Þjóðviljinn - 15.03.1970, Blaðsíða 2

2 SfÐA — ÞJÓÐVnjf'INN — Sunnudagur 15. marz 1970
I
Kort a£ Súezskurði,
Jean Lacoufure:
SÚEZSKURÐUR
ALDAR GAMALL
Ferdinand de Lcsseps.
í vetur voru liðin hundrað ár síðan fyrsta skipið sigldi um
Súezskurð. Alla tíð síðan hefur skurðurinn ekki aðeins verið ein
mikilvægasta siglingaleið í heimi, hann gerbreytti
samgöngum milli Evrópu og Asíu og átti verulegan þátt í eflingu
heimsviðskipta. Yfirráð Breta yfir skuiJinum um langt árabil voru
ein helzta undirstaða brezka heimsveldisins og saga
Súezskurðar í hundrað ár er snar þáttur í sögu heimsvaldastefnunnar.
í þessari grein segir franski blaðamaðurinn Jean Lacouture
frá aðdragandanum að gerð skurðarins og átökunum um
yfirráðin yfir honum. í annarri grein sem birt verður á þriðjudaginn
verður síðan rakin sagan fram tíl okkar daga.
„Brúðtoaup Austur- og Vest-
urlanda“, „Furðuvenk aldiairinn-
ar“. Á þessa lund voru fyrir-
sagnir heimsblaðanna síðast í
nóvember árið 1869, þá er hinn
aldagamli draumur um skurð
gegnum Súezeiðið var orðinn
að veruleika. Fyrsta ferðin,
sem stóð 17.-20. nóv„ hafði
gengið að óskurn.
Margir, sem vitni voru að
þessum einstæða atburði rituðu
um hann og hér fer á eftir til-
vitnurt í frásögn franska rit-
höfundarins Fromentin, þar
sem sjá má, hversu sevintýra-
legt tiltæki þetta hefur verið,
og einnig gefur hún innsýn í
hið alþjóðlega baksvið þess-
ara stórfenglegu framkvæmda.
„Að morgni hins 17. nóv.
tóku ískyggilegar fréttir að
berast um Ismailíu. Egypzk-
um bát, Latif, hafði Iwolft og
teppti hann skurðinn. Lands-
stjóa-inn hótaði að setja nokkra
liðsforingja í gapastokkinn. Ef
snekkja keisaradrottningairinn-
ar kemst kJakklaust í gegn hef-
ur fyrirtækið heppnazt, ef ekki
þá er allt til einskis".
Daginn eftir var aht komið
í kring. Snekkjan „öminn“
sigldi bægt og hátíðlega inn í
Timsah-vatn með Efgeníu keis-
aradrottningu og Ferdinand
Lesseps innanborðs. Á eftir
komu 8o skip þar af 50 stríðs-
skip keisarans og annarra kon-
unglegra tignarmanna.
í Ismalíu var miiíkið um
dýrðir og Fromentin ritar í
bók sína hirifinn og hneyksi-
aður í senn: „Hróplegar and-
stæður! 6-7 þúsund m-anns lifa
í allsnægtum á miðri eyði-
mörkinni. Hér getur að líta
annars vegar óhóf og vellyst-
ingar — hins vegar algert alls-
leysi. . . “
Gladstone sagði um Súez-
skurðinn, að hann væri mesta
stórvirki allra tíma og André
Siégfried sagði eftirfarandi:
„Súezskurðurinn, sem Ferdin-
and Lesseps lauk við árið 1869
hefur kostað 15 ára baráttu.
Tæknilegur undirbúningur
undir verkið hefur staðið í 75
ár. í hálfa fjórðu öld hatfa haig-
fræðingar og stjómmálamenn
velt þessari hu.gmynd fyrir sér,
en sjálf er hún allt að því
fjögur þúsund ára gömul“.
Fjögur þúsund ára görnul?
í>að er ekki víst, að það bafi
verið verkfræðingar Sethi 1„
sem tengdu Níl við Beizku-
vötn um 1380 fyrir Krist. En
sjö öldum síðar hafði eftirmað-
ur þeirra Nechao tengt Kairó,
vötnin og Rauðahafið. Og öll
rök hníga að því, að það hatfi
verið hinn sigursæli arabi Amr,
sem tók við merki þeirra Dar-
eiosar og Trajanusar og tengdi
Rauðahafið Nílarkvíslum. Har-
ún A1 Rasjid kalífi í Bagdad
hafði hug á að tengja Rauðahaí
og Miðjairðarhaf. Feneyingar
rannsökuðu möguleikana á
þeim framkvæmdum, en hættu
við verkið, þegar sjóleiðin tdl
Indlands um Góðrarvonarhöfða
fannst. Loðvík 14. var hvattur
til þess að hrinda verkinu í
framkvæmd, og að lokum var
það Napóleon mikli, sem áhu.ga
fékk á því. Talleyrand ráðherra
lét svo umrnælt i tilefni af leið-
angri Frabka til Egyptalands:
i.Tryggja á lýðveldinu eigniar-
rétt á Súezleiðinni". En verk-
fræðingurinn, sem Napóleon
fól framkvæmd verksins taldi
það óvinnandi sökum mismun-
andi jarðvegshæðar við höfin,
en þar skaikfcaði einum 8-10
metrum. Þessar glæsilegu á-
ætlanir voru því látnar fyrir
róða, enda þótt ann-ar verk-
fræðingur teldi verkdð fram-
kvæmanlegt.
Stuðningsmenn kenninga Sa-
int-Simons fengiu næstir áhuga
á hugmyndinni um Súezsifcurð,
en þeir höfðu haslað sér vödl
á Egyptalandi. Enda þótt Mú-
barneð Alí sýndi þessum bug-
myndum þekra áihugaleysi,
stotfnuðu þeir félag um mál-
efnið. Þar voru ýmeir vaiin-
kunnir sérfræðingar m.a. Eng-
lendingurinn Stephenson, son-
ur þess, sem gerði fyrstu jám-
brautina og Austurríkismaður-
nn Negrelli. En áhrifamesti
verkiræðingurinn í félaginu
var hlynntur hugmyndinni um
400 kílómetra langan skurð,
sem tengdi borgirnar Alexandr-
iu og Súez og sameinaðist Níl
á eins kílómetra kafla. Land-
stjórinn. sem alltaf hafði liitið
þessar fjrirhuguðu fram-
kvæmdir óhýru auga batfnaði
þessari áætlun, sem bann kall-
aði „fáránlega".
Árið 1854 settiist í valdastól
á Egyptalandi Múhameð Said.
Æskuvinur hans var Ferdinand
Lesseps varakonsúll en hann
var sonur Mathieu Lesiseps
konsúls, sem hafði aðstoðað
Múbameð Alí við að treysta
völd sín. Ferdinand Lesseps
hatfði um langt skeið haft á-
huga á hugmyndinni um Súez-
skurð. Hann var kunnugur hug-
mynd de Bellefonds, fyrrver-
andi verkfræðngs hins konung-
lega flota, um að gera skurð
frá Peluse til Súez, og einnig
vissd hann deili á framkvæmd-
um Englendingsins Waghom,
sem hafði komið á sambandi
Jandleiðina milli Alexandriu og
Súez ti’l þess að flýta fyrir
sendiboðum milli Bombay og
London. Skömmu eftir að Mú-
hameð Said hafði tekið við
völdium bauð hann þessum vini
sínum til dvalar hjá sér í
Kaíró. Eftir nokkurra vikna
varfærnislegar fortölur tókst
Lesseps að fá vin sinn til að
undirrita skjal, sem veitti hon-
um „algeirt vald til að stofna
og stýra alheimsfélagi með það
að markmiði að grafa skurð í
gegnum Súezeiði".
Lesseps hafði nú öll tromp á
hendi. Hann var í ætt við
keisaradrottninguna Efgeníu,
hann hafði góða áætlun, tveir
samverkamenn hans, Linant og
Mouigel, voru frábærir verk-
fræðingar. Þá átti hann vin-
áttu landsstjórans og sérleyfi
í vasianum sem virtist vera
skýlaust. En hann þurfti að
heyja fimmtán ára baráttu við
ýmsa aðila, áður en hann sá
fyrir endann á verki sínu.
Fyrst átti hann í persónulegum
deilum við áhangendur Saint-
Simons, sem töldu sig hafa ver-
ið svikna. í öðru lagi stóð
styrrinn við brezka heimsveld-
ið, og lóks átti hamn við að etja
fjárbags- og tæknilega örðug-
leika.
Fylgismenn Saint-Simons
rógbáru hann og spilltu fyrir
honum eftir megni. Þeir báru
honum á brýn kurináttuleysi,
fjárglæfra og ævintýra-
mennsku, og fólk tók að trúa,
að eitthvað væri hæft í þess-
um áburði. En Lesspas stóð atf
sér aila storma, og óvinir hans
urðu að viðurkenna það. Einn
forvígismaður þeirra, Prcsper
Enfantin sa-gði: „Enginn mað-
ur hefði getað þolað þetta hefði
hann ekki verið haldinn fít-
onsanda eins og Lesseps."
Harðskeyttari var barátfa sú,
sem Lesseps þurfti að hevia við
soldáninn í MikJagarði og
brezku stjórnina, en raunar bar
landstjórinn mestan hita henn-
ar. Samkvæmt samningi. sem
Egyptar og Tyrkir höfðu gert
1840 eftir 30 ára baráttu var
Egyptaiand lcnsskylt Tyrk-
landi, og taldi Tyrkjasoldán
sérleyfi það, sem Said hafði
veitt Lesseps brot á þessum
samningi. Hann taldi landstjór-
ann ekkert vald hatfa til þess
að ráðstafa svo mikilvægu
verkefni. Tilraun hans til að
stöðva framkvæmdir við Súez-
sfcurð var síðasti vottur af yf-
irráðum hans yfir Egyptalandi.
10 ár liðu þar til staðfesting
Tyrkja fékkst á ákvörðun Sa-
ids. Veldi Tyrkja hafði að und-
anförnu farið mjög hnignandi,
og því hefði ef tU. vill verið
hægur vandi að lempa þá með
góðum samningum. En Bretar
vildu styðja við bakið á þess-
um bandamönnum sínum gegn
Rússum, og einnig vildu þeir
sporna gegn því, að annað stór-
veldi gæti ráðið yfir sjóleið
til Indlands.
Palmerston lávarður, þáver-
andi utanríkisráðherra Breta,
sem áðuir hafði barizt h-at-
rammlega gegn Napóleon sagði
etftirfarandi um Súezsku’rð:
„Skurður gegnum eiðið? Það
er ógjömingur, það er storkun
við brezka stórveldiðí.það yrði
til þess að Frakkar færu að
hlutiast til ,um málefni Austur-
Iandia“. (Encyclopedia Britan-
nica“). Brezku blöðin köliliiðu
framkvæmdir Les'seps glæfra-
fyrirtæki og hann sjálfan æv-
intýramann. Þótt Gladstone,
formaður stjórnarandstöðunn-
ar, teld; i hann kjark. andaði
yfirleitt mjög köldu til hans frá
Bretum, og beir reyndu með
ráðum og dáð að styrkja and-
spyrnu Tyrkja.
Hér verður efcki greint frá
öllum þeim árekstrum sem áttu
sér stað milli egypzku land-
stjó-ranna Saids og Ismails o-g
lénsherra þeirra á TyrkJandi,
milli Lesseps og Napóleons 3.
Frakkl an dskeisara, milli Breta
og Frakka, milli hluthafa og
stjómaæ „alheimsíélagsins“.
Aðeins þrjú atriði þessarar
baráttu, sem fór fram á ýms-
um vígstöðvum, verða reifuð
hér, vegna þess að þau höfðu
mikilvægar afleiðingar i stjóm-
málum og þjóðfélagsmálum: I
fyrsta lagi alþjóðleg fjárfest-
ing á Egyptalandi, sem hafði
geysimikil áhrif. þá nauðungar-
vinna og síðan afnám hennai
og loks leynimakk helztu ný-
lenduvelda þessa ttoa, Breta
os Frakka.
Lesseps var að mörgu leyti
stórsnjall og langt á undian
samtíð sinni. Segja má, aðbann
hatfi lagt girundivöll að auð-
valdsstefnunni eins og hún þró-
aðist í lok aldarinnar. Hann
stefndi að alþióðlegum fram-
kvæmdum og fjárfestingu. Fé-
lag sdtt kallaði hann því „al-
heimsfélag". Það var stofnað
árið 1858 og fyrsta verk þess
á fjáimálasviðinu var að bjóða
út 400 þúsund hlutabréf. sem
hljóðuðu upp á 500 franfca
hvert. Hann ruddi alþjóðlegum
samböndum og fjármálas'am-
steypum brautina inn í það.
sem við köllum nú þriðja heim-
inn, þar sem þær gátu stund-
að airðrán. Það sem gerðist á
Egyptalandi á árunum 1858 til
1875 var, að erlendir auðjöír-
ar náðu undirtökunum undd*
Skurðgröfturinn á lokastigi. Dýpkunarprammar f yrir norðan Beizku vötn.