Þjóðviljinn - 01.02.1970, Qupperneq 6

g SÍÐA — ÞJÓÐVXLJINN — Sumnudagur 1. retmlax 1970.
TATI TALAR ÖM PLAYTIME
PLAYTIME. Tati og Þjóðverjarnir sem sýna hljóðlausu dyrnar
á vörusýningunni.
Laugarásbíó sýnir nú frönsku
myndina Playtime við prýðis-
góða aðsókn og almenna aðdá-
un. Aður hefur verið sagt ail-
ýtariega frá efni myndarinnar
hér í blaðinu og skal það ekki
endurtekið. Hér fara á eftir
meginþættir viðtals er birtist í
franska tímaritinu Cahicrs du
Cinéma skömmu eftir að Play-
time var frumsýnd. Hér segir
Jacques Tati frá hinu undur-
furðulega og ljúfa uppátæki
sínu, Playtime, og ýmsu öðru
ærið forvitnilegu.
— Fyrst dlettur manni í hug
að spyrja: Hvemig verður hug-
myndin að Playtime til, og
hvemig skrifar maður siíka
kvikmynd?
Tati: „Það verður að greina á
milli myndrænnar kvikmyndar
og skrifaðrar kvikmyndar. Play-
time er algjör andstæða bók-
menntalegrar kvikmyndar. Hún
er fremur skrifuð eins og ball-
ett. Hún er skrifuð í myndum.
Ég teikna þær (reyndar hállf
illa), ég segl sögu mína í mynd-
um, en þessar myndir leiða svt>
af sér söguiþráð. Ég kann mynd-
ir mínar utanbókar og lít aldred
í handritið þegar við erum að
kvikmynda“.
— Það er erfitt að gera sér í
hugarlund hvemig handritið að
Playtime hefur litið út.
Tati: „Undirbúningurinn að
Playtime var ekkert frábrugð-
inn þvi sem gerist venjulega við
hverja kvikmynd. Ef þessi und-
irbúningsvinna er viel af hendi
leyst þá er það tæknimönnum
mínum að þakka. í myndatök-
unni athuga ég auðvitað sjálf-
ur öll sjónarhom sem við not-
um. lægar við höfum komið
ckkur saman um þessi atriði þá
verð ég að skapa ákveðið and-
rúmsloft meðal leikaranna og
aHra hinna svo að þeir gleymi
því hálfpartinn að verið sé að
taka kvikmynd. Að kvöldi dags
er oft sagt við mdg: „Það er
eins og við höfum efcki gert
nokkum skapaðan hlut í dag“
Á þennan hátt náði ég eðlileg-
um blæ á myndina. Fólkið er
ekki að ledka. Til þess að ná
þessu fram vel ég manngerðir
(typur), en ekki leikara í hlut-
verkin. Eif það kemur t.d. horað-
ur, þurr, hraðmæltur karl-
skröggur inm á skrifsitofuna til
mín, hugsa ég með mér að hamm
eigi auðvelt með að reiðast. Bf
hamm er aftur á móti rólegur og
sezt makindalega í hægimdastól-
inn, dettur mér í hug að láta
hann sitja og bíða á skrifstofu.
Það er mdkið verk í byrjun
að leita uppi þessar ýmsu
manngerðir. Ég bið ekki fólk
að leika í myndum minum,
heldur aðeins vera það sem það
er.
í „Fransmanni i fríi“ t.d.
fannst öXtum að þeir væru í
raunverulegu fríi. Ég sá mynd-
ina fyrir mokkrum mánuðum og
mér til mikillar ánægju sá ég,
að leikaramir hegðuðu sér á
ströndinmi nákvæmlega eins og
þeir myndu gera í dag. Þetta
er mikilvægt atriðd: Það er tím-
inn sem sker úr um hvað er
ýkt og hvað ekki“.
— Svo maður snúi sér aftur
að kvifcmyndaihandiritinu, gæti
virzt að býggímgin í kvifcmymd
yðar ætti rætur í flókmum graf-
ískum formum.
Tati: „Allt sem sýndst aivar-
legt og hátíðlegt í fyrri hlutan-
um verður að giríni í hinum
sleinni, — t.d. þýzki verzlunar-
maðurimn með hljóðlausu dym-
ar og hans breytta firamferði í
veitingahúsinu Royal Garden.
Hann smitast af andrúmsloft-
inu, entía þótt hann sé allt ann-
að eft gleðimaður. Sarraa má
segja um allar persómur mynd-
arinnar: Það er ekfei vegna þess
að menn hafi byggt nýtízfcu hús
að rnenn geti ekfei látið sér líða
vel í því. Það þarf (bara svo-
lítiran lteka svo að allt geti orðið
eðdilegt á ný. Þama þarf upp-
bygging mín að koma til. Fólkið
er þanraa ekki til einskis. Ef á-
horfandinn sér einungis röð
mynda (Orly, skrifstofuhúsdð,
vöruhúsið), þá sér haran alls
ekki kvikmyndina. Mönnum
finnst kannski langdregið þegar
Hulot leitar að starfsmanninum
i skrifstofuvölundarhúsinu, en
hjá þessu verður efcki komizt.
Lögreglustjóri kvartaði yfir þvi
að hann þyrfti viku til þess að
venjast nýju lögreglustöðinni.
Þartf þá ekki Hulot raofckrar
mínútur til að átta sig?
í myndum mínum hef ég
fylgt þróun skopleiksins frá
Keaton, Chaplin og Max Lind-
er, til Litla og Stóra og Marx.
bræðra. I „Fransmanniraum“
var það Hulot sem sá um allt
grínið og uppátækin í myndinni.
Nú læt ég aðra um þetta og vel
þær persónur er hæfa bezt
hverju gríni. Það er t.d. ekki
Hulot sem þrýstir á hnappana í
skrifstofuhúsinu til að láta vita
af sér, til þess valdi ég stuttan
eftirlaunafearl, sem gerir það
miklu betur en Hulot. Hulot
hefði áredðanlega gert þetta
öðruvísi, ýtt á vitlausa hnappa
t.d., en sá gamli reynir í alvöru
að gera sitt bezta, hann er feim-
iran og hræddur við hnappana.
Þetta er eitt þeirra atriða þar
gem gagnrýnendur hafa ekki
getað skilið þá þróun, sem ég
talaði um.
í Playtime er Hulot ekkert
þýöingarmeiri en hinar persón-
ur myndrinnar. Hann er hluti
heildarinnar, hann gefur öðrum
pensónuleik sinn. Þama er Eng-
lendingurinn Hulot, Hulot sem
rífst við Þjóðverjann á vöru-
sýniragunni, verkamaðurinn Hu-
lot o.s.frv. Hulot er engin
stjama lengur sem allt snýst
um. Við verðum að gera útaf
við þjóðsöguna um hina ómiss-
andi stjömu.
Ég hefði gjarnan viljað að
Hulot brygði fyrir í öðmm
kvikmyndum, bíðandi eftir
strætó, eða hlaupandi eftir
leigubíl, og síðan héldi myndin
áfram eins og ekkert hefði í
skorizt. Þegar sá tími kemur, að
menn Mæja að slífcu, þá munu
þeir eiiga erfitt mieð að hlæja í
hálfan annan kluikfcutíma að
sörnu persónunni. Ég segi þetta
eikki til þess að verja Piaytlme,
heldur getur enginn leikari ver-
ið eins góður og fjöldi persóna
í kringum hann. Enginn leikari
gæti gert taetur en þjónninn í
Royal Garden, sem smárn sam-
an lætur af hendi föt sín í skipt-
urr. fyrir rífin föt félaga sinna.
Hann er óborganlegur.
Það sama er að segja um
bandaríslfou komiumar. Þetta eru
tuttugu og fimm liðsforingja-
frúr og þær mætfcu allar með
hatta. Ég hafði ekki beðið þær
að setja á sig þetta blómaskrúð,
aðeins sagt að þsar skyldu klæð-
ast einhverju léttu, það væri
vor. Þær voru eðlilegar, töluðu,
og kornu stundum með góðar
setningar. Þær tóku þátt í þessu
af lífi og sál og ég þurfti aldrei
að segja þeim hvað þœr áttu að
gera“.
— í hiraum sígildu grínuppá-
tækjum, hjá Sennet, voru ann-
aðhvort tveir menn í slagsmál-
um, eða þá hundruð manna í
einu, sem beindu allir athygl-
inni að því sama, t. d. hópur
lögregluþjóna að elta Keaton.
í Playtime sjást oft hundruð
rraanna í einu á myndinni, en
hver og einn er niðursokkinm
í sína eigin athöfn. Þetta er
alveg nýtt.
Tati: „Það var strax svoiitið
af þessu í „Fransmanninum", en
það er auðvitað mikiu fleira
fólk í Playtime. Það er rétt
sem þér segið. En fimm hundr-
uð Iöggur á hælum Keatons;
svoleiðis er ekki hægt að gera
í dag, vegna þess að fólki þættu
það ýkjur. í dag (og hér á ég
við sjálfan mdg) verður maður
að gera hið gagnstæða. Þetta
geri ég í Playtime. I nætur-
klúbbnum .er alls konar fólk.
Það er ekki Hulot sem tetour
það með sér eins og Keatom tók
með sér löggumar. Stef mynd-
arinmar er efcki afmörtouð saga
að öðru leyti en því að seinni
hluti hennar fjallar um vígsilu-
kvöld næturtolúbbsims og allt
sem gerist það kvöld. — Atriðin
í klúbbnum voríx ekki klippt
og þeim síðan raðað saman eins
og vemjulega, heldur gerðust
þau í rökréttu samhengi hvert
á eftir öðru, eins og ballett.
— T.d. hefði ég getað tekið nær-
mynd af litlu flugvélinni á
bamum, klippt hana svo inn í
myndina, þá hefðu allir séð að
þetta var flugvél, en flugvélin
bráðnar af því að fólkið svitn-
ar í kring, menn verða að sjá
það samtímis. Það er hluti af
heild. Þama er kotmin orsök og
afleiðing í sama atriði. — Ég
h'efði getað brotið dymar í
klúbbraum með því að sýna
hvað á eftir öðru, handfangið,
glerið sem brotnar, svipbrigði
dyravarðarins o. s. frv. En í
myndinni sér maður dyravörð-
inn speglast í glerinu, hand-
fangið er fyrir framan hann,
þetta er efcfcert plat, ekkert
klippt, hurðin hryraur saman. í
sarna atriði, og er það ekki
miklu betra? —
„Nýja kvikmyndin" svo-
nefnda varð ekki til í vikunni
sem leið. Nýja kvilkmyndin
hefur verið til frá upphafi kvik-
myndanna. Ég tók fyrsitu mynd
mína „Hátíðisdag" með átta
\
aðstoðarmönnum. Það var ekk-
ert annað en nýja bylgjan, sem
var á móti fjárfretoum umsvif-
um við kvikmyndagerð. Ég er
algjörlega á þessari skoðun. Ég
vel ekki Sophiu LoYen til þess
að ledka unga, erlenda stúlku
á ferð í París. Ég kvikmynda
bara það sem mig laragar til.
Mer finnst ekki að ég tilheyri
einhverri „gamalli bylgju“ af
þeim sökum að ég hegða mér
gagnstætt því sem mienn eru
vanir að gera í gamanmynd. Ef
ég hefði viljað feta í annarra
spor haíði ég einungis gert ein-
hverjar formibreytingar, en á
því hef ég ekki áhuga. Þá hefði
ég' ekiki gefið kvikmyndunum
neitt að ráði. En með Playtime
finnst. mér að ég hafi gefið
ungu kvikmyndinni eitthvað,
þótt það sé kapnski yfirlæti að
segja þetta. Ég á auðvitað ekki
við að ungir kviitomynddhöf-
undar eigi að taka myndir sín-
ar á 70 mm filmu, ég á við að
ég hafi farið nýjar leiðir og sýnt
ýmsa hluti sem enginn hafi
áðu;r gert, en engu að síður eru
framkvæmanlegir. ■
Það sem olli mér mestum
vonbrigðum í viðbrögðum gagn-
rýnenda voru ekki aðfiranslur
þeirra, þær áttu rétt á sér og
gastu etf til vill hjálpað mér í
næstu mynd, hieldur að þeir
skyldu ekki sjá til hvers mynd-
in var gerð. Það skildi ég alls
ekki. Fólk sem ég hélt miklu
einfaidara heffiur skilið mynd-
ina.
Menn gera mér upp sakir al-
veg að ástæðulausu. .Ef, ýg.þofðiv
ætlað mér að vera á móti nú-
tímabyggingarlist hefði ég val-
ið það ljótasta sem, þyggj; hef-^
lur verið. En hvað var ég að
gagnrýna? Það var ekki verk-
efni mitt að gerast dómari yfir
arkitektum, þvert á móti, ég
lagði mig í líma til að enginn
arfcitekt gæti sagt neitt ljótt
um umhveröð í myndinní, ég
valdi allt það fallegasta, sótti
m.a. fyrirmyndir til Þýzkalands
og fleiri landa. Og Royal Gar-
den er ekki síðri en Lidt>“.
— Þetta er auðvitað fárónleg
spuming, en hvaðan fáið þér
hugmyndir að sprelli og gríni?
Em þetta atfhuganir, eiratómur
hugarburður, eða hvorttveggja
í senn?
Tatí: „Ég skal nefna dæmi,
það gerðist hjá venzlafólki -
mínu á litlu sveitasetri. Um-
hverfis húsið var stór garður,
þar var m.a. viðarhiaði og skúr.
Nú sfculuð þið heyra hvemig
eðlilegur brandari verður til.
Eftir miðdegisverðinn sátum
við sex eða sjö niðri x stofunni.
Þau spiluðu á spil en ég siat og
las. Þá stóð einn karlmann-
anna upp, mjög venjuiegur, við-
feldinn maður; hann yrði að
fara því hann þyrfti að vakna
snemma næsta morgun. Hann
kvaddi og fór, en hinir héldu
áfram að sipila. Oti var ausandi
rigning. Garðshliðið var í u.þ.b.
sextíu metra fjarlægð frá hús-
inu, og það var auðvitað niða-
myrkur. Hálftíma síðar var
barið að dyrum. Við furðuð-
um okkur á því hver þetta gæti
- verið svo síðla kvöids og luk-
um upp. trti stóð hinn indæli,
lágvaxni herramaður, blauitur
inn að skinni, og spurði einkar
kurteislega og elskuiega: „Af-
sakið, en hvar er hliðið?" Héma
fcemur ímyndunarafl áhorfand-
ans til sögunnar. Ég sem þefckti
garðinn s'kemmti mér við að
ímynda mér hvað hefði gerzt.
Hvert í ósköpunum hatfði hann
farið? Hafði hann hlaupið
beint í hænsnastíuna, reynt að
komast í gegnum viðarhlaðann
o. s. frv.? 1 ímymdun minni varft
i
\
I