Þjóðviljinn - 19.04.1969, Blaðsíða 7

tatsgaœdagHr Kt aprffl 1969 — S^JÖBV'I&JTNN — SÍÐA 'J
Dario Fo sprelllifandi — Hvað steig út úr vömb
fasistans? - Fánar og byssur - Kynsvall á banda-
rísku sviði — Hvers á Che að gjalda? — Dúrrenmatt
kálar hetjum Shakespeares — Heimska og tilviljun.
— Bunuel filmar kristindóminn
Italska leiksftcáklið Dario Fo
(og hainin er reyndar miiklu
■meira en „bara“ leikskáld) er
ekki óbeklct nafn á ísllandi —
Leikfélaig Reykjavfkur kom ekki
alls fyrir löngu uipp bráð-
skemmtilegri siýninigu á wrk-
um hans, sem nof.nd var „þjóf-
ar, lík og falar konur“ — og
þeir þættir hafa komið viíða
við sögu hjá áhuigamaniniahóp-
Raphael, höfundur „Clie“ og
Woóe leikstjóri — í tugthús
fyrir klám á sviði — en hvað
kemur þctta „Che“ við?
um. Og nú or Leikfiölaigið með
annað venk cftir Dario Fo í
æfingu — þaið er því ekki úr
vegi að endursegja frásn’jgn af
sícijsta verki hans sem JiieiPurL'
orðið mjög vinsælt á Itnliu í
vetur, það hoitir ..Stórlcostleg-
ur látbraigðsileikur moð brúð-
um,. smáum og meðalstóruim“,
en Fo er eins og monn mun-a
gefin-n fyrir kynduigar nafn-
giftir. Það verk som nú er æCt
í Iðnó heitir „Só som stelur
fæti er heppinn í ásitum“.
Með þetta nýja verk hefur
fokkur Darios Fo nú farið um
Ítalíu síðan í októbor og þeg-
ar síðast fréttist kemið við í
um 140 borgum og þorpuim.
Aðgöngumiðar kosta sem sivar-
ar sextíu krónuim og eniguim
ga.gnrý’nendu-m er boðið — sýn-
ingargestir eru vorkamienn og
bændur. Áhorfendur eru 500—
3000 f hvert skipti og viðtökur
eru aftls staðar lTrálbasrar. í Fi-
uime er 300 manna þorp scm
heitir San Ma-rtino — af þeim
komu 540 til að sjá hinn Stó--
kestlega látbragðsieik.
Dario Fo er 42 árá gaimall,
leikari, l'eikskáld, dramiatískur
postuli alþýðunna-r, af honum
stafar mest sprengjuihætta á ít-
ó".sku sviði. Úr verkum hans
streymir þjóðféiaigsleg gagnrýni,
um leið eru þa.u fuilll með grín
og háð. Hinn nýi ieikur hans
er pólitískur skopleikur um
Italíu frá styrjaldarlokum fram
til þess da.-gs. Hann er andifas-
ís-kur og stefnir m-jög gegm því
swm Fó kalla-r iautmufasisima,
um leið er mnkið fjaíHað um
arðrán á verkamönnum við
mismunandi stjómairfa-r. Fo
kall-ar sig ,.frjálsa-n lengst-til-
vinstri-sinna“, og fáir pólitískir
hópar sleppa urida-n skeytum
hans.
Iupphafi leiksins þra-mimar
tfu feta h-á brúða, hin- fer-
legasta, inn á mitt sviðið og
muildrar ósikillanleg orð. Hóptir
peysuklæddra manna h-rópar:
Drepið helvítis fasistann — og
te-kur að berja hinn brútnu
vömb. Þá kemur út úr iðru-m
brúðunn-ar gimileg stúlka í
sundbol og tilkynnir að hún sé
kapítalisminn. Innan stundar
birtist to'u metra langur dreki
sem vindur sér áfram tim á-
horfendasalinn. Á sviðdnu er
hrópað: „Hjálp. hjálp, kommún-
istamir eru að koma“. Brúðu-
kón-gur, Viktor Bmninúel, ýtir
fram sundlbolsstúikunni og seg-
ir: ,.Aðeins þú getur bjargiað
okkur, Ijúfi ka.pítalismi*'. Drek-
inn urrar grimmiilega að stú'lk-
unn-i og vefu-r sér utan uim
hana. Hún dill-ar sér með freist-
in-gaitilburðuim að dreka, og svo
fer að hann giafst upp fyri r
töfrum hen-nar í stað þess nð
krcm-ja han-a til bana.
Verkamennimir höggva haus-
in-n af fasistabrúðunn-i mikllu og
lciggja á plön utm lýðræðislcgt
stjórnarfáir á Italíu. En þeir fá
yfir sig nýja harðstjórn, hairð-
stjkVrn færibandsins en um ha-na
farast Fo m.a. orð á þessa leið:
Konur sem vinma við samisetn-
ingairfaeriband eru neyddar til
að gera 40 búsund Kkamslireyf-
ingnr á daig. Af þeiim sökuim
verða 15% þeirra ófrjóar og
30°/0 örtkumlla — og önnur dæmi
rokur hann af áhrifum stöð-
ugrar hreyfingar og hávaða á
karla.
Isíðasta þætti er tekin upp
bein viðræða við áhorfend-
ur. Eimn af ræðumönnum á
sviði segir: Féla-gar verkamenn,
þið verðið að rísa upp og berj-
ast gegn forstjóruinum. Þið er-
uð öins og direkinn, þægindin
som kapítalisminm bfður ykku-r
ar verksmiðju og leggja hana
undir sig — ef þvi varð því
miður ekiki. Svarið við þenirri
útkomu má e.t.v. finna í hinum
Stórkostilega látbnaigðsleik sóáftf-
uim. Þa-r scigir einn leilkenda við
am-nn-n: „Við getum ckki kálilað
verksmiðjucignndanum. Þegar
allt kemur til alils á hann sér
mömmiu eins og viö og hnnn
spiiiar mcð kna-ttspymiudiðmu
ókknr.“
Fo er soniur jámbnauitairvcrka-
mnnns. Hnrnm vnr sneimima
kappsiamur áhugamaður um
leiklist, og lék m-.n.. miilkið í
stúdentaleikjum þogar hann
nnm húsBgenðarlisit í Millano.
24 ána gaimall samdii hnnn sína
fyrebu einþáttunga fyrir eina
pcrsónu. Fyrsta leikirit hans,
sem frægt varð um aillla Italím,
var um það hvemig hetja cr
búin tili, og niðurstaðan er sú
að hetjan sé aðeins sköptmar-
venk ,,aðalséffnns“ sem notar
hana til að draiga athygli
verkamannonna frá arðráninu.
Mikiliár vinsældir hlaut verk,
sem hann skri-faði 1967 og gier-
ist í sirkus í Bandaríkjunium;
trúða-rnir deyja og fara til
b-andairískrar Paradísar þar sem
ailllt er yfirfulllt með neyzlu-
vöru.
Fo, ættingi ærslafuillra ít-
allskra slicemnutuna-rfteikja mið-
alda og pólitískra ádeiluihöfunda
Úr myncl Bumiels, Mjólkiirstrætið.
hefur freisitað yfcfcar till. a.ð lia-lda
ykkur s-amian. En kæliské-par og
sjónvarpstæki mu-nu ekki leysa
vanda yklkar, það er aðeins
byltingin sem getur giefið ykik-
ur þann styrk og þann miann-
lega virðuleik sem verkftýðs-
stéttinni hefur svo len-gi verið
synjað um ... 1 þorpinu Vign-
ola höfðu þessi orð svo sterk
áhrif á áhorfendur, að hópur
þeirra heimtaði fána og byss-
ur til að gan-ga með til niálægr-
Hinn stórkostlegi lútbragðsleikur Darios Fo: hinn ljúfi kapítalismi stígur út úc viimb fasismans.
Frá frumsýningu á Jóhanni konnngi eftir Diirrenmatt
Frakkakóngur: krýndir bófar og liórkarlar.
Jóhann landlausi, konungsmóðir, Philipp
Frumsýning á „Che“ í New York — Sámur frændi dansar nakinn
um sviðið. — Lítið iagðist fyrir góðan dreng...
samitímiams, er nú víðfrægaslur
ítailskra leikskálda. Og í fýrra
sýndu 45 evrópsk leikhús verk
hans, boggja vegna jártrrtjalds.
Meöan þessu, fer f-ram á Itál-
íu gerast nlit aðrir hilutir
í Banda-ríkjunuim. Sá sem bliað-
ar í n-ýlegum blöðum þaðan
fær helzt þá h-uigmynd, að alllir
höfúndar, og þá efkki sízt höf-
undur leikverka, sem vilja láta
telja sftg óþæga við hið rilkj-
andi sfciiipuJag, hafi sameinazt
um nð sýna róttæfcmi sínn mcð
sem stórfelftdustu og mnrg-
breytilegustu kynlífi. Ef til vill
er það efciki undaricgt að þettn
skuili gerasit einmdtt í þess-u
landi, þar sem hreinlífskredda
og kynMfsótti ý-miissa evrópskra
trúflokka hefur lengst haldið
velli. og oflt sett stramgar og
mjög einkennilegar hömilur á
kvikimyinda.gc-rö og leiikhús (t.d.
reglan fræga um náttborð á
rniilli hjónarúma í sviefnher-
bergissenum o.fll.).
Þessi viðhorf hafa verið á
uindanhaldii, en nú er sem fftest-
ar sitífllur hafi brostið. Tímarit,
kvikmyndir og bækur eru því
eftirsóttari og vinsiæftli sem þær
eru „djarfari“. Og nú eru snim-
fa-rimar blessaðar komnair upp
á leiksvið líka, eöa a.m.k. mjög
nákvæm eftirlfking af þeim.
Þetta gerðist eklki alls fyrir
lö-ngu í leikriti sem sýnt var í
litlu lei-khúsi í New York. Höf-
undurinn er Lennox Raphnel.
frá Trinidad. Vcrftdð cr kennt
við Chc Guievara, cn mwirgir
munu að sjálfsögðum ástæðum
tcljg að j>ar sé nafn ágæts
manns lagt við hóglólma. Það er
mijög fátt sem gerist í þessu
verki annað en að naiktir leik-
arar sýna athafnir kynlllífáins
svo oflt, svo lengi og í svo mftrg-
uim m-yndum, að annað eins
heflur aildrei gerzt á sviði
sivo vitað sé.
Leikurinn snýst einikium um
tvær „persónur", Clie Guevara
og Sám frænda (báðir eru nnkt-
ir som og aðrir leilkarar), og
heyja jjcir einslíonnr eimví-gi í
kyrwforöislegum leiftcjum og
hrópa h-vor til annnrs undairlleg
vígorð eins og t.d. ,.Guð er ást“
eða „Byfttingarmienn hafa góðon
rass“. Höflundurinn, Raiphaeft,
segir að þetta eigi nð tákna
baráttuna milli Bandaríkj-avalds
og uppreásmarmainna heimsins.
,-Margir mumi fá tilfinningu fyr-
ir frelsi af því að sjá þetta verk
mitt,“ segir hann, „og vaiidnmcnn
munu áreiðanlega verða flok-
vondir“. Þetta siíöasta rættist að
vísu nö nokknu lleyti, jwí eftir
aðra sýmntgu var höifiuindur,
leikstjóri og átta aðstamdiendur
sýningarinnar aðrir handteknir
fyrir að fara með klám á opin-
berum vettvangi. Hitt er md-kllu
hæpnara að valdamenn hafi
óttazt þá túlkun á hinum faftlna
byltin-ga-rleiðtoga sem jjaima
birtist. Eða eins og ungur, rót-
tækur Bandarfkjamaður, Irwin
Sillber, segiir i nýlegu heftii
Tricontinental: „Menn gera ékki
byltin.gu með þvi að standa
naktrr uppi á sviði“.
Meðan boðið er upp á bylt-
ingu á ítölsku sviði og
margháttað kynlíf í New York.
hvað gerist jxí í jwí góða og
s-tilftta la-ndi Svisis? Diirrenmatt,
sem hér hefur verið aftlrækiftega
sýndur í brem leiklliúsum, svo
og sfcotið u-pp kollinuim f út-
varpinu, hann heflur skrifað
sornan nýtt leikrit. Hann legg-
ur og stund á róttækni imeð
sfnum hætti. Hann tékur fyrir
meiriháttar konungbornar hetj-
ur Shakespeares og hádraimat-
ísk fjölskyld-umál þeirra eins og
bær koma fram í leikritinu Jó-
hann konungur og sýnir j>ær
f ómildu Ijösi, svo mjög viægt
sé til orða tekið Það er erf-
itt að nefna þann auvirðiftega
verknað sem Jóhann landllausi.
Philippe Frakkftandskonungur
og jjað lið allt frcmur ekki 'í
bessori ondurefcoðun Dörren-
matts á \"erki hins ensifca risa.
Útfcoma-n er eitthvað á þessa
leið: stórmenni heiimsins,
hunzkir menn og vaftdgiiTugir
upp til hópa, liiggja t fylftiríi.
sauriifnaði, morðuim, ránum,
fícnda-nlegum samsærum Qg yf-
irgienigilegum svikum, og hinn
vcnjuiiegi maður er sá asni,
scm aftlir sparfca í, og ekftri fær
séð í gegnum aftllt s\dndlið
(Durrcnmatt ætlar sér hinsivegar
að gera það ..gagnsætt" sam-
fcvæmt yfirftýsingum.). Skyn-
semin hftýbur efclri sériega háan
sess í jx'ssu samihengi eins o-g
hver maður fær sfcilið. Dörr-
enimaitt fcemst s\"o að orði í leifc-
ritinu: „Heimskan dró vagn ftr-
lagann-a. Og tilviljurrfn"
Karmski éklki sérlega nýr boð-
skapur og vissulega þreytufteg-
Leikrit jjetta v«r frumflutt í
Basel. Dúrrenmatt hefur svo
en-n eitt verk í simíðum. Beftað-
ar eru „.niýjungar i fonmi“, í
því eiga átta leikarar að draga
upp „mynd einnar reikistjömu“,
hvað siem annare kann að vera
átt við með því.
Því er haldið fram, að kvik-
myndameistarinn Bunuel
ha.fi heitið því að hætta með
öllu j>egar hann hafði lokið við
„Belle de jour“ árið 1966 (sú
mynd var sýnd í Hafnarfirði
ekki alls fyrir löngu). Og hefðu
fáir getað dregið sii-g í hlé með
betri samivizku — Bunuel hefur
gert 28 kvikmyndir og margar
j>eirra eru í flokki j>ess sem
bezt heflur verið gert í jjessari
lSslt.
En sem betur fer hefur Bunu-
el ekki staðið við loforð svtt og
nú er hann að Ijúka við kvik-
mynd sem nefnist „Mjólkur-
brautin“. Nýlegt blað lýsir
myndinni á þessa leið:
Tveir fllækingar frá París
Jean, ungur maður. og Pierre,
roskinn, fllakka til Spánar og á
leiðinni upplifa þeir sögu krist-
indómsiins. Þeir eru gestir við
brúðkaiupið í Kana, djöfulinn
hitta j>eir sem hippía á Citr-
oenbíl, j>eir mæta guði og bisk-
upum og viftlutrúarmftnnum, og
j>eir eru viðstaddir krossfetingu
móðursjúkrar nýnunnu. Allt
j>etta ber mjög skjótt yfir, svo
að j>eir hafa varla tima til að
gera götustelpu ólétta. Bunuel
heflur lýst sig guðleysin-gja, en
myndir hans eru margar fullar
með áhrif og minni um þá ka-
þólsfcu sem hvergi er til nema
á Spánd. Sjálfur segist Bunuel
varla vita, hvað hanin sé eig-
inle-ga að fara m-eð j>eirri gruð-
fræði sem hann heÆur nú sett
saman. Hann svarar út i hött:
Ég sipyr sjálifan mi-g aðeins að
einu — hvað ætli .Tapanir segi
um j>etta?
önnur Bunuelfrétt: Austur-
Þjóðverjar hafa fundið hjá sér
mynd sem Bunuel gerði um
borgarastrfðið á Spáni og bygg-
ir á fréttwmynduim og er það
sagt hið forvitnilegasta verk.
(Á.B. tók saman).
\