig
föstum tökum á stríðsárunum
og hélt mér í greipum sínum
unz ég tókst á hendur reisu
til ftalíu. Þá vaknafSi áhuci
minn fyrst verulega er ég sá
hinar ævafornu byggingar og
sá hvernig nútíð og fortíð
eru samtengdar órjúfanlegum
böndum í byggingaxlistinni.
Á íslandi er hins vegar
augljóst að tengslin hafa ver-
ið rofin. Gömlu torfkofarnir
höfðu allir í sér snefil af
byggingarlist og síðartimbur-
húsin sem eru mjög merki-
legt rannsóknarefni, til dæmis
er dyraumbúnaður á göml-
um timburkirkjum merkilegt
rannsóknarefni út af fyrir
sig, og fleira slíkt sem í fljótu
bragði virðist smáatriði.
— Byggingarlist - íslandi
iirakaði í sama blutfalli og
þjóðfrelsisb„- óx fisk-
ur um hrýgg. Skýringin er
margþætt og íslendingar ná
sér seint eftir það menningar-
hal._jri sem hér hefur ríkt
um hríð í byggingarlist fyrr
en þjóðin hefur gert sér grein
fyrir undirrótum þess. En
ekki er hægt að gera þessu
skil í stuttu blaðaviðtali en
höfuðorsakarinnar er að leita
í iðnbyltingu 19. og 20. aldar.
Hún breytti því í of mikilli
skyndingu úr rótgrónu
bændaþjóðfélagi á nýlendu-
stigi í borgaraþjóðfélag.
— En hvað um það. Verk
mitt hefur þann tilgang að
sýna íslendingum fram á að
þeir eiga arfleifð í bygging-
arlist, sem er síður en svo
lítilvæga. i en arfleifðin í
bókmenntum, þó að ekkert sé
kennt um íslenzka byggingar-
list í skólum landsi’- og ís-
lendingar viti í raun og veru
alls ekki um þessa arfleifð.
Ranns'Sknir hingað til
— Að hverju hefur starf
þitt einkum beinzt hingað til?
— Vísindasjóður hefur lagt
aðaláherzlu á að ég myndaði
og mældi gamlar byggingar,
einkum þó bær, sem hætta
er á að verði rifnar fljótlega.
Þess vegna hef ég ferðazt
um landið og skoðað býgg-
,ingar af ýmsu tagi í kaup-
stöðum og gömlum verzlun-
arplássum. Þarna er margan
' fróðleik að finna utn bygg-
ingartízkuna á ýmsum tím-
um og sérstaklega frá hinu
svonefnda timburhúsatíma-
bili, sem hefst hér með sel-
stöðukaupmönnum um alda-
mótin 1800. Síðar, upp úr
miðri öldinni fara að flytjast
hér inn byggingarvörur eins
og gler o.þ.h. sem síðan hafði
áhrif út í sveitirnar. Nú tel
ég að ég hafi rannsakað
byggingar í flestum kaup-
túnum landsins og næsta
verkefni er að taka sýslum-
ar fjn'ir eina eftir aðra.
En verkið er erfitt og
krefst vis^.a skilyrða. Til
dæmis hefur veðráttan í sum-
ar hamlað starfi miínu mjög
því ekki er unnt að taka
skýrar myndir nema sæmi-
legt veður sé.
— Hefurðu alveg unnið
þetta á eigin spýtur?
— Að mestu leyti hefur
það verið. En ljósmyndarinn
Skarphéðhm F 1 ’ :;on hefr
ur verið mér mikil hjálpar-
hella og einnig hafa þeir
Kristján Eldjárn, þjóðminja-
vörður, Bjarni Vilhjálmsson,
cand. mag. og Magnús Lárus-
son, prófessor veitt mér þýð-
ingarmikla tilsögn og aðstoð.
— Hefur íslenzk bvcfeing-
arlist ekki orðið rir ein-
hverjum erlendum áhrifum?
— Jú, reyndar. Á timbur-
húsat ’ rvn o bib'nu varð hún fyr-
ir norskum á'ó-' n, síðar
skandinaviskum og loks nú
alþjóðlegum áhrif”-
— í sambandi við arfleifð-
ina i íslenz- byffcingarlist
scm þú minntist á áðan, þá
væri gaman að vita hvort þú
hefur einhverjar tillögur
fram að færa.
Fegnrð og notagildi
— Ja, ef saga íslenzkrar
byggingarlistar væri kennd í
skólum landsins, einkum Há-
skólanum, menntaskólunum
og ég tala nú ekki um iðn-
skólunum oa nerrt'endum bar
gert Ijóst að stundlegt nota-
gildi er ekkert aða1atriði,
heldur einnig fegurðin og
stíllinn, sem nauðsynlegt er
að samræma notasildinu, þá
væri stórt sdot stigið i rétta
átt. Fagmaðurinn í dag þræl-
ar frá morgni til kvölds og
lítur á peninginn sem sitt
höfuðmarkmið. Það sem máli
skiptir fyrir hann er að
byggja sem flest hús í stað
þess að hann ætti stöðugt að
hafa augnacntu til fegurðar-
innar og útlitsins. Arkitekt-
ar, húsasmiðir n« múrarar
vinna hver í sinu homi. Allir
keppast við að vera semfljót-
astir og árangurinn er aug-
Ijós. Einmitt um þetta atriði
hef ég skrifað í tímaritið’®’
Birting, svo og annað er bor-
ið hefur á góma í spjalli
okkar.
Frelsa heiminn
— Jæja, Hörður, segðu mér
nú eitthv' H "m '•;i’,'an þig.
— Ég lauk stúdentsprófi
frá Menntaskólanum í Rvík
1941 og fór svo í verkfræði-
deild Háskóla fslands á stríðs-
árunum og í Handíðaskólann.
Þá sigldi ég utan að striðinu
loknu haustið 1945 fyrst til
Englands. Þaðan var haldið
til Frakklands 1 u' sem ég
var bæði við nám og vann
sjálfstætt, hélt sý”:ngar einn
og með öðrum. Þá kom ég
hei... árið 1953 og var með
margar hugmyndir um að
frelsa heiminn og hófst handa
ef svo mætti segja, af mikl-
um eldmóði. Útgáfa Birtings
hófst, fyrsta al-nonfigúratíva
sýningin var haldin með
minni þátt-töku hanstið 1953.
Síðan hef ég unnið t.d. með
húsameisturum, málað, og svo
núna síðustu árin fengizt við
rannsóknir á íslenzkri bygg-
ingarlist. Það er viðamikið
v^t-k og ein mon.nsævi endist
ekki til að fullgera slíkt hé
starfskr-aftar eins manns. Lít-
il von er til þess að ég sjái
fyrir endann á þvi en engu
að síður hv&est ég gefa út
bók um rannsðknrr mínar
sem aðgengfleg sé fyrir al-
þýðu manna, þannig að skiln-
ingur geti aukizt á starfinu
sem ég nú vínn.
— Og að lokum, Hörður,
viltu að blaðið taki skilaboð
tfl lesendanna sem þér gætu
orðið að einhverju gagni?
— Helzt væri það, ef ein-
, hverjir hefðu myndir í fórum
sínum af gömlum byggingum
þá yæri ég afar þakklntur ef
þeir vildu senda oklcur þær.
Okkur er mikill fengur í
slíku, bví að stöðugt er ver-
ið að fjarlægja gnmlar bygg-
ingar. Bezt væri senda
þær til þióðminjasafnsins en
það fær öll gögn sem ég hef
verið að vimva úr.
VATNSLEYSU 1 FNJÖSKADAL,
3/8. — Sumarið er okkur gott
hér það sem af er. heyskapurinn
í góðu horfi, tíðin hagstæð fyrir
búféð, berin að blána og virðast
ætla að verða talsverð, minna
um minkinn en undanfarin ár
og Iaxveiði I Fnjóská meiri en
áður. Hafa nú veiðzt hér á svæði
II 11 laxar, flestir 10 pund.
Fimm af þessum löxum hefur
Lúther Gunnlaugsson bóndi í
Veisuseli veitt. Lax hefur ekki
fyrr veiðzt svo snemma sumars
hér á svæði II, og einnig veiðist
væn bleikja, sem er óvenjulegt
hér. ÖIl veiðileyfi á þessu svæði
eru uppseld í sumar, cn eitthvað
Isafirði 6/8 — Stöðug vinna
hefur verið í íshúsinu hér en
heldur er fátt um mannskap á
staðnum vegna þess að margir
exn á síldarbátum eða við síld-
arvinnu annars staðar.
Talsverður ferðamannastraum-
ur er hingað í sumar og tjalda
þeir margir í skóginum hér
skammt frá kaupstaðnum. Mest
eru þetta Islendingar og koma
beir landveginn aðallega.
Miklir erfiðleikar eru á að
NEISTASTÖDUM í VTLLINGA-
HOLTSHREPPI, 8/8. — Undan-
farna daga lic*'-"- heyskapurinn
gengið áo-r».tlocrq en langvarandi
óþurrkar höfðu skapað hér hálf-
gert vandræðaástand. Mestan
hluta þessarar viku i’-'fur verið
ágætis þurrkur og munu flcstir
bændur nú vera búnir að losa
allt heyið af túnunum og Iangt
komnir að ná heyinu upn. Flest-
ir bændur hér munu láta sér
nægja að slá túnin einu sinni
og ekki slá mikla há, enda far-
kann að vera óselt á svæðl III,
hjá Ingólfi Hallssyni á Stein-
kirkju.
Og svo höfum við enn fengið
nýjan prest, en ekki að sama
skapi ungan. séra Friðrik A.
Friðriksson fyrrverandi prófast á
Húsavík. Hann hefur á sér mjðg
gott orð sem maður og prestur
— enda messar hann ekki hér
í töðuþurrki ncma bændur óski
sérstaklega eftir því.
Félagi Krústjoff er í vaxandi
áliti meðal bænda hér sem
stjórnmálamaður og leiðtogi.
Hins vegar horfa þeir með vax-
andi ugg { sortann í vestrinu.
— O. L.
hýsa mannskapinn í gistihúsun-
um hér, sem eru aðeins tvö,
Ferkastalinn og annað sem ný-
'psa hefur verið tekið í notkun
með 11 rúmum.
Vegurinn hingað hefur verlð
sæmilegur í sumar en talsvert
vantar á að hann verði fær að
vetrinum, en við það mimdi
ferðamannastraumurinn aukast
enn og vera allt árið, því skíða-
færi er afar gott hér að vetrin-
ið að styttast til hausts og flest-
ir verða orðnir vel byrgir af
heyjum, -" •>—'-••••inn endist
til i’- að þeir nái að hirða
fyrri sláttin.
Menn hafa varla Iitið npp úr
heyskapnum undanfarna daga
og ekki fór ég neitt að hyggja
að eldflaugaskoti Frakkanna í
fyrrakvöld. Ilins v(--nr sá ég þá
um nóttina um kTukkan að
ganga 1 mikið af svonefndum
silfurskýjum á norðurhimninum.
— S. B.
Hin hvimleiða kviksaga: Islenzk bygging nú á tímum. Mcð
samanburði við hið látlausa smáhýsi hér að neðan, Nonnahús-
ið á Akureyri, geta menn séð ,,framfarirnar“ sem orðið hafa
í húsagerð hér á landi síðustu öld. (Ljósm. Skarph. Haraldss.)
Aukinn ferðamannastraumur vestur
um. — H. Ö.
Þurrkarnir hafa bætt úr ástandinu