Þjóðviljinn - 23.12.1972, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 2'.i. desember 1972
Laugardagur 23. desember 1972 ÞJÓDVILJINN — SIDA 9
ÞÓRARINN STEFÁNSSON eölisverkfræðingur í Þrándheimi:
Laga þarf verkmennt að þörfum atvinnuveganna
§§|gff|lSI ■■■■-' g ■■•::; Ifflll § i§||sf ^SSSi&SSiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiíiiiiiiiiiiiiSiiiiiiiSSíSiSíS:^^ m

Stundum heyrist sú
fullyrðing að íslendingar
framleiði of mikið af
menntamönnum. Islenzkir
atvinnuhættir séu frum-
stæðir og þarfnist ekki alls
þess menntaða hóps sem út
úr skólunum kemur. Það er
þó staðreynd, að verulegan
hluta af háskólamenntun
verða islendingar nú sem
fyrr að sækja til útlanda, og
þætti víða skarð fyrir skildi
ef þá menntun vantaði í
landið. Einnig er verk-
menntun neðan háskóla-
stigs sótt í rikum mæli út
fyrir landsteinana. Um hitt
hefur minna verið rætt,
hvort skólakerfið islenzka
sé sniðið að þörfum þess
atvinnulífs sem hér er, og
verður, að svo miklu leyti
sem unnt erað spá fyrir um
framtíðina að þessu leyti.
Ekki ætti að þurfa um það
að deila að verulegur hluti
menntunar — en auðvitað
ekki nærri öll — hlýtur að
miðast við hin sérstöku lífs-
skilyrði sem í landinu eru
og þá atvinnuuppbygginga,
sem þannig erað meira eða
m i n n a I e y t i
skilyrðisbundin. Og það
verða sennilega margir
undrandi, þegar þeim er
bent á það, hvað það er
mikill munur á kröfum til
menntunar i mismunandi
atvinnugreinum. Hvað
þarf ekki marga menntaða
menn — af hinum ýmsu
stigum skólagöngu og
verkþjálfunar — til að
byggja hús? En hvað þarf
mikla skólagöngu til að
veiða og vinna fisk til sama
verðmætisog húsbyggingin
kostaði?
Þessar hugleiðingar eru
sprottnar af lestri þeirrar
greinar sem hér birtast
kaflar úr. Höfundur
skrifaði greinina vorið 1971,
en hún komst ekki á prent
fyrr en á miðju þessu ári,
og þá i Tímariti Verkfræð-
ingafélags íslands. Ætla
má að greinin skírskoti til
áhuga fólks langt út fyrir
raðir verkfræðinga, og því
kynnt hér í Þjóðviljanum.
Beint tilefni að greininni
er nefndarálit sem unnið
var fyrir nokkrum misser-
um um þróun verkfræði-
deildar Háskóla íslands
áratuginn 1970 til 1990.
Höfundur, sem sjálfur
kennir við verkfræðihá-
skóla í Noregi, færir rök að
því að íslendingar hafi þörf
fyrir allt öðru visi verk-
fræðideild en hér hefur
verið og ætlunin virðist að
þróa á næstunni. Hann
telur að einmitt þessa há-
skóladeild eigi að knýta
sem föstustum böndum við
aðalatvinnuvegi íslend-
inga, landbúnað og sjávar-
útveg. Hann heldur því
fram, að nú vanti um jáað
bil 200 verkfræðinga til
starfa í fiskiðnaðinum, og
þess vegna þurfi að leggja
alla áherzlu á undirbúning
að kennslu i fiskiverkfræði.
Fyrirmyndir að henni fáist
ekki erlendis, heldur verði
íslendingar sjálfir að
byggja hana upp. Segir
hann ,,að það sé bæði arð-
bært og nauðsynlegt fyrir
islenzku þjóðina að ríkis-
valdið veiti nálægt 100 milj.
króna árlega til kennslu og
visindastarfsemi fyrir fisk-
iðnaðinn".
Fátt er brýnna en koma upp kennslu
í fiskiverkfræði við Háskólann, því það vantar
200 verkfræðinga í fiskiðnað íslendinga
Öskir um þróun verkfræði-
deildar verður að byggja á
ákveðnum skoðunum á hlutverki
deildarinnar i islenzka þjóðfé-
laginu, sem og á hlutverki verk-
fræðinnar og verkfræðinga i þjóð-
féiaginu. Einn meginþáttur i
menningu alira þjóða sé sú þekk-
ing, sem gerir þeim kleift aö lifa i
og á umhverfi sinu. Verkfræðin i
viðtækasta skilningi þess orðs
fjallar um þessa þekkingu. Verk-
fræðingurinn er samkvæmt þessu
sérfræðingur i visindalegri
notkun náttúrulögmálanna i
þjónustu atvinnuvega þjóðfélags-
ins.
Af þessum skilgreiningum get-
um við dregið þá ályktun að hlut-
verk verkfræðideildar i islenzka
þjóðfélaginu sé að mennta sér-
fræðinga i notkun náttúrulögmál-
anna i þjónustu islenzkra
atvinnuvega. Vegna þeirra tak-
markana, sem stærð islenzka
þjóðfélagsins setur á fjár- og
mannafla, er enn ekki hægt að
ætlast til þess af deildinni, að hún
haldi uppi fullkominni kennslu i
öllum þeim verkfræðigreinum,
sem islenzkt atvinnulif byggist á
Mér virðist eðlilegt að fá deild-
inni það verkefni að halda uppi
kennslu i þeim verkfræði-
greinum, sem islenzkir aðalat-
vinnuvegir byggjast á. Nám i
þeim greinum verkfræði, sem
verkfræðideild ekki annast
kennslu i, verða islenzkir náms-
menn að stunda erlendis. Þetta
leiðir til þess, að fá verður deild-
inni það viðbótarverkefni að
fylgjast með þvi hvort ávallt fáist
menntaðir nægilega margir verk-
fræðingar erlendis i öllum þeim
greinum verk.fræði, sem islen2kir
atvinnuvegir hafa þörf fyrir og
deildin heldur ekki uppi kennslu i.
Sýni það sig, að ekki sé hægt að fá
menntaða nægilega marga verk-
fræðinga erlendis i ákveðinni
verkfræðigrein verður það að
teljast með mikilvægari verkefn-
um verkfræðideildar að taka upp
kennslu i þessari grein.
Aðalatvinnuvegir fslendinga
eru fiskiðnaður (sjávarútvegur
og vinnsla sjávarafla) og land-
búnaður. Samkvæmt þessu ætti
deildin fyrst og fremst að halda
uppi kennslu i fiskiverkfræöi og
búnaðarverkfræði (búfræði)
Kennsla i byggingarverkfræði
og skipaverkfræði verður einnig
að teljast til mikilvægari verfi-
efna deildarinnar vegna þess hve
þessar greinai' fléttast náið inn i
allt athafnalif þjóðarinnar.
Ég tel, að áherzlu eigi að leggja
á búfræðikennslu umfram aðrar
greinar. Timabært er og nauð-
synlegt islenzkum landbúnaði, að
komið verði á fót háskólakennslu
i þessari grein á Islandi á núver-
andi áratug. Nám i búfræði má
stunda erlendis. 1 nágranna-
löndunum standa margir ágætir
búnaðarháskólar opnir íslending-
um. Það hefur hinsvegar ekki
reynzt eins auðvelt að finna há-
skóla i útlöndum þar sem fslend-
ingar hafa átt þess kost að stunda
fiskiverkfræðinám. Fiskiðnaður
er aðalatvinnuvegur á tslandi.
Fiskiverkfræði er sú verkfræði-
grein, sem þessi atvinnuvegur
ætti að gyggjast á. Fiskverkfræði
er ekki hægt að nema erlendis.
Hvaö er fiskiverkfræði?
Áður en ég ræði nánar æskilega
þróun verkfræðideildar, vil ég
gera nánari grein fyrir þeirri
verkfræðigrein, sem ég hef nefnt
fiskiverkfræði.
Hagkvæmt er að greina milli
þriggja aðalþátta i fiskiverk-
fræðinámi:
1. Nám sem lýtur að vélum og
tækjum til fiskiveiða- og vinnslu.
Þetta nám mætti hugsa sér sem
sérgrein innan véla- eðlis- eða
rafeindaverkfræði. Aðalverkefni
þessara verkfræðinga væri þróun
veiðiaðferða, hönnun veiðarfæra,
hjálpartækja við fiskveiðar og
véla til vinnslu sjávarafurða. Auk
þekkingar á undirstöðuatriðum i
véla- eölis- eða rafeindaverkfræði
þyrftu þessir verkfræðingar að
hafa haldgóða þekkingu á
lifnaðarháttum sjávardýra og
likamsbyggingu þeirra.
2. Nám, sem lýtur að
verkunaraðferðum sjávarafla.
Þetta nám mætti hugsa sér sem
sérgrein innan efnaverkfræði.
Aðalverkefni þessara
verkfræðinga væri að sjá um
vinnslu sjávarafla og þróun
vinnsluaðferða. Þessi verkfræði-
grein kemst næst þvi, sem nefnt
hefur verið matvælaverkfræði.
3. Nám, sem lýtur að rekstri
fiskiðjuvera og útgeröarfyrir-
tækja. Þetta nám mætti hugsa sér
sem sérgrein innan rekstrar-
verkfræði eða viðskiptafræði.
Aðalverkefni þessara verkfræð-
inga væri að sjá um rekstur
fiskiðjuvera og útgerðarfyrir-
tækja og vinna að markaðsmál-
um fiskiðnaðarins. Auk
þekkingar i rekstrarverkfræði
eða viðskiptafræði þyrftu þessir
verkfræðingar að hafa yfirlits-
þekkingu á veiði- og vinnslu-
aðferðum i fiskiðnaði.
Klofningur i íslenzkri
verkmenningu
Vegna þess að hingað til hefur
aðeins verið haldið uppi takmark-
aðri verkfræðikennslu á tslandi
hafa flestir islenzkir verkfræð-
ingar stundað nám sitt erlendis.
Þær verkfræðigreinar, sem
kenndar eru við skóla hjá erlend-
um þjóðum, mótast af þeim þörf-
um, sem atvinnulif þessara þjóða
hefur fyrir verkfræðinga. Þess
vegna fullnægir menntun islenzku
verkfræðistéttarinnar þörfum
islenzkra atvinnuvega aðeins að
þvi leyti, sem þeim svipar til
þeirra atvinnuvega, sem taldir
eru það mikilvægir erlendis, að
verkfræðikennslu sniðinni eftir
þörfum þeirra er haldið uppi. t
atvinnulifi þjóða þeirra, sem
islenzkir námsmenn hafa átt kost
á að stunda verkfræðinám hjá,
hefur fiskiðnaður veriö talinn
skipta svo litlu máli, að þessum
þjóðum hefur ekki þótt takaþviað
halda uppi kennslu i fiskiverk-
fræði við skóla sina.
Fyrir islenzku þjóðina hefur
þetta og sú stefna, sem sem rikt
hefur i uppbyggingu verkfræði-
deildar, haft þær afleiðingar að
aðeins um tuttugu verkfræðingar
starfa nú i tengslum við islenzkan
fiskiðnað. Þessi þróun hefur
valdið klofningu i islenzkri verk-
menningu. Annars vegar eru at-
vinnugreinar þær, sem algengar
eru i nágrannalöndum okkar.
Fyrir þær hafa Islendingar komið
á fót skólakerfi eftir erlendri
fyrirmynd allt frá gagnfræðastigi
til háskólanáms. Fyrir þessar at-
vinnugreinar eru menntaðir
iðnaðarmenn, tæknifræðingar og
verkfræðingar. Til hinna ýmsu
starfa i þessum greinum er, að
hætti erlendra þjóða, krafizt
ákveðinnar menntunar til sér-
hvers starfs.
Hins vegar er aðalatvinnu-
vegur þjóðarinnar, fiskiðnað-
urinn, sem skapar 80% af
gjaldeyristekjum þjóðarinnar.
Fyrir hann hafa tslendingar ekki
timt að koma upp neinu skóla-
kerfi, ef frá eru taldar þær
greinar, sem lúta að stjórnun
fiskiskipa. Innan fiskiðnaðarins
er ekki krafizt neinnar mennt-
unar af starfsfólkinu, ef frá eru
talin stutt námskeið handa þeim,
sem gegna eftirlitsstörfum innan
nokkurs hluta hans.
Það er engu likara en að
slenzka þjóðin hafi veriö svo áköf
við að apa eftir skólakerfi og
námsefni erlendra þjóöa, einkum
þó Dana, að gleymzt hafi, að
atvinnulif hennar er frábrugðiö
atvinnulifi þessara þjóöa, og ekki
minnst þvi danska.
Málum er nú þannig háttaö á
Islandi, aö fiskiðnaðurinn á ekki
völ á neinu úrvali af sérmennt-
uðum iönaðarmönnum, tækni-
fræðingum eða verkfræðingum.
öll framleiðniaukning og hagræð-
ing i iðnaði byggist á þvi að
iðnaðurinn eigi völ á menntuðu
starfsliði. Meðan ekki verður
breyting á menntunarástandinu i
fiskiðnaðinum verða ekki verule-
gar framfarir innan hans.
Horfur i þróun
fiskiðnaðarins
A siðastliðnum 25 árum hefur
orðið mikil vélvæðing bæði i
islenzkum og erlendum fiskiðn-
aði. Ýmis hjálpartæki hafa einnig
komið til sögunnar. Þrátt fyrir
þessa þróun sem margir „gamlir
menn” telja til kraftaverka, er
ekki skynsamlegt að loka augun-
um fyrirþeirri staðreynd, að fisk-
iðnaðurinn hefur þróazt mun
hægar á þessum árum en iðnaður
yfirleitt. Séð i þessu ljósi verður
fiskiönaöurinn aö teljast van-
þróuð iðngrein.
Forustumönnum i fiskiðnaði
margra þjóða er þetta ljóst.
Þessar þjóðir eru nú sem óðast að
gera ráðstafanir til þess að þróa
fiskiðnað sinn til jafns við annan
iðnað . Sem dæmi má nefna að
norska rikissljórnin mun von
bráðar leggja fyrir norska þingið
frumvarp til laga um æðri mennt-
un i fiskiðnaði. Stofnað verður til
kennslu m.a. i fiskiverkfræði.
Norðmenn og margar aðrar
þjóðir, sem eru skæðir keppi-
nautar Islendinga i fiskiðnaði ,
munu á næstu árum stórbæta
menntunarástandið i fiskiðnaði
sinum. Til þess að vera sam-
keppnisfærir mega Islendingar
ekki dragast aftur úr i þessum
efnum
Þó að etv. verði léttara i fram-
tiðinni aö finna skóla i nágranna-
löndunum, sem halda uppi
kennslu i fræðum, sem varða
fiskiðnað , má ekki draga þá
ályktun að óþarfi sé fyrir fslend-
inga að stofna skóla til þess að
mennta starfsmenn fyrir þennan
iðnað.
Þörf fiskiðnaöarins
fyrir menntaða
starfskrafta
1 landinu eru nú nálægt 250
fiskverkunarstöðvar. Þar af eru
milli 80 og 90 frystihús, um 100
saltfiskverkunarstöðvar og 50
sildar- og fiskim jölsverksmiðjur.
Aðrar verkunárstöðvar eru
söltunarstöðvar fyrir sild, niður-
suðu- og niðurlagningaverk-
smiðjur og ein hvalveiðistöð.
I landinu eru um 400 fiskiskip
stærri en 50 rúmlestir. Um helm-
ingur þessara skipa er stærri en
100 rúmlestir. Þar af eru nokkrir
hvalveiðibálar og um tveir tugir
botnvörpunga.
Ef gert er ráð fyrir þvi, að einn
verkfræðingur og fimm til tiu
aðrir faglærðir starfsmenn
(fiskiðnaðarmenn og tæknifræð-
ingar) störfuðu að meðaltali hjá
hverju fyrirlæki, sést að hjá
islenzka fiskiðnaöinum ættu að
vinna hundruð verkfræðinga og
þúsundir annarra faglærðra
starfsmanna. I stað þess vinna i
fiskiðnaðinum þúsundir ófag-
lærðra manna og væru kallaðir
fúskarar ef um aðra iöngrein væri
að ræða. Af þessu er ljóst að
ekkert erlent riki getur leyst
menntunarvandamá! islenzka
fiskiðnaðarins vegna þess hve
þörfin er mikil. Islendingar veröa
sjálfir að koma á fót skólum, sem
veita menntun, sem hentar
starfsfólki fiskiðnaðarins.
Þróun islenzkra atvinnuvega
næsta áratug fer eftir þvi hvort
komizt verður fyrir klofninginn i
verkmenningunni. Leiðrétta þarf
það misræmi, sem er milli verk-
menntunar islenzku þjóðarinnar
og þarfa islenzkra atvinnuvega.