Þjóðviljinn - 15.03.1970, Blaðsíða 7

Simnudagur 15. marz 1970 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
i kvikmyndir
Har har du ditt liv, fyrsta mynd Jan Troelis, ger 0 eftir sjálfsævisögu Eyvind Johnsons. Vesturfararntr: atriði úr kvikmyndinni, Liv UUmann og Max von Sydow.
VESTURFARARNIR
Svíar hafa nú nýlokið töiku
kvi'kmyndar eftir fjórum skáld-
sögum Wilhelms Mobergs um
Emigrantcrna, eða „Vosturfar-
ariá“, en þessar sögur hafa átt
óhemju vinsældum að faigna í
Svíþjóð. Þetta er saga einnar
aif hinum mörgu fjölskyldum, er
tóku sig upp af harðbýlum jörð-
um sínum í Svfþjóð og fluttuisit
til Vesturheims um 1850, líkt
og Islendingar gerðu í stórhóp-
um nokkru síðar.
Þetta er mesta stórvirki í
kvi'kmyndasögu Svía. Kostnað-
ur er ásetlaður um fimm milj-
ónir sænskra króna, myndatak-
an hefur tekið rúmt ár, en film-
að var víða í Sváiþjóð, í Kaup-
mannahöfin og á sögusrtöðunum
í Minnesota- og Wisconisin —
fylkjum í Bandaríkjunum
Myndin verður væntanlega
frumsýnd fyrir árslok 1970, hún
verður í tveim hlutum, en sam-
anlagður sýninigartími um fjór-
ar klu'kkustundir.
Stjórnandi myndarinnar Jan
Troell er úr hópi hinna fjöl-
mörgu engu kvikmyndahöf-
unda, sem fram hafa komið í
Svíþjóð nú síðari ár og er jafn-
vel talinin þeirra fremstur.
Fyrri myndir hans Har har du
ditt liv (1966) t>g Ole dole doff
(1968) eru margverðlaunaðar
bæði heima fyrir og frá kviik-
imyndahátíðum utan Svíþjóðar.
Þær hafa þó ekki komið hingað
frekar en aðrar myndir Svíanna
og er það i rauninni sérstakur
kapítuli útaf fyrir sig, hvemig
bíóeigendur hér hafa gjörsam-
lega hunzað hinar nýju myndir
nágranna okkar, hér hefur ekki
sézt ný sænsik mynd í fjórtán
miánuði (að vísu „Áist 1-1000“,
ein hún telst varla til þeirra
mynda sem hér er átt við).
Jam Troell byrjaði feril sinn
sem ljósmyndari. Seinna tók
hann heimildarkvifcmyndir fyr-
ir sjónvarp þangað til fram-
leiðandinn Bengt Forslund
(einn af stofnendum tímaritsins
Chaplins) bauð honum að stjóma
einum kaflanum í fjögra þátta
mynd, þar sem þrír aðrir leifc-
stjórar komu einnig við sögu.
Troells var þá umigur og lítt
þekktur, en hann vildi aðeins ffá
Max von Sydow í aðalhlutverk-
ið og engan annan. Sydow var
þá að leika í bandarísku mynd-
irmi The Keward. Hann samdi
við þá félaga, en tafðist viku
fram yfir gerða samninga við
töku myndarinnar í Bandaríkj-
únum. *!Fýrir þessá' tðf gréiddi
bandaríska félagið fúlgu, sem
nægði til þess að borga allan
kostnað við gerð þessarar
fyrstu myndar þeirra. Þetta varð
upphafið að nánu samstarfi
Troells og Forslund, þeir sömdu
í sameininigu handritin að Har
har du ditt liv og Ole dole doff
og nú síðast handritið um Vest-
urfarana upp úr s'káldverki Mo-
bergs.
Jan Troell.
En Troells er ekki aðeins leik-
stjóri og höfuindur handrits
heldur alltaf eirmig myndatöku-
maður. Forslund hefur lýst hon-
um og aðferðum hams eitthvað
á þessa leið: „Á vissan hátt er
hægt að segja að Troells viti
ekiki hvað hann er að gera.
Hann filmar og filmar enda-
laust, spólu eftir spólu. Síðan
klippir hann á effltir. Hann vinri-
ur eins og sjónvarpsmaður. Hann
tekur vítt „skt>t“ með stóru
myndavólinni af öllum atriðun-
um nokkrum sinnum; hainn veit
aldrei hvar hann á að setja
vélina fyrr en hann hefur farið
yfir atriðið með leilrurunum.
Síðan ræðst hann að viðfangs-
efndnu með lítilli vél, sem hann
heldur á og filmar þannig nær-
myndir og smáatriði. Þetta er
algjörlega andstætt aðferðum
annars ungs leiikstjóra Jan Hall-
doff, sem veit nákvæmlega fyr-
ir fram hvað hann ætlar að
gera. En ég vildi ekki taka að
mér að breyta neinum leikstjóra
og fá hann til að vera eitthvað
sem hann er eikki. Og nú í dag
finnstt mér að Troells standi
næstur Bergman.
Hann er í ætt við þá Sjöström
og Stiller; myndir hans eru
fremur hægar og magnaðar.
Hann minnir mig einna helzt á
Rússann Mark Dbnskoi (er
gerði m.a. ævisögu Gorkis).
Það voru ófáir leikstjórar í
Svfþjóð sem höfðu löngun til
að kvikmynda þessar sögur Mo-
bergs. A.m.k. þrjú mismunandi
handrit höfðu verið samin, en
Moberg vildi ekki að neitt
þeirra yrði kvikmymdað, því
verk hans höfðu áður fengið
slæma útreið í kvikmyndum.
Þá sá hann myndina Har har
du ditt liv og honum fannst siem
Troell væri treystandi fyrirsög-
unum. Frá þeirri stundu aðsög-
umar voru fyrst gefnar út hafði
sænjska þjóðin ákveðið að Max
von Sydow yrði að leáka aðal-
karlhlutverkið, það yrði ekki
tekið mark á neinum öðrum.
Von Sydow stakk svo upp á
Liv Ullmann og öllum til mik-
illar furðu þá fékkst hún til að
lei'ka í myndinni".
„Kvikmyndin lýsir svolitilum
kafla úr sögu Svíþjóðar, úr sögu
Bandaríkjanna", segir von Syd-
ow. „fig leik hlutverk áigæts
bónda, hann er dálítið þrjózk-
ur, mjög hedðarlegiur. Hann
treystir engum nerna sjálfum
sér, ekki heldur guði. Honum
finnst guð pretta siig um of,
sérstaklega þar sem kona hans
er mjög trúuð og treystir í
blindni öllum loforðum guðs.
Hún er um fertugt, hefur ertfið-
að aillt o£ mdkið um dagana, hef-
ur eignazt of mörg böm, og
læfcnirinn segir henni að hún
muni varla lifa af einn barns-
burðinn enn. En hún huigsar
með sér að ef það sé guðs vilji
þá lifi hún áfram, hún geti enigu
breytt þar um. Hún verður van-
fær, veikást heiftarlega og deyr.
Bóndinn verður fyrir miklum
vonbrigðum hvemig guð fer
með konuna. Hann fer siínar
eigin leiðir og þó hamn lendi
i vandræðum þá gefijr hann sig
aldrei. Lilflsspeki hans er ®ú,
að maðuir eigi alltaf að reyna
einu sinni enn. Það gerir hanm,
ætið, og kemst einhvem veg-
inn af...
Troell gefiur lelkurum sínum
afar frjálsar hendur. Hann vill
að þeir leiki að eigin hvötum
fyrir framan myndavélina, eft-
ir að hann hefiir útskýrt það
sem um er að ræða. „Mér lætur
illa að eiga við leikara. Ekki
vegna þess að ég er Ijósmynd-
ari og hef enga leikhússþjálf-
un, ég set það ekiki fyrir mig.
En þegar ég er að stjóma og
kvikmynda í senn get ég ekki
hugsað um neitt annað. Ég verð
að fá tóm til að finna út hinar
ýmsu hreyfingar myndavélanna
og leika mér að þeim eftir
vild“.
Hann dáir mest Truifffaut f
Prakklandi, John Ford i Banda-
ríkjunum og svo auðvitað Berg-
man í Svíþjóð.
Framhald á 9. síðu.
Liv Ullmann og* Max von Sydow snæða morgunverð úti undir beru Iofti vcstur í Bandaríkjunum við töku myndarinnar um
Vcsturfarana.
»

i