Þjóðviljinn - 23.04.1967, Blaðsíða 3

Sun»uctagur 23. sjp-ril 1965 — ÞJÓ©WEjIENíN — StDA J
VERÐA SVÖRIN?
Þetta línurit úr Fjármálatiðindum Seðlabanka íslands sýnir
hversu hag:stæðra viðskiptakjara íslendingar hafa notið á und-
anförnum árum. Punktalinan á efra línuritinu sýnir hvernig út-
flutningsverðlagið hefur breytzt, en það hefur að meðaltali hækk-
að um 41,6% síðan 1960. Efri strikalínan sýnir hvernig verðlagið
á' innflutningi okkar hefur breytzt, en það hefur aðeins hækkað
um 7,7% síðan 1960. Neðra línuritið sýnir viðskiptakjörin, en þau
hafa batnað um 31,5% síðan 1960. Þær verðlækkanir sem orðið
hafa að undanförnu nema aðeins litlum hluta af þessari stór-
felldu tekjuaukningu.
Á
HVÍLDAR-
'DACINN
Leiðarsteinninn
Stjórnarflokkarnir gengu
næsta gunnreifir til tveggja síð-
ustu þingkosninga. Ástæðan
var sú að þeir töldu sig hafa
fundið leiðarstein sem vísaði
þeim réttar brautir gegnum
myrkviði efnahagsmálanna, svo
að þeir þyrftu ekki lengur að
baslast við að finna upp á sí-
endurteknum „bjargráðum“.
uppbótum, styrkjum, niður-
greiðslum og öðrum skyndiráð-
stöfunum; nú skyldi taka við
varanlegt og næsta sjálfkrafa
kerfi. Þessi töfragripur var
kenningin um markaðsþjóðfé-
lagið, en hana orðaði Vísir
þannig á miðvikudaginn var:
„Sjálfvirkni markaðsins er
bezta leiðin til þess að laða
fram meiri framleiðni vinnu og
fjármagns í atvinnulífinu. Fjár-
magn og vinna renna þá mest
í þær áttir, þar sem þeirra er
mest þörf. Tollar og höft hindra
sjálfvirkni markaðsins og skapa
fjárfestingu og framkvæmdir j
þjóðhagslega óheppilegum grein-
um. Þessi lögmál hafa verið
hafin til vegs í nútíma hag-
fræði og það er verið að beita
þeim hér á landi — með góð-
um árangri."
Samkvæmt þessari „sjálf-
virkni“-kenningu áttu lögmál
markaðsþjóðfélagsins óhjá-
kvæmilega að stuðla að já-
kvæðri hagþróun, ef þau fengju
að njóta sín óheft; í frjálsri
samkeppni áttu þær greinar
að ná beztum árangri sem
bjuggu við mesta framleiðni,
og gengi þeirra átti að lyfta öll-
um þjóðarbúskapnum. Stjórnar-
völdin og efnahagsstofnanir
þeirra gátu látið sér nægja að
hlutast til um stjórn peninga-
málanna í þröngum skilningi,
hækka eða lækka vexti, stjóma
aðhaldi að lánveitingum.
Augljóst var að ráðamenn
stjórnarflokkanna trúðu sjálfir
þessum kenningum fyrir kosn-
ingarnar 1959 og 1963; boð-
skapur þeirra var annað og
meira en innantóm slagorð,
hann magnaðist af glóð sann-
færingarinnar. Og ekkert lyft-
ir mönnum hærra til flugs en
trú á málstað sinn
Fánýt kenning
En nú er þetta allt saman
breytt. Ráðamenn stjómarflokk-
anna og hagfræðingar þeirra
vita að kenningin stóðst ekki,
hún reyndist fánýt við íslenzk-
ar aðstæður. Ástæðan til þess
lá raunar í augum uppi fyrir-
fram ef menn hefðu gefið sér
tíma til að hugsa. Efnahags-
kerfi íslendinga er þannig hátt-
að að innanlandsmarkaðurinn
getur á engan hátt ýtt undir
framleiðslu í þeirri atvinnu-
grein sem mestu máli skiptir,
sjávarútvegi og fiskiðnaði. Sú
atvinnugrein á sinn markað er-
lendis. Tengslin við markaðs-
kerfið innanlands eru fyrst og
fremst bundin við tilkostnað
en ekki tekjur. Og sú „sjálf-
virkni markaðsins" sem Vísir
talar um hefur á undanfömum
árum leitt til varanlegrar óða-
verðbólgu sem í sífellu heíur
aukið tilkostnað útflutningsat-
vinnuveganna og grafið undan
afkomu þeirra. Enda þótt ís-
lenzkur sjávarútvegur búi við
einna mesta framleiðni af öll-
um atvinnugreinum veraldar,
hefur fjármagnið leitað frá hon-
um af þessum ástæðum, með
þeim afleiðingum að togurum
hefur fækkað um 30 án þess
að um nokkra endurnýjun væri
að ræða; smærri bátum hefur
fækkað um því sem næst 100:
fiskiðjufyrirtæki sem miklar
vonir voru við bundnar hafa
takmarkað framleiðslu sína til
muna eða gefizt upp. Vonir
ritstjóra Vísis um að „sjálf-
virkni markaðsins" myndi leiða
til fjárfestingar í „þjóðhags-
lega heppilegum greinum“ hafa
brugðizt; í staðinn hefur það
gerzt sem Jóhannes Nordal
seðlabankastjóri lýsti í ræðu á
vegum fjármálastofnunar sinn-
ar 31sta marz s.l. að
„kapphlaup um fjárfestingu
og hvers konar spákaup-
mennska nær tökum á efna-
hagslífinu. Þannig var þetta
tvímælalaust hér á landi, eink-
um síðari hluta ársins 1965 og
fyrri hluta ársins 1966, en þá
leiddi fjárfestingarkapphlaupið
bæði til mikillar eftirspurnar
eftir lánsfé og óskynsamlegra
fjárráðstafana fyrirtækja, sem
festu rekstrarfé sitt í nýjum
framkvæmdum í trausti þess að
verðþenslan héldi áfram.“
í stað þess að ráðamenn
stjórnarflokkanna gerðu sér
vonir um að viðreisnarstefnan
styrkti efnahagskerfið á sjálf-
krafa hátt, hefur hún þannig
grafið undan framleiðsluat-
vinnuvegunum en hafið brask
og spákaupmennsku til öndveg-
is.
Meinleg örlög
Andlegur styrkur stjórnmála-
flokka er tengdur sannfæringu
þeirra um málstað sinn. Á því
sviði hafa orðið alger umskipti
á högum Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks: þeir ímynduðu
sér fyrir sjö árum að þeir
hefðu fundið leiðarsteininn, en
nú duga. engar írpyndanir leng-
ur; hinar hörðu staðreyndir
veruleikans hafa sannað að
þeir fóru villir vegar. Þvi
ganga þeir nú til kosninga and-
lega beygðir, og þeir hafa ekki
komizt hjá þvi að staðfesta
sjálfir ófarnað sinn í verki.
Það eru meinleg örlög að
þeir flokkar sem fyrir sjö ár-
Hverju svara þeir?
Forsætisráðherra
Viðskiptamálaráðherra
um ætluðu að fella niður alla
styrki, uppbætur, niðurgreiðsl-
ur og aðra aðstoð ríkisvaldsins
við atvinnuvegina, skuli á und-
anförnum árum hafa talið það
óhjákvæmilegt að auka þær at
hafnir í sífellu, gera þær marg-
breytilegri, flóknari og kostn-
aðarsamari með hverju ári og
stundum með hverjum mánuði.
Kostnaðurinn af þvílíkum ráð-
stöfunum nemur nú fjárhæðum
sem jafngilda næstum því
tveimur miljörðum króna á ári.
en þar er um að ræða víðtæk-
asta styrkjakerfj í sögu ís-
lenzku þjóðarinnar. Og það er
ekki aðeins svo ástatt að at-
vinnuvegir þjóðarinnar séu
flestir á opinberu framfæri; áð-
ur en gengið var til kosninga
í ár töldu stjórnarflokkarnir
sér óhjákvæmilegt að kasta frá
sér í ofboði kenningunni um
„sjálfvirkni markaðsins". Mál-
svarar hins algera frelsis tóku
í vetur leið upp allsherjar verð-
lagseftirlit á öllum vörum og
hverskyns þjónustu, og verður
ekki lengra komizt í rikisaf-
skiptum á því sviði. Svo mjög
verða stjórnarflokkarnir að
teyga af bikar niðurlægingar
sinnar að þeir telja það nú
eitt helzta haldreipi sitt í kosn-
ingunum að hæla sér af þeirri
„verðstöðvun" með ríkisaf-
skiptum sem talin var óal-
andi og óferjandi í sjö ár.
,,Aó missa and-
Ef íslenzk stjórnmálabarátta
væri ástunduð af einlægni og
heiðarleik ættu málsvarar Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks
að játa mistök sín, birtast kjós-
endum sem iðrandi syndarar.
heita því að læra af reynsl-
unni og iðka bót og betrun. En
í íslenzkum stjórnmálum ríkir
það viðhorf sem stundum er
kennt við Kínverja, að menn
megi ekki „missa andlitið“
Stjórnmálamenn ríghalda sér i
þá afstöðu að allt sem þeir
hafi sagt og gert alla tíð hafi
reynzt satt og rétt, líkt og það
sé Ijóður á ráði manna að læra
af reynslunni. I samræmi við
þetta viðhorf boða stjórnarherr-
arnir ennþá kenningar við-
reisnarinnar i orði, enda þótt
þeir framfylgi nú í verki þver-
öfugum kenningum. Það mis-
ræmi reyna þeir síðan að rétt-
læta með því að tala um óvænt
verðfall á mörkuðum erlendis.
Ekki sé hægt að kenna ríkis-
stjórninni um þá verðlækkun;
hún valdi okkur erfiðleikum
sem geri styrkjakerfi og verð-
lagseftirlit óhjákvæmilegt um
sinn. en þegar þeirri óáran
linni verði unnt að halda við-
reisnardansinum áfram af fullu
fjöri.
Stórbætt við-
skiptakjör
Kenningin um óeðlilegt og
óvænt verðhrun er ekki í sam-
ræmi við veruleikann. Sé litið
á viðreisnartímabilið í heild er
staðreyndin sú að við höfum
búið við óvenjulegar og stór-
felldar verðhækkanir á erlend-
um mörkuðum, og auðvitað var
fjarstæða að ímynda sér að sú
þróun gæti haldið áfram óslit-
ið til eilífðarnóns. í nýjasta
hefti af Fjármálatíðindum, sem
gefin eru út af hagfræðideild
Seðlabanka íslands, er grein
um þróun utanríkisviðskipta
fram að árinu í fyrra. Þar er
greint frá því að á árabilinu
1960-1965 hafi meðalverðlag á
útflutningsvörum okkar hækk-
að um 41,6%. Á sama tímabili
hækkaði meðalverðlag á inn-
flutningsvörum okkar hins veg-
ar aðeins um 7,7%. Viðskipta-
kjörin bötnuðu því á þessu
tímabili um hvorki meira né
minna en 31,5% — næstum
því þriðjung. Þessar stórfelldu
verðhækkanir á afurðum okkar
hafa fært okkur ótalda miljarða
króna aukreitis á undanförn-
um árum, án nokkurs tilverkn-
aðar okkar, og þegar þar við
bætist metafli ár eftir ár, eru
fengnar meginskýringarnar á
þeirri stórfelldu velmegun sem
þjóðarbúið hefur notið nú um
skeið.
|
Aðeins hluti af
hækkuninni
Því fer mjög fjarri að verð-
lækkanirnar að undanfömu
hafi vegið upp þessa afar hag-
stæðu þróun. Á miðvikudaginn
var skýrði Morgunblaðið frá
því í forustugrein að hrað-
frystur fiskur hefði nú lækk-
að í verði um 10%. í þeirri
grein Fjármálatíðinda sem áð-
an var vitnað til er frá því
greint að freðfiskur hafi á ára-
bilinu 1960-1965 hækkað í verði
á erlendum mörkuðum um 40i%.
Eftir stendur því ennþá um það
bil 30% verðhækkun, og sú
staðreynd er ekki til marks um
ófarir heldur velgengni. Morg-
unblaðið segir í sömu grein að
síldarlýsi hafi nú lækkað i
verði um 37,5%. Samkvæmt
frásögn Fjármálatíðinda hækk-
aði síldarlýsi í verði á árabil-
inu 1962—1965 um hvorki
meira né minna en 140%. Eftir
stendur því meira en 100%
verðhækkun — tvöföldun — og
verður slíkt ástand engan veg-
inn reiknað til áfalla. Morgun-
blaðið leggur enn fremur á-
herzlu á það að síldarmjöl hafi
nú lækkað í verði um 25%.
Fjármálatíðindi greina frá þvi
að hækkun á síldarmjöli hafi
numið nær 60% á árabilinu
1960-1965. Eftir stendur því
meira en helmingur hækkunar-
innar.
Að sjálfsögðu valda verð-
lækkanirnar nú erfiðleikum,
þótt engum hefðu átt að koma
þær verðbreytingar á óvart eft-
ir hinar mjög svo öru og ó-
venjulegu verðhækkanir síðustu
ára. Eftir stendur samt sú
staðreynd að íslendingar búa
engu að síður við miklu betri
viðskiptakjör en í upphafi við-
reisnar. Ástæðan til þess að
efnahagskerfið riðar til falls
er því ekki óviðráðanlegar ytri
aðstæður, heldur alröng og fyr-
irhyggjulaus efnahagsstefna
innanlands.
Hver er stefnan?
Þegar þessari haldlausu af-
sökun sleppir hafa stjórnar-
flokkamir í rauninni ekkert að
leggja til þeirra stórfelldu
vandamála sem blasa við lands-
mönnum; þeir hafa engar nýj-
ar tillögur um stjórn efnahags-
mála, segjast aðeins enn halda
tryggð við hugmyndir viðreisn-
arinnar í orði, hvað svo : :m
verkunum líður. Þeir hafa ekki
enn fengizt til að segja neitt
um það til hverra ráða skuli
gripið að loknum kosningum.
Það sem næst kemst stefnu
eru ummæli í þeirri ræðu Jó-
hannesar Nordals seðlabanka-
stjóra sem áðan var vitnað til.
en þar kvað hann það vera
„meginsjónarmið bankastjórn-
ar Seðlabankans að leysa beri
þau vandamál, sem skapazt
hafa vegna hás framleiðslu-
kostnaðar hér á landi samfara
óhagstæðari þróun útflutnings-
tekna með markvissri endur-
skipulagningu og uppbyggingu
á grundvelli núverandi verð-
lags og gengis.“
Þetta er almennt orðagjálfur,
þegar undan er skilin sú yfir-
lýsing að núverandi verðlag cg
gengi skuli haldast óbreytt. En
á því vantar skýringar hvem-
ig ætlunin er að framkvæma þá
stefnu.
Hvað um verð-
lagið?
„Núverandi verðlag“ mótast
eins og áður getur af mjög
stórfelldum f járframlögum úr
ríkissjóði. Uppbætur, niður-
greiðslur, styrkir og önnur að-
stoð jafngildir nær tveimur
miljörðum króna á ári. Samt
hefur ekki verið aflað fjár til
þessa kostnaðar allt árið; verð-
stöðvunin á aðeins að standa
til hausts samkvæmt lögum.
Tekjuafgangur ríkissjóðs, sem
orðinn var mjög stórfelldur.
hverfur þessa mánuði eins og
dögg fyrir sólu og verður fyr-
irsjáanlega þrotinn undir haust.
Jóhannes Nordal taldi í ræðu
sinni að halli á ríkisbúskapn-
um væri fyrirsjáanlegur á
þessu ári. Gjaldeyrissjóður sá
sem mikið var gumað af er
byrjaður að réna. Almanna-
tryggingarnar eru nú reknar
með halla. Hvernig hugsa
stjórnarflokkarnir sér að bregð-
ast við öllum þessum vanda-
málum? Eigi að halda niður-
greiðslum og styrkjum til at-
vinnuveganna óbreyttum eða
jafnvel auka þann tilkostnað
þarf mjög verulega fjármuni;
einnig til þess að koma í veg
fyrir alvarlegan halla á ríkis-
búskapnum og rétta hlut al-
mannatrygginga. En hvernig á
að afla þess fjár? Stefna við-
reisnarstjórnarinnar hefur ver-
ið sú að leggja á almenning
sívaxandi neyzluskatta, hækka
söluskattinn æ ofan í æ. Eigi
að grípa enn til þess ráðs
helzt „núverandi verðlag" ekki
óbreytt heldur hækkar það sem
slíkri skattheimtu nemur, en sú
hækkun hefur aftur áhrif á
vísitölu og kaup. Við það eykst
tilkostnaður útflutningsatvinnu-
veganna, og þeir munu þurfa
á aukinni aðstoð að halda.
Hvemig ætla etjórnarflokkam-
ir og Jóhannes Nordal að ráða
fram úr þessum vanda? Hér er
spurt um raunveruleg og á-
þreifanleg úrræði en ekki al-
mennt orðagjálfur.
Hvað um geng-
Ið?
Og hversu alvarlega ber að
taka yfirlýsinguna um að nú-
verandi gengi skuli haldast ó-
breytt? Þegar gengið var fellt
tvívegis í upphafi viðreisnar
var lýst yfir því að loksins
hefði verið skráð „rétt gengi“,
skráningin jafngilti raunveru-
legum kaupmætti krónunnar.
Síðan hefur vísitala vöru og
þjónustu meira en tvöfaldazt,
og kaupmáttur krónunnar hef-
ur minnkað um helming í sam-
anburði við það sem gerzt hef-
ur í helztu viðskiptalöndum
okkar. Er hið skráða gengi
krónunnar engu að síður „rétt“
að mati Jóhannesar Nordals?
Þegar gengislækkanirnar voru
framkvæmdar var það talið
mælikvarði á „rétt gengi“ að
útflutningsatvinnuvegirnir gætu
stundað framleiðslu sína án
styrkja og uppbóta. Nú nema
bein og óbein framlög í þágu
útflutningsatvinnuveganna hátt
í tveimur miljörðum króna á
ári, eins og áður getur; er geng-
ið engu að síður „rétt“?
Nú er það að vísu fram-
kvæmanleg stefna að halda
skráðu gengi óbreyttu þótt það
sé ekki í samræmi við kaup-
mátt gjaldmiðilsins og stöðu út-
flutningsatvinnuveganna. En er
það afstaða stjórnarflokkanna?
Um það verða forustumenn
ríkisstjórnarinnar að gefa af-
dráttarlausar yfirlýsingar fyrir
kosningar. Því skulu Bjarni
Benediktsson forsætisráðherra
og Gylfi Þ. Gíslason viðskipta-
málaráðherra spurðir einfaldr-
ar spurningar: Er það stefna
þeirra að gengi íslenzku krón-
unnar skuli haldast óbreytt að
afstöðnum kosningum?
— Austri