Þjóðviljinn - 28.04.1966, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 28. aprfl 1966 — ÞJÓÐVILJINN — SfÐA 5
Þórarinn frá Sfeinfúni:
Á EG AÐ LOFA
HENNI AÐ LIFA?
Fyrst ætla ég að segja ofur-
litla byggðasögu. Síðar kem ég
svo að aðalefninu og vil því
mselast til að lesið sé til enda.
Ég veit ekki hvernig öðrum
er farið, en í mínum þrjátíu
ára búskap voru erfiðar stundir,
þegar ég þurfti á haustin að
velja úr lífslömbin, ákveða um
líf og dauða þessara sakleys-
ingja.
Þetta er nú sérstæður for-
máli en það skýrist síðar.
Á norðanverðu Austurlandi
er flói, sem Bakkaflói nefnist.
Hann takmarkast af Langanes-
fonti að norðan og Digranesi,
eða nánar tiltekið Selnybbu í
Vopnafirði að austan. Inn úr
honum liggja 3 firðir: Finna-
fjörður, Miðfjörður og Bakka-
fjörður, auk Eiðisvíkur. 1 Höfn
í Bakkafirði er kauptúnið nú.
Af 40 ára veru minni þar
sem bóndi og sjómaður man ég
ekki eftir aflabresti nema tvö
sumur. Þarna sóttu til fanga á
sumrum Færeyingar, Norðmenn
og bátar af Suðurlandi og víð-
ar.
Miðin við Skála, Digranes og
með allri strandlengjunni voru
gullkista sem lítil þurrð virtist
í. Löngu eftir að útgcrð á Skál-
um lagðist niður vegna erfiðra
hafnarskilyrða þar, hafa Aust-
fjarða- og Þórshafnarbátarnir
mikið lifað á Skálamiðunum.
Nú um nokkurra ára bil hcf-
ur verið tregur afli og stund-
um ördeyða á þessum mikltl
þorsk- og ýsumiðum. Ekki
treysti ég mér til að rekja or-
sakir þess. Ef til vill gætu
fiskifræðingarnir okkar þó eitt-
hvað ráðið í það. Svo og þeir
sem hleypt hafa togurunum á
grunnin út af • Bakkaflóanum.
Á síðkvöldum er Reykjavík
ekki betur upplýst en sjón-
hringurinn iðulega er út af
Bakkaflóanum. Mér hefur skil-
izt að á þessum slóðum, svo
og fyrir Austurlandi, séu upp-
eldisstöðvar 'fyrir ungfisk. Það
er svo annað mál, hve mikið
af honum kemst inn fyrir þann
vítisvélagarð, sem girðir fyrir
þessar uppeldisstöðvar, firðina
fyrir innan. Upp úr síðustu
aldamótum hóf þarna, nánar
, tiltekið í Höfn við Bakkafjörð,
ungur athafnamaður, Halldór
Runólfsson, verzlun, fiskkaup
og útgerð. Hann byggði þarna
af miklum myndarbrag og rak
umsvifamikil og farsæl fyrir-
tæki þama meðan honum ent-
ist aldur. Síðan rak Jakob
Gunnlaugsson & Co í Kaup-
mannahöfn þetta um skeið og
nú verzlar Kaupfélag Langnes-
inga þar. Ég set hér vísu sem
líklega er ekki mörgum kunn
eftir þjóðskáldið Matthías Joch-
umsson. Hann var staddur á
skipi á höfninni á Bakkafirði
begar verið var að byggja þar
upp:
Byrgjast munu Skánarskörð,
skemmtir þeim sem Iifir.
Halldór brúar Bakkafjörð
og byggir himin yfir.
★
En nóg um þetta. Ég vil taka
fram að um ártöl og tímasetn-
ingu þess sem nú verður vikið
að getur skeikað einhverju.
Það langt er liðið síðan ég
undirritaður átti ásamt öðrum
sem þá voru 1 hreppsnefnd
Skeggjastaðahrepps frumkvæði
að þeim framkvæmdum, sem
hér verður getið um.
Höfn var engin á Bakkafirði
og mikil vandkvæði á út- og
uopskipun. Þá hófst raunaleg
líklega einstæð hrakfaUa-
saga, sem nú skal lítillega
drepið á.
1946 var ráðizt í hafnargerð
í Höfn við Bakkafjörð. Vegur
var lagður niður að haínar-
stæðinu. Þannig hagar til, að
með landinu. liggur skerjagarð-
ur og djúpur áll milli hans og
lands. Um þennan ál kemur
Atlanzhafsaldan óhindruð í
stórbrimum. Þarna átti að
setja þröskuld (brimbrjót) strax
í upphafi; hefði það verið gert,
hefðu síðari framkvænadír ekki
verið í sífelldum voða eins og
sýnt verður.
Jæja; svo var sjóvamargarð-
urinn steyptur yfir sundið og
út á skerjagarðinn og landmeg-
inn viðlegugarður og plan. Efn-
ið var tekið úr mel þar skarnmt
frá og víst lítið rannsakað, sem
síðar kom fram. Undir planið
var púkkað 'með grjóti og ofan
á það sett þykkt sandlag sem
hellan var svo steypt á. Okkur
heimamönnum leizt nú ekkert
á þetta en verkfræðingamir
réðu. Bæði var nú það að hús
sem steypt höfðu verið úrþessu
jarðefni höfðu reynzt illa og
svo hitt að þegar steypt er á
nokkru dýpi ofaná klappiríæst
það nldrei þétt við botninn og
því ekki öraiggt að aflsjórkom-
izt ekki undir. Enda fór svo að
í fyrsta brimi um haustið fór
platan öil í hafið, auk skemmda
sem urðu á görðunum. Næsta
ár var svo platan steypt aftur
og þá var þó ekkí settur sand-
ur undir hana og það hefur
draslað síðan.
Najsti áfangi var svo lenging
á sjóvarnargarðinum, steyptir
viðlegugarðar í hléi við hann
og stórt plan. Eitthvað var vist
vandað betur til með efni, en
ekki var jám sett í plötuna.
Þetta fór svo ekki betur en
það að næsta vetur fóm þess-
ir viðlegugarðar og platan eins
og hún lagði sig, „allt“ í hafið.
En merkilegt nokk, sjóvarnar-
garðurinn hékk. Var þó orðinn
lélegur, t.d. mátti skafa steyp-
una úr honum með nögl. Nú
er búið að steypa utaná hann,
svo honum mun nú borgið.
1950 var svo enn hafizthanda
um endurbyggingu á þessu, og
nú brá svo við að venjulegt
verksvit var haft með í ráðum.
Vandað til efnis, steyptir reitir
undir plötuna og jám sett í
hana. Síðan hefur það dugað.
En ekki er sagan öll enn. 1960
eða 1961 var svo sett kar við
endann á bryggjunni, meðupp-
fyllingu milli þess og hennar,
og sjóvarnargarðurinn lengdur
sem því nam. Sá garður var
þó hafður í hlykk og ekki
þykkri en venjulegur fjárhús-
veggur (torfveggur). Auðvitað
fór hann og uppfyllingin svo
við fyrstu hentugleika, þegar
brim gerði. En kerið fór þó
ekki. Þetta var svo eitthvað
lagað 1962. Nú í vetur fór svo
þessi sami garður aftur ásamt
sömu plötunni, en kerið hangir
enn. Ég heyri nú að enn eigi
að lagfæra þetta í vor og setja
þá alvörugarð i stað hins.
Nokkuð öruggt mun vera að
landa þarna síld frá því í maí
og fram eftir hausti, endaverið
síldarsöltun þarna 10—12 ár.
Þetta var ekki ólíkt og með
brimbrjótinn í Bolungavík, sem
var stöðugt afturganga í þing-
inu í eina tíð. Það var ein-
ungis að þakka þáverandi al-
þingismönnum, Páli Zophonías-
syni og Halldóri Ásgrímssyni,
að vitamálaskrifstofan og rfkið
bættu að nokkru fyrir afglöpin.
En hvað það hefur kostað riki
og sveitarfélagið, það verður
ekki tali í tölum. Þó var það
svo að á þeim erfiðu árum,
þegar algengt var að sveitar-
og bœjarfélög stæðu ekki í skil-
um greiddum við hvern eyri
sem okkur bar.
Bakkafjörður er miðsvæðis
fyrir Austfjarða-síldamiiðunum,
innsigling hrein og ekki til sker
í flóann. Svo fyrir tveimur ár-
um er ráðizt í að byggja síld-
arverksmiðju á Bakkafirði, fyrst
litla en með möguleikum til
stækkunar. Illutaféð að miklu
ieyti lagt l'ram af almenningi
í sveitinni, auk ýmissa aðila
svo sem Vélsmiðjunnar Bjargs
hér í Reykjavfk (Einar Guð-
jónsson) o.fl. Til ríkisins var
ekki leitað.
Ég ætla svo lítillega að koma
inná á hvem hátt fyrirgreiðsla
þess opinbera og bankanna
hefur verið gagnvart þessari
sjálfsbjargarviðleitni. Það er þá
fyrst, að í fyrrasumar var far-
ið að flytja síldina af Aust-
fjarðamiðunum til Reykjavílcur.
Ég skrifaði þá smágrein í dag-
blaðið „Tímann“ sem hét „Enn
um síldarflutningana frá Aust-
urlandi“. Þar sýndi ég meðal
annars fx-am á að á annað
hundrað þúsund kostaði að
flytja hvem farm suður ogauk
þess væri hún þá orðin léleg
vara. Og á sama tíma semþess-
ir flutningar fóru fram, ogsem
bankar og ríki lögðu óspart fé
til, væru verksmiðjurnar á
Austurlandi með ráðið vinnuafl
látnar standa hráefnislausar.
Þetta var alltaf feigðarflan,
gert til að þóknast burgeisun-
um syðra. Miðað við þjóðarhag
var aldrei neitt vit í því. Ég
tek enn íram að hefði ekki
haustsíldin reynzt eins vel og
varð hefði orðið neyðarástapd
hjá verksmiðjunum fá Austur-
landi, eins og búið var aðþeim.
Útkoman á Bakkafjarðarverk-
smiðjunni varð nú svona, að
bankarnir sáu um það, með
endalausum drætti á fyrir-
greiðslum á því rekstrarfé sem
verksmiðjan hafði loforð og
rétt á, að hún missti af fyrstu
aflahrotunni, og þegar henni
lauk tóku við flutningarnir suð-
ur. Þegar svo haustaði og dró
úr flutningunum suður fékk
hún nokkurt hráefni.
Þessi dauði tími í íyrrasum-
ar var þó notaður til frekari
uppbyggingar og stækkunar ó
verksmiðjunni, og verðmæti
hennar jókst samkvæmt mati
um ca. 2 miljónir króna. Og
nokkrum miljónum skilaði hún
í útflutningsverðmæti, þrátt
fyrir þessar aðfarír.
Utkoman er þó eðlilega ekki
góð. Og nú mun þetta vera í
athugun hér syðra, hvað lík-
legast verði til úrræða. Ekki
mundi þó víst þurfa sem
rekstrarfyrirgreiðslu meira en
sem nemur andvirði tveggja i-
búða hér syðra, en það þykir
víst mikið íé ef slíkt gengur til
heilla byggðarlaga úti á landi.
Það er vonandi að sanngirni og
skilningur ráði hér enda mikið
í húfi. Áhætta ætti ekki að
vera meiri þarna en annars
staðar eystra. Staðsetning góð,
aðstaða til bræðslu og söltunar
og vinnuafl að mestu á staðn-
um, að minnsta kosti í verk-
smiðjuna.
Ég tók fram í upphafi, hver
aðstaða bóndans væri þegar
hann væri að velja líflömbin
á haustin. Nú standa bankarnir
og ríkisvaldið í hans sporum.
Spurningin er, á að lofa henni
að lifa (sveitinni, Skeggjastaða-
Framhald á 7. síðu.
r.
5. og 6.
Spasskss
skákisi í einvígi
og Petrosjans
FIMMTA SKÁK:
Spasski — Petrosjan.
Caro-Cann vörn.
í fimmtu skák valdi Pet-
rosjan enn á ný Cara-Cann
vöm. Spasskí notaði Panofá-
rás eins og í þriðju skák ein-
vígisins, en heimsmeistarinn
fór- aðrar leiðir. Lauk byrjun-
arþætti hvítum í hag.
Síðar fékk svartur mögu-
leika á gagnleik þar eð hvítur
var of lengi að paufast með
kóng sinn. Þegar skákin fór
í bið hafði Spasskí peð yfir,
en Petrosjan átti góða mögu-
leika á að bjarga sér vegna
þess hve virk staða manna
hans var.
1. e4 c6 2. d4 d5 3. exd cxd
4. c4 RfG 5. Rc3 g6 6. Db3
Bg7 7. cxd 0-0 8. g3 Ra6 íf.
Bg2 Db6 10. Dxbx axb 11. Rge2
Rb4 12. 0-0 Hd8 13. d6 Ilxd6
14. Bf4 Hd7 15. Ilfdl Rbd5
16. Be5 Bh6 17. a3 c6 18.
Rxd5 Rxd5 19. IId3 Bg5 20.
Bxd5 exd 21. b4 Bd8 22. Ilcl
He7 23. Rfi Be6 24. IIdc3 Bd7
25. Rxd5 IIe6 26. Bc7 Kg7
27. Bxd8 Hxd8 28. Rc3 b5
29. d5 IIb6 30. Rc2 h6 31.
Rb4 g5 32. hxg hxg 33. Kg2
IlfG 34. Hc3 III18 35. Rd3 Hd6
36. Re5 Bh3f 37. Kf3 IIxd5 38.
Hc7 Bc6 39. IIxb7 Hc5 40.
Ha7 Bd5t 41. Kg4 —.
Þar fór skákin í bið.
41. — Iíc2 (biðleikur Pet-
rosjans). 42. Kg5 Hxf2 43. Rd3
HÍ3 44. Ilae7 Hxe3 45. Hxc3
f6t 46. Kf4 KÍ7 47. Rb4 Bc4
48. Hc3 Ilh2 49. b3 Be6 50.
Rd3 Ha2 51. Hc7t Kg6 52. Rc5
Bf7 53. Hb7 Hxa3 54. Hxb5
Hal 55. Re4 Hflt 56. Ke3
Ilelt 57. Kf3 Ilflt 58. Ke2
Hbl 59. Rd2 Hgl 60. Kf2 Hcl
61. b4 Hc2 62. Kc3 Hc3t 63.
Kf4 IIÚ3 64. Rf3 Bd5 65. Rh4t
Kf7 66. Hb8 Hd4t 67. Ke3
Hc4t 68. Kf2 Kc7 69. Rg6t
Kd7 70. Rf4 BcG 71. Rd3 Kc7
72. Hf8 Bb5 73. Rf4 Kd7 74.
Hf7t Ke8 75. Hb7 Hxb4 76.
Rd5 Hb2t 77. Ke3 Hte3t 78.
Kf4 IIcl 79. RxfGt Kf8.
JAFNTEFLI.
Spasskí lagði ekki út í þá
atlögu að leika 43. Rg6 og
kaus friðsamlegri áætlun. En
samt var vel athugandi að
leika 50. Rc6 í stað 50. R<}3,
þótt slík stefna liefði reyndar
varla dugað til sigurs.
SJÖTTA SKÁK:
Sjötta skák einvígisins varð
sú stytzta til þessa. Petrosjan
lék hvítum og valdi algengt
afbrigði drottningargambíts og
mjög hæverska áætlim, sem
tengd er virkjun kóngsbiskups.
Aljekhín notaði þetta með
góðum árangri gegn Euwe
1937, en þessi skákmennska
kcmur nú orðið mjög sjaldan
fyrir.
Spassk; settj fljótt niður
frumkvæði hvíts og eftir
drottningakaup hlaut aðkoma
að jafntefli.
Petrosjan — Spasskí:
1. c4 eG 2. 6A Rf6 3. Rf3 d5
4. Uc3 c5 5. cxd Rxd5 6. g3
Rc6 7. Bg2 Rxc3 8. bxc cxd
9. cxd Bb4f 10. Bd2 Bc7 11.
0-0 0-0 12. Hbl Rxd4 13. Rxd4
Dxd4 14. Ðc2 Dc5 15. Dxc5
Bxc5. JAFNTEFLI.
Þar með haía keppinautam-
ir runnið fjórðung skeiðsins
og eru nú með þrjú stig hvor.
1 fyrstu þrem skákunúm
hafði Petrosjan fmmkvæðið,
en Spasski varðist vel og tókst
að halda jafnvœgi með því að
notfæra sér smáar yfirsjónir
andstæðingsins. 1 fjórðu skák
hafði Spasskí í fyrsta sinn
herfræðilegt fmmkvæði og' i
þeirri 5. tókst honum að ná
greinilegum yfirburðum. Það
er sem keppinautamir hafi
skipzt á hlutverkum og gegna
báðum jafn vel. Enn sem
koroið er hefur vömin verið
> hvað mest áberandi.
Það er íorvitnilegt, að þetta
er í fyrsta sinn í sögunni að
fyrstu sex skákimar í einvígi
um heimsmeistaratitilinn verða
jafntefli.
1 fyrstu einvígjum var
miklu mun minna á jafntefl-
um. Þannig geröu þeir Steinitz
og Tsjígorín aðeins eitt jafn-
tefli í sautján skákum í ein-
víginu 1889. En því má ekki
gleyma, að síðan hefur vam-
artækni stórlega eflzt, ogupp-
haf tuttugasta og fimmta ein-
vígisins um heimsmeistaratit-
ilinn staðfestir það ótvirætt.
A Súetín, stórmeistari.
I
*
I
SÝNDAR KVm YNDIR FRÁ
SKAFTAFELLSSÝSLUM
Um næstu helgi verða sýnd-
ir í Gamla bíói á vegum Skaft-
fellingafélagsins noklcrir kvik-
myndaþættir, sem teknir hafa
verið íyrir tilstilli stjórnar
Kvikmyndasjóðs Skaftfellinga.
Flestir haía þessir þættir verið
áður almcnningi til sýnis, en
síðan em liðin sjö ár, og er
þess að vænta, að mörgum
muni leika forvitni á að sjá
þessar myndir, bæði þeim, sem
áttu þess ekki kost þá, og enda
ýmsum þeirra, er áður hafa
séð þær. Þá þótti sumum á
skorta, að lítið var um lands-
lagsmyndir úr héraðinu, en nú
hefur verið gengið að fullu frá.
alllöngum þætti, er sýnir fjölda
fagurra og sérkennilegra staða
í ýmsuro sveitum þessa viðlenda
héraðs. Má þar líta margbreyti-
lega náttúru þessa landshluta,
sem fremur ílestum öðram er
í sífelldri sköpun, fyrir áhrif
stórfelldra náttúrahamfara, er
þar gætir í rikurn mæli.
Skýringartexta með þessum
þætti hafa samið Jón Jónsson,
jarðfræðingur, sem cr ílestum
fremur nákunnugur öllum sveit-
um héraðsins og kann að sjá
þær mcð augum hins reynda
náttúruskoðara, og Jón Aðal-
steinn Jónssoii, cand.'mag., er
einnig hefur samið texta við
aðra þætti myndarinnar og
flytur alla skýringatexta henn-
ar. Sjálfa kvikmyndina tók Vig-
fús Sigurgeirsson ljósmyndari.
Auk landslagsþáttarins verða
að þessu sinni sýndir nokkrir
þættir úr atvinnusögu héraðsins,
er sýna lifnaðarhætti fólksins
eins og þeir voru til skamms
tíma, en eru nú horfnlr. Hefur
með myndum þessum tekizt að
varðveita skaftfellsk vinnu-
brögð, svo sem við kolagerð,
fýlaveiðar og meltekju, vinnu-
brögð sem era nú ekki lengur
tíðkuð, en þeir kunnu full skil
er, er að unnu, jiegar myndin
var tekin. Má fullyrða, að sumt
í þessum þáttum sé einstætt í
sinni röð, og þær skýringar,
er þeim fylgja, gera mönnum
glögga grein á því, hvernig
þessi verk voru unnin, og fyrir
því orðafari, er þeim fylgdi.
Þcgar þessir þættir voru
sýndir, ritaði Kristján Eldjám
þjóðminjavörður grein um sýn-
inguna, og kemst meðal annars
svo að orði: ......með töku
þessarar myndar hefur verið
unnið merkilegt starf, og hún
er einnig bráðskemmtileg á að
horfa.“ Hann tekur fram, að
þótt nokkur atriði myndarinn-
ar, sem þá var sýnd, séu ekk;
ýkia frábrugðin því, scm gerð-
ist annars staðar á landinu, svo
sem þátturinn um kvöldvökuna,
þá séu þó hin atriðin fleiri, þar
sem unnið er úr sérkennilegum
skaftfellskum þjóðlifsháttum,
svo sem þátturinn um meltekj-
una. Um það segir hann: „Eng-
inn efi er á þvi, að í meðferð
melkornsins lifa fomar kom-
verkunaraðferðir frá þeim tíma,
er ræktað bygg var algeng
nytjajurt hér á Jandi. í fom-
öld var akuryrkja mikil at-
vinnugrein hér á landi, og era
ýmsar heimildir um hana, en
ég er þess fullviss, að þessi
kvikmynd Skaftfellingafélags-
ins mun. þegar stundir líða.
Framhald á 7. síðu.