Þjóðviljinn - 18.04.1971, Blaðsíða 9

Simmidagur 18. aprfl 1971 — ÞJÓÐVTLJINN — SlÐA 0
geðheilsa og geðvernd
[
aulci
x.
Rætt við Alfreð Gíslason lækni:
Kannski ætti geð-
læknisfræðin að
gerast pélitískt afi
Unga fólkið gerir uppreisn, en veit ekki að hverju það leitar.
Störfin í velferðarþjóðféiaginu verða stöðugt vélrænni, og afþreyingin er skömmtuð.
— Þad er gott og blessað og
bráðnauðsyniegt að reisa fleiri
geðsjúkrahús og bæta skipulag
geðheilbrigðismála hérlendis í
hvívetna, — sagði Alfreð Gísla-
son Iæknir, er við fenguxn
hann til að spjalla dálítið við
okkur um þessi mál. — En við
þurfum ef til vill umfram allt
að auka geðverndina og kanna,
hvað í nútíma samfélagi hefur
mest áhrif á geðheilsu manna,
en mér býður í grun, að það sé
æriö margt.
Saimfélaigið er nefnilega sjúkt.
Öll saimfélög ertu sjúk og hafa
amtaf verið, misimunandii eftir
tímium. Nú tödum við um
mengum sjávar og lofts, og ég
ætla að lieyfa mér að nota þetta
ágasta orð í öðru samlbandi. Nú-
tímaþjóðfélag hefur mengiunar-
áhrif á heilsu manna og líf í
geðhedlibrigðisilegu tffliti. Það er
tálað um vedferðariþjióðfélag,
neyzduþjóðifélaig, iðnaðanþjóðfé-'
laig. Maður vinnur 10—12 stund-
ir- á daigi vinnur sér inn miikla
peninga, það nægir í mörgum
tilfeillum ekki, og þá fer konan
'úfr að vihna líkia. Og hvað gerir
fódk við þessa peninigia? Jú, það
fuidnaagir þörtfum. sem aðrir
búa tid. fyrir það, og eru skipu-
lagðar betur og toetiur af fbr-
stjórum, tæknifræðmgum og
jafnvel sálfræðingum, sem sjá
sér hag í þvf að maigna þennan
dans í kringum gudidcálfirm í
gitað þess að beita þekkingu
• sinni til góðs, rétt eins og
margir fœxustu menn á siviði
náttúruivísinda hafla helgað líf
sjtt frajmdeiðsilu ægilegustu
, xniorðvopna, sem sögur fara af.
. 5*, Þrædkun manna fyrir lífsgæð-
Blöndun sjúldinganna er alger,
og án tillits til sjúikdómanna,
og hefur gefizt sérlega vél. Áð-
uir hafði verið teiiknað sérsitakt
endurhæfingarheimili fyrir geð-
sjúMinga, en sem betur fór
var ekfci ráðizt f þaö, oig sú
braut sem farin var, er áreið-
anlega sú rétta.
' — Bru geðsjúklingar úr-
| sfeurðaðir til dvalar á Reýkja-
: lundi eftir sj úkrahúsvist ?
— Nei, þeir sækja um vist,
| og dvalartfminn fer eftir þörf-
um. — er yfirleitt nókkrar
vilkur, en heimilið er aJds ekki
ætllað tid langdivalar. Þvi fer
fjairi. að oddcur hafi tekizt að
svara eiftirspuminni, því að
jafnan erú langir biðlistar eft-
ir plássuap., en bað rætist von-
andi eitthvað úr því, þegar við-
bótar f ramkvæmdir hafa verið
gerðar.
— Og félaigið reikur einnig
náðUeggin^arstöð?
— Já, og hugmyndin yar sú,
að þar gæti flóllk fiengið ráð-
leggingar ,yarðandi ýmis félags-
leg vandamál. því að oift er það
svo, að fódk veit elkkert, hvert
það é að|:Snúa sér, ef vanda
ber að hondum, og hefur ekki
hugmynd, um, hvaða rétt það
á. Til stoðvarinnar leitareink-
um fióílik, sem á við geðnæn
unum, sem svo eru köMiuð, er
srwo tímafrek, að þeir hafa að-
eins örffáar stundir aflögiu fyrir
sjálfa sig. Og hvemig verja
þeir þessum strjélu frístundum?
Jú, annað hvort flara þeir á
rungandi fyilerí eða setjast fyr-
ir firaman sjónvarpsitækið. Jaffn-
vel afþreyingin er slkömmtuð,
menn eru algerir þiggjendur.
Sumarfirí eru sdtiipudögð af öðr-
' um, og núna vetrarfrí, af því
að fyrirtaaki og flerðaskrifstoffur
hafa ábata af því. Pódki er hó-
að saman til MalMorka eða
Kanaríeyja, Það er teyrnt á
baðstrendiur og auglýsta ferða-
mannastaði. Á adlan hátt er
búið í haiginn fyrir það. Það
þarf ekikert aö hugsa. ekkert
flrumlkvæði að haifla. Það er að-
eins lítidi hlekikur í sfvaxandi
keðju.
Og hvort sem oikkiur líkar
betur eða verr fer bddið milRi
kynsilióðanna stöðuigt breiikkaindi.
Poreldrar hafa eklkii tíma til að
sinna börnum sínuimi, og gamda
fólkið lcsnsr úr tenigslum við
böm sfn og bamáböm. Þá
skapast þetta ástand, sem befur
verið kaJJað firring. Svo gierir
unga fiólllkið uipprefsn, aff því að
það er ódlamingjusamt, þáð
vantar fesitu, og því fiinnst það
vera útlendingar í sínu fiöður-
Iandi. Þessi uppreisn er að
mörgu leyti neikvæð, vegna
þess að unga fiólkið finnur tóm-
leikann í kringum sig, en vedt
ekki hvaö það hefflur misst, hef-
ur aldroi kynnzt þvf, og gierir
sór þess vegna eddci flylliJega
grein fýrir að hverju það er að
leita. Þessar aðstæður sem ég
hef veríð að reyna að lýsa hafia
áreiðanlega mjög sJæm áhrif á
geðheilsu manna. Enniþá liiggja
ekki flyrir nednar rannsólknir á
því hérlendis, en erlendis bein-
ist áhugi manna í sívaxandi
mæli að félaiglsllegum sállækn-
vandamál að stríða og féLaigs-
ráðgjafi reynir að gredða úr
vandræðum þess eða vfsa til
geðlaakna, ef þörff krefur.
— Þmátt fyrir breyttan hugs-
unarhátt og aukinn skilning á
eðdi geðsjúkdöma, eiga þóeikiki
marigir erfitt með að viður-
kenna flyrir sjálflum sér, að
þeir eigi við geðræn vandamál
að stríða, og leita til geðdækna?
— Jú, enniþá líta sumir á
geðsjúdtdlóma sem sjáJlflskapar-
víti, útslcúflun eöa jaffnvél
dauðadóm. og reyna að byrgja
vandamáiin inni í sér. Það
tekur sjádfeagt sinn tíma, að
koma flódlki í skilning um, að
þetta eru eins og hverjir aðrir
sjúkdómar, geta orsrkazt af
infflúensu eða tilfinningalegum
erfiðleikuim, og hortöð ffljóttöft-
ur, ef sjúklingurinn fær rétta
mieðtferð. Yfiríeitt ætti þaö að
vera í verícahring heimilis-
læfcnis að vísa sjúkdingi til
geðdæfcnis, en bœði er, aðheim-
ilislœknar þyrftu aö vdta diá-
lítiö meira um geðdækningar
en þeir almennt gera, svo að
þeira geti gredtt úr einíöldustu
atriðum, eða a.mjk. vitað f, til
hvaða sérfræðingB rétt væri að
| vísa, og svo er ekkd hlaupið ' að
: þvi að fá viðtal hjé geðlæknum.
I Oft lcostar það langa biið.Einn
ingum eða social psychiatry.
— Nú telja sumir það fjar-
stæðu, að meira beri á geðveiki
nú á tímum en áður fynr.
— Arfgeng geðvedki, t. d. geð-
klotfl eða hríngihMgasiýlki er
sennidega ekki almennarí nú en
áður. Það er einkum tauga-
versti gadlinn á geðheilbrígð-
isþjónustunni hér er þó sá,
að í alvardeigum tilfledlum er
oft eikki hægt að koma sjúlc-
lingum inn á geðsjúkraihús
fyrirvaradaust. og það getur
haft alvaríegar alfledðingar fyr-
ir sjúklimgiana og umhverfi
þeirra. Það þynfti þvi að hafa
eins konar skyndihjádp til að
mæta slíkum tilfellum.
— Vantar eddci tadsvert á, að
lækningairmáttur samfélagsins
sé ríógu mikill?
— Samfélagið gæti gertmifcln
fleira fyrir geðsjúka og geð-
veida en það geipr og situðlað
að aukinni geðvemd. Olkkur
vantar fjödmörg goðsjúkranim
okfcur vantar heimid.i fyrirsjúk-
linga, sem eiga elkiki að neinu
að hverfa efftir sjúkrahúsvist.
og eins komar vemdaða vinnu-
staði. Þar sem eklki er
litið á geðheilbrigðdsméi af
nægidegum skilningi, er otfterf-
itt fyrir gfiðveilt fólk og þá,
sem verið hafa á gieðsjúlkirahús-
um, að fé vinnu, en það er nú
einu sinni ein af grundvalllar-
hvötum mannsins að gota orðið
að einhverju liði, og það er
eins og vanheilt fólik hatfi enn-
þá meiri þörf fyrir það en
heclbriigt. Við í Geðvemöartfé-
laiginu hiöfuim osett uimi að Ikioima
veiklun og hugsýki, sem eru
breytilegar eftir aðstæðum. tím-
um og samfélagi og þessir lcvili-
air fiærast áreiðanlega í vöxt í
vedférðarþjióðfédaginu. Og ef við
vidjium spoma gegn þessari þró-
un og bæta geðheilsu manna
verðum við að rannsalka sam-
Rætt við Kjartan
Jóhannsson
formann Geð-
verndarfélags
fslands
félagið, og reyna að bæta úr
því, sem helzt fer þar miður.
— Og þar er sjálfsagt við
rammian reip að draga.
— Já, margir eru svarteýnir
á, að þróunina sé unnt að
sitöðva. Áhugi og hagsmunir
fraimleiðenda og neytenda fiær-
upp haiimidi fyrir tueimiiildsdaiust
flódlk, sem veríð hetfur á stolfln-
unum, en úr því hetfur elkki
orðið, enda höfium við átt
fudlt í fangi með firamdcvasmd-
imar að Reykjalundi. En ekdci
alds fyrir löngu stoffnaði Guð-
ríður Jónsdióittir fyrrum yfir-
hjúkrunarícona é Kleppi slfllct
heimidi. sem hún veitir for-
stöðu af mdklum skiörungsskap,
og þyirtftu aðrír að fiatra að
hennar fordlæmi, opinþerir eða
óopinlberir aðdlar.
— Það er tvímædalaust mjög
haglkvæmt að sitarfiræíkja á-
hugamannafédög um mólefni
sem Geðvemdartfédagið til að
styðja við bakið á opinberum
aðidum og knýja fram endur-
bastur á skipulaiginu,
— Já, sdik fédög sitamfa í
mörgum löndum og hafa unnið
mikið gagn, en ábuginn gefrur
leitt flódk út í öfgar, og bað
ar nauðsyndegt að félögin hafi
sér tid ráðuneytis sérfróðamenn
svo að ekki sé farið afftan sð
hlutunum. Við í Geðvemdar-
félátgdnu eigum þvi dáni að
fagna að hafa í olkkar hópi
geðlækna og aðra sérfræðiniga,
sem sjá hvar börffin er brýnust,
og hvað okkur ber að gema, en
atf nlógu er að taíka í oikkar
þjóðfétegi. — gþe.
ast stöðuglt nser. Pnamdeiðendur
vilja vitasfculd framleiða sem
mesit og tid þess að þeir geti
það, þairtf kaupgeta admennings
að vera sœmideg. í öddum sam-
féiögum, hvort sem þau em
kommúnistísk eða kapítadistísk
haffa framdeiðendumir rákis-
vaddið í hendi sér og þar með
fjödmiðla og gejta innrætt födki
þann hugsunartiátt, sem þeim
er sjólflum í hag. Og þedr, sem
mótmæda, mega sín ytfiríeitt
einskis, því að meiríbdutinn fer
alitaf efltir því, sem hvísdað er í
eyra hans.
— Hwaða ráð sérð þú helzt
tid úrí>óta?
— Kannski er það laiusnin,
geölæknisffræðin gierist póiitísld
afl. tafki aftetöðu til þjóðfedags-
móla og beiti sér að ráðstöffun-
um, sem miða að baettri geð-
heddsu admennings, og betra og
hamiingjuríkaira lífi Ég þori
ekJd að spá um, hvort hún
rnuni fá mokkru ágéngt, en til
eiríhverra úrræða verður að
grípa, ef við ætium að halda
áfram lífii okJcar á þessarí jörö.
Ég er elcki eins svartsýnn og
þeir, sem hafa haddið þvf fram,
að þeir sem nú eru böm veirði
síðasta kynsióðin hér, en hinu
er ekld að neita að ástandið
er uggvænJegt, hvert sem litið
er, eitureffni í lofti og sjó og
andieg mengam.
— En þó að við sjáum nú
að odckur og öðdumst lengra líf,
tedurðu þá að við getum nodck-
um ti'ma náð fuiikorrknu and-
legu heidbrigöi?
— Nei, þaö er imarfc. sem
við eigum að Jceppa að, en ná-
um aldrei, og það er raunar
misskidningur að telja alla erfi-
iðleilcai af hinu illa, Eff fóQk á
eQdd við erflðdeáJca að stríða,
býr það þá til sjálfft, og það
getur veríð hálfiu verra.
— Og þú ólítur að við verð-
um að hætta að þræda eins og
sikepnur, ef við eigum að halda
,,sönsum“.
— Því hetfur veríð haddið að
fólfci frá upphaffl vega, að
brauðstritið sé bLessun, og
rnargir trúa þvi enn. En hvaðan
er þessi kienming komin? Hún
er komin frá auðmönnum. sem
höffðu þræla á hverjum fingri,
og vissu fuilvei sjáliflr. að vinn-
an gat verið bölivun. Nú eru
tímamir breyttir, þræilar eru
úr sögiunni, en við höffuim vélar,
sem ættu: að talka við aff Iþeim,
þannig aö við gastum hagiað
okkur eins og firjáJsir menn,
stytt vinnufrímann að mun, og
notað frísfrundimar -tEL að efla
persónuiegan þroslca og njóta
1’ífsinsL
— Haffa boð og ibörm, I5g og
reglur og fastar þjóðféiagsiegar
skorður eldki nedJcvæð áhrif á
andlegt ásfrand manna?
— Jú, þetta er fcomið að oiEan
eins og -viJlukenningin um að
vinnan sé ævirílega bJessun. Það
voru sérróttindastéttimar, sem
sörndu lögmál fiyrir Jýðinn, og
kom sjáiflum efkJd tii hugar að
hdíta þeim. Ráðaimenniimir, sem
nú semja lögin, hdíta þedm elkk-
ert freJcar, en kenna löghlýðni,
því að þeir viija halda þjtóö-
féiagjinu í óbreyttum skorðum,
og hefta eðliiegar breytingar og
þróun. En flest boð og bönn
hafia slæm áhritf á persónuleika
mannsins, sem ó að vera í stöð-
uigrl mótun og þroslca
— En hvað segiröu þá um
fíiknilyf, sem eru á góðri leið
með að verða vandamál hér-
lendis? Eigum við að leyfa þau,
t. d. hass?
— DryJdkjusJcaipur og flfikmi-
lyfjaneyzíla eiga rætur að retkja
til ágailla í samfélaginu, og til
að Jcomast hjá bödinu, sem af
þessu stafar, eigum við að graf-
ast fyrir um mieinsemdina og
lækna hana, en sleppa boðum
og bönnum. Jú, ég tel lögdeyfðan
innflutning á hassi koma til
álifra. Að vísu hedd ég að það
sé óttadegur óþverri. en þó tæp-
ast verra en áfiengið, sem leiðir
af sér milcLu víðtælcari félagsleg
vandamáL — gþe.

í