Þjóðviljinn - 25.11.1969, Blaðsíða 4
4 SlÐA — ÞiÆÓÐVIlLJŒNitJ — Þfráðjudagiur 25- nóviamlber 1369.
Mörkuðum Efta-ríki
— málgagn sósíalisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfrelsis —
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson (áb.), Magnús Kjartansson,
Sigurður GuSmundsson.
Fréttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstj.fulltrúi: Svavar Gestsson.
Auglýsingastj.: Olafur Jónsson.
Framkv.stjóri: Eiður Bergmann.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust 19. Siml 17500
(5 linur). — Askriftarverð kr. 165.00 á mánuði. — Lausasöluverð kr. 10.00.
r
Aætlunarbúskapur
gökum fámennis eru íslendingar um margt sér-
stæð þjóð. Þegnum fjölmennra þjóða finnst það
nánast skrítla að 200 þúsund manna þjóð skuli
reyna að byggja upp sjálfstætt þjóðfélag, vilja ráða
málum sínum sjálf. Þetta álit á smáþjóðinni ís-
lendingum er íarið að síast inn í íslenzka stjóm-
málamenn og valdamenn, að íslendingar geti ekki
átt neina framtíð nema sem aðilar að stórri heild,
ríkjabandalögum, markaðsbandalögum, hemaðar-
bandalagi. Og núverandi valdamenn gætu s'tyrkzt
í þeirri trú vegna þess að áratugs tilraun þeirra
að kcnma á þjóðfélagi óhefts kapítalisma hefur
herfilega mistekizt, enda þótt hún væii gerð við
hin ákjósanlegustu skilyrði.
Jjessi atriði komu fram í framsöguræðu Magnúsar
Kjartanssonar á Alþingi í gær um fmmvarp-
ið um áætlunarráð ríkisins. Flutningsmaður minn'ti
á að þjóðfélag íslendinga er að því leyti einstætt
í Vestur-Evrópu að hinn félagslegi þáttur efna-
hagslífsins er miklu stærri en í öðrum auðvalds-
þjóðfélögum. Bankar og lánastofnanir em í ríkis-
eign að langmestu leyti. Allar stærstu verksmiðj-
ur íslendinga em í ríkiseign, þar á meðal síldar-
verksmiðjur, áburðarverksmiðja, sementsverk-
smiðja og auk þess raforkuverin. Talsverður hluti
fiskiflotans og fiskiðnaðar em í höndum bæjarfé-
laga eða samvinnufélaga. „Ef allt atvinnukerfið er
tekið kemur í Ijós að hlutyr einkaauðmagnsins
í framleiðslukerfi þjóðarinnar er ekki nema um
það bil þriðjungur. Þar við bætist að á íslandi er
naumast um að ræða nokkurt einkafjármagn í pen-
ingum“. Magnús minnti einnig á að yfirleitt
i er hinum félagslega þætti í framleiðslukerfinu
stjómað af mönnum sem andvígir era opinbemm
rekstri. En nauðsyn hinnar fámennu þjóðar á sam-
einingu kraftanna og fjánmagnsins hafa knúií'
meira að segja þá flokka sem alltaf eru með einka-
framtakið á vömnum til að leita inn á leiðir félags-
legs reksturs. Verkalýðshreyfingin og alþýðuflokk-
arnir hafa auðvitað haft mikil áhrif á þessa þróun.
j^ú er hins vegar reynt að brjóta þennan félags-
lega þátt niður. Inngangan í EFTA á að þjóna
því markmiði meðal annars. í þess stað er þjóðinni
lífsnauðsyn að efla jákvæðan áætlunarbúskap. Og
annar stærsti flokkur landsins, Framsóknarflokk-
urinn hefur á seinni ámm snúizt, til fylgis við á-
ætlunarbúskap, að minnsta kosti í áróðri sínum.
Tveir flokkar, Alþýðuflokkurinn og Alþýðubanda-
lagið, hafa áætlunarbúskap að yfirlýstiri stefnu.
Svo gæti því virzt, að meirihluti væri kominn á Al-
þingi og með þjóðinni til að framkvæma skipuleg-
an áætlunarbúskap á íslandi. Verður fróðlegt að
fylgjast með afstöðu Framsóknarflokksins og Al-
þýðuflokksins til h'ins nýja fmmvarps um áætlun-
arráð ríkisins, sem einmitt ber í sér ramma um
slíkan þjóðarbúskap íslendinga, miðað við það á-
stand sem nú ríkir. — s.
ráða voldugir auðhringar
- Ræða Þrastar Ólafssonar, hagfræðings, á Eftafundi Alþýðubandalagsins
Það heíur löngum þótt mik-
il kúnst og þeir menn taldir
íorvitrir, er báru í sér þann
mátt að geta greint orsiakir
flókinna hlutasamb'andia og
diregið af þedm ályktanir, er
síð’aa- reyndust réttar.
Nú aetla ég mér ekki þá dul,
að telja mig til þeinra spöku
mikilmenna, en það er engu
að síður skylda mán að gera
tilraun til að greina í sundur
og útsikýra þau málefni. sem
aetla mastti að lægju innan
míns verksviðs.
Eins og þefcking á fortíðinni
er undirstaða skilnings á nú-
tíðinni, þá er rýni í grundvall-
ar-lögmal og eðli eins þjóðfé-
lagsskipulaigs nauðsynleg for-
senda fyrir skilningi á virkni
þjóðfélaigsins og þeim þróunaæ-
möguleikum, seah í þvi búa.
í samræmi við þetta mun ég
leitast við að draga frarn i
dagsljósið grundvallarlögmál
eðli og þær forsendur, sem
liggja að baki EFTA og bera
það saman við það ástand sem
hér ríkir.
Fríverzlunarbandalagið grund-
virllast eins og orðið segir á
íríverzlun. Fríverzlun er göm-
ui haigfræðikenning, sem segir
að afnám tolla og annarra við-
skiptahindrana milli landa
tryggi ódýrustu framleiðslu og
hagkvæmustu nýtingu auðlindia
sérhvers lands, þvi án vemd-
unar mun fjármagn og vi«nn-
áfl aétíð- léitá iún í gróðávasn-
legustu svið efnahaigsiifsins.
Kreddan fullyrðir — og þann-
iig einnig áróðursboðskap'ur
1 ötjórnarinn-ar' — að sérhver
vara verði þá framleidd með
lágmarkstilk'ostnaði. þanniig
skulu þær framledðsluigreinar
hverfa, sem bera háian fram-
leiðslukostnað og þar með hátt
söluverð. Þetta nefnist baig-
kvæm vinnuskipting. Duttlung-
ar markaðsins og hildarleikur
framboðs og eftirspurnar hljóta
svo — ef áróðursboðskapurinn
hefur röfcrænan endi — að
beina fjáxmaigninu inn á ónum-
in lönd efnahaigslífsins, þar
sem steiktar gæ'sir hanga í
kippum í ofhlöðnum eplatrjám.
Þetta er það sem fcallað er
strúktúrbreyting eða samsetn-
ingu efnahagslífsdns verður
breytt. Vil ég nú leggja þetta
til hliðar í bráð en koma fyrst
að öðru, sem er óbki síður mik-
ilvægt.
Goðsögnin nm hagkvæma
vinnuskiptingu. lögmál fram-
boðs og eftirspumar. dular-
rnátt markaðsins og óhindraða
framtakssemi einstaiklin:gsins —
allt huigtök, sem orðin eru að
pólitískri trúairjátningu, er sú
hagspeki, sem stjóma skal
efnáhaigs- og athafnalífi þjóð-
arinnar. Viðreisnin er innlend
tilraun í sömu átt, en af henni®^
höfum við alltof langa reynslu.
En til að gera langa sögu
stutta, þá getum við öll verið
sammálaum það, að íslandi
verður ekki stjórnað af nókkru
viti og sikynsemi án leiðandi
forystu ríkisvaldsins í efna-
haigsmálum. Það gera landkost-
ir allir, lega okkar og fámenni.
í öðru lagi verður forysta
ríkisvaldsins að miðast við
þarfir launþeganna. Þeirra
vegna verður að draga úr hag-
sveiflum eins og mögulega er
hægt, því þeir verða að axla
þær. Hagkerfi, sem ekki megn-
ar að draga þannig úr hag-
sveiflum, að þær hvorki orsaki
kreppur né ofþenslu tekur ekki
mið af ísJenzkum staðháttum.
EFTA-innganga er tilraun til
að festa og tryggja bagstefnu
viðreisnarinnar hér utn ókom-
in áir.
EFTA-inngangan er framleng-
ing viðredsnarinnar á uitanjrík-
isviðskiptin.
Pólitísikur hugsanagangur
hefur ætíð þá tilhneigingu að
gefa bugtökum og orðum goð-
sögulegt, óvefengjanlegt inni-
hald.
Umræður um EFTA eru á-
gætt dærni þessa. Eitt af þess-
um- óhugsuðu slaigorðum er
hinn mangrámaði 100 mdljón
manna markaður, þar sem við
eigum að mata krók okkar á.
Það er einkum tvennt sem
við varðum að athuiga í sam-
bandí við þetta orð markaður:
í fyrsta lagi: Við erum ekki
komdn inn á markað þó við
tengjumst bonum, og í annan
sitað, hvers konar roairkiaður er
þetta, sem við tengjumst?
í hinum svokallaða iðnþró-
aða heimd er til ein tegund
markaðar, sem kalla mætti
frjálsan, það eru hráefnamark-
aðimir svoköilluðu, en þessix
markaðir mynda grundvöll iðn-
aðar- og matvælaframleiðslu
iðnþróuðu þjóðanna.
Duttlungar framboðs og eft-
irspurnar geta leitt af sér
heiftúðugar sveiflur í verði
vegn,a þess að framleiðsla þess-
ara hráefna er mjög háð veð-
urfari og gjöfulleika náttúr-
unnar. Það eru visisar þjóðir.
sem vegna legu sinnar og afuð-
æfa eru hráefnaframleiðendur.
Innlendir framleiðendur maf-
vælahráefna eru hinsvegar
vairðir fyrir sveiflunum með
flóknu uppbóta- og verðjöfn-
unarkerfi.
Allur þungi þessa markaðs-
fyrirkomulags hyilir þvi á þeim
þjóðum, sem ekki hafa nema
eina til tvær hráefnategundir
tíi að sel.ja. Slíkar þjóðir nefn-
ast vanþróaðar eða, ef við vilj-
um smjaðra ögn fyrir sjálfum
okkur — þróunarlönd.
Við fslendingaf erum dæmi-
gerð þjóð með þannig fram-
leiðslustrúktúr —- og því skil-
yrðislaust vanþróaðir.
Á hinn bóginn kaupum við
tilbúnar iðnaðarrvörur frá
mörkuðum, sem eru einokun-
arkenndir.
Einmitt þessi afiar ójafina og
okkur óhagstæða markaðsað-
staða bitnar með öllum sínum
þunga á okkur. Og hún mun
gera það í enn ríkara mæli efit-
ir að við höfium tengzt þess-
um óstöðugu mörkuðum nánar.
Tengingiu við þessa markaði
mun því virka á hinn óheppi-
legasta hátt fyrir okkur og
auka hagsveiflur hér.
En hvað með hitt, miarkiaðinn
sem við eigum að vinna?
Iðnaðarvörumörkuðum EFTA-
þjóðanna er ráðið að miklum
hluta af voldugum auðhring-
um og það er bæði óhemju
Þröstur Ólafsson hagfræðingur flytur ræðu sína.
fjárfrekt og afar erfitt að festa
þar fót. Þessir markaðir eru
ekki opnir í reynd, heldur lúta
stjórn rótgróinna og fjársterkra
auðhringa, sem selja fyrst og
fremst eigin framleiðslu. Helgi-
sagan um ótæmandi. markaðs-
möguleika íslenzkra dvergfyr-
irtækja á miljóna möirkuðum
Evrópu gæti orðið að drauiga-
sögu fyrr en vairir.
Andbárur EFTA-vina eru
beikktar. Þeir fuflyrpia að edn-
hæfni þjóðarbúsibapar okkiar
verði yfirunnin, samsetningu
atvinnulífsins breytt með
EFTA-inngöngu. Slagorðið
hljóðar: Strúkturbreyting!
Fjármagnið er í diaig lykill
iðnþróunarinnar. f hin-u svo-
kallaða -frjálsa- markiaðsfyrir-
komulagi leitar fjáirmiagnið allt-
af þangað sem gróðavonin er
mest.
Ef fjármagninu er ekki bednt
vísvitandi inn á þau svið. sem
byggja skal upp og þróa, þá
fer það ekki þangað sjálfvilj-
ugt, því þið kaupið frekar þá
vöruna sem ódýrari er. en þá
vöru selur að öllum jafinaðd sá
sem lægstan hefur tilkostnað
þ.e. mesta framleiðni.
Þess vegna eru vemdartoll-
ar nauðsynlegir — til að byggja
upp nýjar iðngreinar. Erlent
sem íslenzkt fjármiagn myndi
fyrst og fremst sogast inn í
sjávairútveiginn, en ekki byggja
upp nýjar áðu-r óþekktar iðn-
greinar.
Útkorna þessarar marglofuðu
fjölbreytnisaukningar yrði því
sennilega þveröfug við það sem
til er ætlazt. Einhæfni efna-
hagslífsins yrði ekki minni en
áður. Ný stóriðjuver útlendinga
með niðurgireiddrá orku kalla
ég ekki fjölbreytniaukningu.
Það er ein mikilvæg forsenda
sem verður að uppfylla til að
fríverziun auki hagkvæmni og
fjölbreytni efnahagslífsins.
Heiidarþróun og ástand fram-
leiðsluhátta þjóðanna verður
að vera á svipuðu stigi, séu
t.d. framleiðsluhættir einnar
þjóðar á fruitnskeiði þá bregzt
kreddan og hagnaður fríveirzl-
unarínnar er allur þeim meg-
in sem heildarframiledðnin er
mest. Einmitt þetta er atriði
sem aJIir virðast gieyma, , þó
sá þáttur EFTA-vand'amálsins
ásamt markaðshjialinu, sé
þyngstur á metunum hiaigfræði-
lega séð.
Auðvitað þýðir ekkert að
vernda iðngreinar von úr viti
og láta verðbólguna geira þeim
óhægt um uppbyggingu. En
komi hvort tveggja til vernd og
staðföst uppbyggingarsteína
höfum við ailt að vinna en
engu að tapa. Reynsla annaipra
þjóða með frumstásða fraín-
leiðsluhætti sannar þetta. Öll
Suðurameríka er lifiandi dæmi
sömu hagstefnu, þar hefur ein-
hæfni atvinnulífsins aukizt síð-
asitliðin tuttugu ár en fátækt
og örbirgð vaxið að s-amia
sk-api. Sá algjöri eðlism-unur á
efnahagslegu þróunarstigi landa.
sem tengd eru með fríverzlun,
er ein aðalorsök þei-rrar gei-g-
vænlegu vesældar og arðráns,
sem þar ríkir. Okkuir íslending-
um gæti orðið það dýrkeypt
að gleyma þessu.
En nú ætla ég að leggja bag-
fræðina á hilluna, hún er b-úin
að þreyta ykkur oí lengi. En
það er þvi miður eina leiðin
til að ná öruggri höfn í öllu
Framháld á 9. síðu.
NÝTT FYRIRTÆKI
NÝ ÞJÓNUSTA
Önnumst útvegun og uppsétningu alls konar viðvömnarkerfa.
Þjófabjöllur - brunabjöllur - fullkomin
aðvörunarkerfi
Þjófabjölluþjónustan VARI
Garðastræti 2 (Vesturgötumeigiin),
sími 2-64-30