Þjóðviljinn - 10.02.1971, Qupperneq 6

g SfDA — ÞJÓÐVILJINN — MiðvJfeudaglur 10. febrúair 1971.
Finnur Guðmundsson.
Viatnaifeerfi Mývatns og Dax-
ár Og umbveríi þesis hefiur slíkia
eérstöðu frá náttú rufræðilegu
sjónairmiði og a0 því er náitt-
úrufegurð vairðar, að fó eða
engin svæði í grannlöndum
okfeair í Evröpu og Norðutr-
Ameríkrj munu jafniast á við
þ«ð. Þoss gerist ekfei þörf, að
gera hér nánari grein fyrir sér-
Stöðu þessa svaíðis, enda
hvorki stund né staður til þess.
Hinsvegar vil óg benda á þaS
og leggja á það ríka áherzliu,
að það hlýtur að vera heilög
skylda okkar að standa vörð
um þessa einstæðu náttúruiarf-
leifð og korna í veg fytrir, að
þar verði unnin náttúruspjöll
að óþörfu.
En því miður virðist svo siem
sumum íslendingum sé eða
hafi að minnsta kosti ekki ver-
ið þessi sitaðreynd ljós. Til
þess benda meðal annars þær
ÍTjrðulegu áætlanir, sem gerð-
ar hafg verið um fullvirkjun
Laxár með tilheyrandi vatna-
flutningum og margvíslegu
raski öðru. í>að er engu líkara
en hér hafi blindir menn verið
að' verki. Að minnsta kosti
væri þaB eina afsökun þeinra,
bvi ég vil efeki ætla þeim ann-
að verra. Að þessum áætlunum
hefur veTÍð unnið í kyrrþey og
án þess, að til hafl verið kvadd-
ir sérfræfKngar á öðrum svið-
um tíi umsagnar og náðumeytis.
Frá samkomu
Almannavarna
um náttúru-
vernd í
Háskólabíói
á sunnudaginn
Þjóðviljinn blrtir hér á
síðunni þær tvær ræður
sem haldnar voru á fundi
Almannasamtaka um
náttúruvernd i Háskóla-
bíói á sunnudaginn —
ræður þeirra Gunnars
Gunnarssonar, rithöfund-
ar og dr. Finns Guð-
mundssonar, fuglafræð-
ings, en ræðumenn veittu
báðir góðfúslcga heimild
til þess að Þjóðviljinn
birti ræður þeirra.
Finnur GuSmundsson:
Engu líkara en að hér hafi
blindir menn verið að verki
Þetta er ekkert einsdæmi, því
að þannig hefur þessu verið
háttað um allar vatnsvirkjan-
ir. sem unnið hefur verið að
hér á landi allt til þessa.
En þessi geigvænlega herferð
á hendur Mývatni og Laxá hef-
ur til allrar hamingju verið
stöðvuð að verulegu leyti fyr-
ir tilstiHi landeigenda við Mý-
vatn og Laxá. Þeir hafa hund-
izt órjúfandi samtökum til að
hindra einhver þau glscÆraleg-
ustu náttúruspjöll, sem hægt
hefði verið að vinna á ísilandi.
Þessi einbeitta og ósveigjan-
lega afstaða Þingeyinga hef-
ur nú þegar fengið meiru á-
orkað í þessu máli en nokkurt
stjómskipað n á'1 tú ru vemdar-
ráð hefði getað. Oh meira en
það, þarátta þeirra hefur einn-
ig haft miklu víðtæfcairi af-
leiðingar, því að fuHvist er, að
aldrei framiar miuni verða unn-
ið hér að undirbúningi virkj-
ana mieð þeim hætti, sem ver-
ið befur. Samtök Þingeyinga
hafa því ekki aðeins unnið að
þessum málum fyrir sitt eigið
hérað heldur fyrir þjóðina í
heild, og verður það seint fuU-
þafckað.
Að vísu hiefur Þjórsárvera-
deilan átt nokkum þátt í þess-
ari framvindu mála, en þar
er því miður ekki jafnharð-
skeytt lið til vamair og í Þing-
eyjarsýslu. Þar er aðeins um
málleysingjia að ræða, þ.e.a.s.
óvenju fagran og fjölbneyttan
fjallaigróður og skvaldur 20.000
heiðargæsa. Þar við bætast að
vísru nokkrir náttúruvemdar-
menn. En því miður mega þeir
sín lítið enn sem komið er í
okkar íslenzka þjóðfélagi.
Fróðlegt er að kynna sér við-
horf þeirra manma, siem sjá
ekkert athugavert við, að Laxá
verði gerspilit og Þjórsárver
verði kaffærð. Þeir halda því
jafnan fram, að náttúruvemd-
armenn séu eins komar nátt-
tröl'l, sem séu á móti öllum
framförum og viiji varðveita
ísiand sem safngrip, sem ekki
meigi brófla við. Einn úr þeirra
hópi hefur m.a. skilgreint hina
aðskiljianlegu þætti náttúru-
verndarsjónarmiða og hefur
komizt að þeirri niðursitöðu, að
þeir séu þessir:
1. Óskhyggjan um að endur-
reisa það íslamd, sem land-
námsmennimir komra að.
2. Viðleitni til að gera núver-
andi ástand var'anlegt.
3. Sérhyggja fyrir einstökum
þáttum núverandi náttúru-
fars.
4. Baráttan milli gamalla og
nýrra aitvinnugreina.
5. Efmahagsieg sérhyggja.
Að lokum er svo kliktot út
með því að gera samanburð á
þessum barnalegu og mót-
sagnakenndu sjónarmiðum
náttúruvemdairmanna og sjón-
armiði virkjunarmanna, sem er
talið vera fólgið í nýskipun
landsins til að gera það byggi-
legra og fegurra. En þetta er
vægast sagt hinn mesti mis-
skilningur. Mér er ekki kunn-
ugt um, að náttúmvemdar-
menn séu yfirleitt mótfaillnir
virkjun ísilenzkT'a faHvatoa.
Með'ál annars veit ég ekki tEL,
að þeir hafi hreyft mótmælum
gegn virkjun Þjérsér hjá Búr-
felli né heldur virkjunum þeim,
sem nú er unnið að í Tungnaá.
En hirbf er rétt, að þeir hafa
métmælt þvi, að spjöll verði
unnin á Laxá og Þjórsárver-
um. enda ærin ástæða til.
f skilmerkilegri grein, sem
Jakob Bjömsson, verkfræðing-
ur, befur skrifað í Orkumól
bendir hann meðal annars á,
að af þeirri ætlun þjó'ðarinnar
að húa í landinu í framtíðinni
og balda til j‘afns vi'ð aðra leiði
óhjákvæmilega, að „ósnert
náttúra" verði til mikilla muna
sjaldgæfara fyrirbrigði en nú
er. og er fram líða stundir
takmörkuð við þjóðgarða og
þvílík svæði. Að frátöldum til-
töluiega fáum og tafcmörkuðum
svæðum af slíku tagi verði því
einfaldlega ekki um það að
ræða, sem lausn á náttúru-
vemdairmálum að láta náttúr-
una ósnerta.
Láitum þetta gotit hieita en
mér er spurn: Hverjir eiga að
segja til um hver þessi „ti'ltölu-
lega fáu og takmörkuðu svæði“
eiga að vera? Eiga það að
vera verkfræðingar eða nátt-
úrufræðingar og náttúruvemd-
armenn? Erá sjónarmiði hinna
síðarnfndu hifea ég ekki við að
fullyrða, að þar verði Mývaitn,
Laxá og Þjórsárver efsit á
blaði.
Gunnar Gunnarsson:
Vel gœtí orðið jnfn óbætnn-
legt, ef ekki óbætnnlegrn
Á þessu druiragiatega þorra-
dægri þirageyskrar bændaein-
iragor erum vér hér saman
komin. konur og menn á ýms-
um aídri þedrra erinda, að
votta bughiedla samúð frið-
sömu fóitbi í fjarlægum og af-
skekfetum landshLuta, annál-
uðum fyrir fegurð og, undir
efflilegum kringumsitæðum,
eindæma búsæld, fólki, sem
eiraskis óskar fremiur en una
ánægt vdð sdnn hógværa hlut,
en hefur ófyrirsynju og al-
saklaust orðið bartoalega fyrir
barðfinu á ötulum atbafna-
mönnum með hið opinbera að
bakhjaHi, aithafnamönnum svo
ötulum að við jaðrar „hráa
nauitsorku“ — svo notuð séu
orð Bjairna á Grýtubaktoa af
öðru tilefni endur fyxir löngu:
valmennið og vituðurinn Sig-
uirgeir Priðriksson, sá sem
byggði upp Borgarbókasafnið
hér syðra viitnar til þeiirra í
nýbfrtu bréfi tfl þriðja Þdng-
eydngsiras, Amórs Sígurjóns-
soniar.
íslenzkir bændur eru lörag-
um selnþreyttir tii vandræða,
en svo má brýna deigt jám að
bdti. Mývetningar reyndust
furðu dei'gir, þegar unnið var
það hervirki gegn bagsmunum
þeirra, að byggja án stoðar af
lagastaf, að sagt er og ég hef
efcki séð því módmælt, stífluna
illræmdu í Miðkvísl — á rík-
isjörð að vísu, en þag ætti
sdður en svo að afsaka ólög-
legan ágang á hagsmuni heill-
ar sveitar.1 Brýningln var
býsna löng: hún tók áraitug.
En þá voru lífca hendur láitnar
standa fram úr ermum, og eru
það nú þolendur óréttarins,
sem ásökun hljóta og sóttir
eru til saka fyrir hermdarverk
— þriðjungur þeirra, er að
sprenginguinni stóðu, og ein
furðan atf mörgum, hivað þvi
úrtakd réð og hví hinir voru
settir þjá.
Það er illt, það er algert
neyðarúrræði að láita hendiur
skipta, en vorkunnarmál þeim,
sem á hendur og hagsmuni að
veirjta, og að nauð brjóti löig
er gömul regla og gild eða
eins og haft er eftir einum
postulanna: Þar að feann að
reka, að draga verði siverð úr
slíðrum. Raunar er aðeins
stigsmunur á því. að stemma
vatnsfall í trássi við lög og
rétt, til gífurlegs tjóns fyrir
þá sem ofar búa, og ag ryðja
burt lögleysustíflunni.
Fyrir liggur skýrsla gerð af
Sigurði Gizurarsyni hæsta-
réttarlögmanni yfir „laga-
ákvæði sem stjóm Laxárvirkj-
unar eða ríkisstjórn fslands
hafa brotið eða ekki fullnsegt
svo vitað sé“, brotnu lögin
sjö að tölu, þar á meðal
stjórnarskrá lýðveldisins,
brotnar lagagreinar þó marg-
falt fleári; en þar vlrðisit eng-
inn ábyngur fyrir, enda ekki
búandkarlar að baki. Þag eitt
að sldk skýrsia skuli geta kom-
ið fram táiar sínu máli.
Það tók sem sagt Mývetn-
inga og Laxárdæli langa stund
að rumska, en ár af ári juk-
ust skemmdir og skaðsemi af
völdum Miðkvíslarstíflunnar.
auk vafans um virkjunamyt-
semi hennar: vafa, sem virð-
ist orðinn að vissu um, að hún
hafi verið með öllu óþörf:
vatni siafnað í eins konar móð-
ursýkis-vanasjóð, sem aldnei
þarf til að taka, — eini árang-
urinn stórskemmddrnar á
vatnasvæðinu. Það var þó
ekki fyrr en yfir vofði ennþá
uggvænlegma héraðsrask: ráð-
izt í fimaframkvæmdir, sem
eyða myndu blómleg byggðar-
lög, að bændumir deigu og
seinþreyttu hristu af sér slen-
ið, enda ekki við góðu að bú-
ast, sé æ ofan í æ að þarf-
lausu traðtoað á rétti valin-
byggða.
En athafhamenn imir ötuiu
eru ekki aldeilig af bafei dottn-
ir: Laxárdalur skal lagðux
undir vaitn að verulegu leyti,
Mývatossveitin góðíræga verð-
ur að una sdnum hlunninda-
og kosta-missi um ár og aldir.
Ekki þar fyrir: glapvísir
óhamingjuhrólfar á refilstig-
um ímyndaðrar ráðkænsku
geta svo sem verið mesitu
sómamenn, sem fyrir vakir að
frelsa landið — á sína sér-
stötou vísu. En einhver vanki
hlýtur nú samt að þjá þessa
vesalings Stóm-Kláusa: ann-
ars myndu þeir ekki artoa firam
sem stoaðvaldiar aldagamaHa
vitazgjafa og heimakænra
byggðarbama fyrr en toannað-
ar séu að fullu aðrar leiðir,
jafn færar leiðir. sem sumir
telja að liggi í augum uppi.
Þáttur íslenztos réttarfars í
þessum málum virðist ærið
tvíræður, enn sem komið er.
Það lætur þeim, sem að stíflu-
gerðinni stóðu, haldasit það
uppi óátalið; hins vegar hef-
ur hrafli af þeim, sem
sprengdu skaðsemdarbáknið
ólöglega, verið stefnt fyrir það
ódæði, að gera sitt til að bæta
úr biroti annarra, og óséð
hvemig það satoamál æxlasit.
Hæsrtirótitur Leyfir í orði lög-
bann gegn Laxársitíflunni, en
liði hann fógeta að láta
böggul sinn fylgja því stoamm-
rifi, bannar hann það á borða,
þar sem sýnilegt er að eigi
bændur að geta framfylgt
þeim róttarúrstourði. dygðfi
þeim ekkí eirau sinni að knjá-
krjúpa gU'llkálfinum, þeir
Gunnar Gunnarsson.
yrðu beinlínis að ala slika í
íjósum sínum, búhnykkur að
vísu, en á víst langt í land.
Öruggasita leiðin til að
lækna glundroðann kynnd að
vena að skipta landinu í fylki
með sjálfstjóm í frjálsiara laigi
varðandi eiigin hagsmuni og
héraðsmál. Það er trú® mín,
að hefði það verið komið í
kring, myndu ókindur á borð
við þær sem þama em á ferli,
aldrei bafia skotið upp jafn
ófrýnum kolli.
Vbnandi á islenztot ré'ttairfar
eftár að hrista af sér slenið,
enda mál til toomið, svo sem
auigljóst er orðið af því, siem
þarna hefur gerzt og enn er
að gerast. Vcn’r þeirra, sem
finnst það varða eigi litte,
Framihald á 9. g!ða.
*