Þjóðviljinn - 09.01.1973, Blaðsíða 2

2 SÍDA — ÞJÓDVILJINN Þriðjudagur 9. janúar 1973
Karítas Skarphéðinsdóttir
Fædd 20. janúar 1890 - Dáin 29. des. 1972
t dag er jarðsungin frá
Fossvogskirkju Karítas Skarp-
héðinsdóttir verkakona frá
tsafirði, en hún andaðist 29.
desember siðastliðinn á
Hrafnistu.
Karitas Skarphéðinsdóttir var
fædd 20. janúar 1890 i Æðey .
Foreldrar hennar voru Skarphéð-
inn Eliasson og kona hans Petrina
Asgeirsdóttir. Hún ólst upp með
foreldrum sinum i Æðey og fleiri
bæjum við tsafjarðardjúp, og fór
mjög ung aö vinna fyrir sér hjá
vandalausum.
Hún giftist Magnúsi
Guðmundssyni 6. nóvember 1907,
en hann var þá ekkjumaður. Þau
stofnuðu þá eigið heimili og áttu
heima á ýmsum bæjum við Djúp
fram til ársins 1920, eða 1922, er
þau fluttu til tsafjarðar.
Magnús andaðist á Elliheimil-
inu á tsafirði 3. janúar 1959, tæp-
lega niræður að aldri. Var
Karitas þá fyrir allmörgum árum
flutt til Reykjavikur.
Karitas og Magnús eignuðust
átta börn. A lifi eru Svanberg,
sem er búsettur i Hafnarfirði,
Aðalheiður, Skarphéöinn, Einar
og Páiina, sem öll eru búsett i
Reykjavik. Dáin eru Petrina,
Þorsteinn, sem var skipstjóri á
Pétursey, en það skip fórst með
allri áhöfn 1971, og Halldóra, sem
andaðist á Isafirði barn að aldri.
Þau Karitas og Magnús höfðu
þannig fyrir mikilli ómegð að sjá,
og uðru af þeim sókum að vinna
bæði utan heimilis, þegar ein-
hverja vinnu var að fá, en það var
olt al' skornum skammti, sérstak-
lega á kreppuárunum fyrir og eft-
ir 1930. Vann Magnús aðallega við
smiðar, en Karitas stundaði þá
verkakvennavinnu sem mest gaf i
aðra hönd, en það var að vaska
sallfisk. Auk þess var hún i
sildarvinnu a Siglufirði á sumrin.
Þetta voru hvort tveggja óþrifa-
leg og erfið störf, og aðeins fær
duglegu og kappsömu lólki. Hér
var um að ræða ákvæðisvinnu,
sem var svo illa borguð, að aldrei
mátti slaka á, ef ná átti örlitiö
meiri tekjum en venjulegum dag-
launum verkakvenna.
Aðbúnaður við þessa vinnu,
sérstaklega fiskvöskun, var auk
þess þannig, að ekki var mönnum
bjóðandi, og nútimafólk mundi
ekki trúa ef lýst væri i öllum
atriðum.
Vaskið byrjaði venjulega
siðarihluta vetrar og stóð yfir allt
vorið. Athafnasvæðið var sums
staðar undir berum himni, en
oftast i skjóli og tjaldað fyrir til
að verjast verstu næðingunum.
Annars staðar, einkum á stærri
firkverkunarstöðvum, var
vaskað i húsi, sem oftast þurfti að
vera opið i báða enda.svo vindur
næddi þar um. 1 frosti þurfti oft að
HORN
' SÍÐU
Sofandi
dómsvald
Skýrt er tekið fram i lögum,
að óheimilt skuli að auglýsa
happdrættismiða með vöru-
tegund, auk þess sem bannað
er að gefa slika miða með
vörutegundum. Þá eru og ný-
leg lög sem banna auglýsingar
á tóbaki.
t haust er leið, hleypti ein-
hver hugmyndarikasti bissn-
esmaður landsins, Rolf
Johansen, af stað auglýsinga-
herferð fyrir einni tóbaksteg-
und sinni. Einn liður þessarar
auglýsingar var, að fólk, sem
keypti ákveðna tegund vindl-
inga, hlyti happdrættismiða i
kaupbæti.
Þjóðviljinn benti á ólögmæti
þessara verzlunarhátta þegar
brjóta klaka af vöskukössunum
áðuren byrjað var að vaska upp
úr þeim. í þessu iskalda vatni
þurftu verkakonur svo að vaska
fiskinn, og þurftu þá að hamast
eins og kraftar frekast leyfðu til
þess eins að halda á sér hita.
Þessa erfiðu vinnu stundaði
Karitas flest árin sem hún átti
heima á tsafiröi, og þurfti þar að
auki að sinna störfum á fjöl-
mennu heimili. Vinntidagurinn
varð þvi oft langur og erfiður.
Dagvinnutiminn á þessum ár-
um var 10 stundir. Frá þessu var
þó vikið þegar mest þótti við
liggja, og voru vöskukonur þá
kallaðar til annarrar vinnu þegar
raunverulegu dagsverki var.
lokið.
Eg kynntist Karitas, manni
hennar og börnum, um eða eftir
1930. Það ár var Kommúnista-
flokkur fslands stofnaður, og voru
þau Karitas og Magnús meðal
stol'nenda f lokksdeildar á
tsafirði. Hún starfaði einnig
mikið i verkalýðsfélaginu Baldri,
en á þessum árum var mikið starf
i þvi félagi og lundir tiðir og
stundum hávaðasamir, þvi oft
urðu þar harðar deilur, en hér er
tæpast viðeigandi að rekja þá
sögu.
Ég vil þó ekki láta hjá liða að
geta tveggja hagsmunamáia
verkafðlks, sem Karitas beitti sér
sérstaklega fyrir.
Annað var krafan um bættan
aðbúnað við saltfiskvöskun, þar
sem meðal annars var farið fram
á, að vatninu sem vaskað var úr,
væri haldið það heitu, að ekki
þyrfti að byrja á þvi að brjóta
klaka al vöskukössunum þegar
vinna skyldi hefjast á morgnana.
Hitt malið var krafa um kaffi-
stofu á vinnustóðum, en á þessum
árum varð verkafólk að drekka
kafiið sitt svo að segja hvar sem
það var statt, og lengi vel var
enginn ákveðinn kaffitimi.
Bæði þessi mál mættu mikilli
mótspyrnu atvinnurekenda,
verkalólks og lorystumanna þess,
þó að mörgum muni þykja það
iurðulegt. Mun þar einkum hafa
um ráðiðótti við að missa atvinnu
el' bornar voru fram ástæðulausar
krófur, en á þessum árum þótti
krafan um bætta aðstóðu á vinnu-
stað jaðra við guðlaust athæfi.
Ekki man ég hvort krafan um
að hita valnið i vöskukössunum
naði iram að ganga, enda er sú
atvinnugrein fyrir löngu lögð nið-
ur. Þó var i kjarasamningum 1944
sett það ákvæði, að fiskþvotta-
vatnið skyldi hitað upp eins fljótt
og atvinnurekendur sæju sér það
l'ært.
Það liðu lika mörg ár þar til
kraf'an um kaffistofu á vinnustaði
náði fram að ganga. Nú er það
ekki talinn boðlegur vinnustaður.
ef ekki er þar kaffistofa með
sæmilegum húsgögnum. Verka-
fólkið sem drekkur kaffiö við svo
þægilegar aðstæður sem nú,
mætti gjarnan minnast þess, að
harða og langa baráttu þurfti til
aðkoma fram svo sjálfsögðum og
nauðsynlegum þætti.
Þó að þessi tvö mál hafi sér-
staklega verið nefnd hér beitti
Karitas sér fyrir mörgum
hagsmunamálum verkafólks.
Af þessum sökum varð hún
fyrir aðkasti afturhaldsafla og
jafnvel alþýðufólks. Það þótti á
þessum árum ekki hæfa af
„vóskukerlingu" að standa uppi i
hárinu á máttarvöldunum.
Karitas starfaði mikið i
Kommúnistaflokknum og átti
meðal annars sæti á lista hans i
þau tvö skipti sem hann bauð
íram til bæjarstjórnar hér á
tsafirði. Einnig starfaði hún
mikið i Sosialistaflokknum eftir
að hann var stofnaður, og var á
sameiginlegum lista hans og
Alþýðuflokksins við bæjar-
stjórnarkosningarnar 1938.
Aldrei var Karitas svo bundin
brauðstritinu og heimilisstörfum,
að hún gæfi sér ekki tima til þess
að vinna að hugsjónamálum sin-
um og hagsmunamálum þess
l'ólks sem hún starfaði með. Hún
var ágætur fulltrúi verkafólks
sem skilur hlutverk sitt i þjóðfé-
laginu og hefur til að bera nauð-
synlegan stéttarmetnað.
Enginn skyldi þó halda að hún
hafi af þessum sökum slegið slöku
við þau störf sem hún þurfti að
vinna eða vanrækja heimili sitt.
Þar var öllu vel við haldið, þrátt
fyrir lélega ibúð i niðurgröfnum
kjallara.
Karitas mun hafa talizt kona i
meðaiiagi að vexti, grannvaxin
og létt i hreyfingum. Hun hélt sig
vel i klæðaburði, og fékk fyrir það
glósur frá búrakörlum og öðrum,
sem töldu að almúgafólk hefði
engan rétt til að ganga sómasam-
lega til fara. Hún var ein af þeim,
sem ekki lét baslið smækka sig.
Hún kunni vel að koma fyrir sig
orði og flutti mál sitt af einurð og
festu.
Eftir að hún fluttist frá tsafirði
lylgdist ég litið með ferli hennar
en veit þó, að á meðan heilsan
entist var áhuginn fyrir fram-
gangi góðra mála sá sami og
áður. ,
Fyrir þær sakir er gott að
minnast hennar við leiðarlok.
Halldór Ólafsson.
t dag fer fram útför Karítasar
Skarphéðinsdóttur. Hún andaðist
að Hrafnistu i Reykjavik þann 29.
desember s.l. Karitas var fædd
20. janúar 1890 i Æðey á tsafjarð-
þeim var hieypt af stokk-
unum. Að sjálfsögðu sá dóms-
valdið ekki ástæðu til að at-
huga málið, enda mikið að
gera við að elta uppi brjóst-
sykursþjófa og aðra slika stór-
glæpona.
Svo liður aðþviaðdraga átti
i þessu ólöglega verzlunar-
happdra'tti. en vinningur i þvi
var eitt stykki bill.
Og til að l'á lógmætisstimpil
á verknaðinn, og að likindum
einnig til að fá útrás fyrir
prakkaraskap sinn, húrraði
auglýsandinn sig niður á skrif-
sloíur bæjarfógetans i
Reykjavík, boðaði blaðamann
og ljósmyndara Morgunblaðs-
ins á vettvang, svo ekki l'æri
milli mála hvað um væri að
vera, og l'ékk löglærða og
hálaunaða opinbera starfs-
menn löggæzlunnar til að
draga út vinninginn i happ
drættinu !
Það fer ekkert á milli mála,
að menn eins og umræddur
bissnesmaður gefa lifinu tals-
vert gildi, með strákslegum
uppátækjum, og er það
sannarlega góðra gjalda vert.
En samt sem áður þykir
mörgum sem um þverbak
keyri, þegar sofandaháttur
dómgæziumanna þjóðarinnar
er slikur, að þeir eru hafðir að
fiflum. og fengnir til að inn-
sigla ólógmæti með stimpli
löggæzlunnar.
Sá ágæti forsætisráðherra,
Ólal'ur Jóhannesson, benti á
það i áramótaávarpi sinu i
sjónvarpi og útvarpi að fólk
mætti gjarnan leggja af þann
Ijóta sið að gera kröfur um eitt
og annað, og a'vinlega til ann-
arra en sjálfs sin. Hitt væri
nær að taka upp þann þátt áð
gera kröfurnar íil sjálfs sin.
Þetta er mikið rétt.
En er þá ekki rétt að ráð-
herrann, sem jafnframt er
dómsmálaráðherra. geri þá
kröfu til sjálfs sin, að undir-
menn hans, dómgæzlumenn
landsins, sitji ekki i sætum
með hans samþykki eftir að
hafa gert sig að fiflum i
augum alþjóðar.
Svo ekki sé nú talað um þá
sjálfsintilkröfu að endurskipu-
leggja dómskerfið. Eða var
þvi kannski ekki lofað ein-
hversstaðar. einhverntima?
-úþ
ardjúpi, dóttir hjónanna Petrinu
Ásgeirsdóttur frá Látrum i Mjóa-
firði og Skarphéðins H. Eliasson-
ar frá Garðstöðum i ögursveit.
Tæplega ársgömul missti Karitas
móður sina og varð faðir hennar
þá að leysa upp heimilið, en
Karitas var þriðja dóttir þeirra
hjóna. Henni var þá komið fyrir
að Laugabóli i Laugardal. Hún
fluttist aftur til föður sins er hann
giftist á ný og ólst upp i Efstadal i
Laugardal og siðar á Gunnars-
eyri i Skötufirði. Árið 1907 giftist
hún Magnúsi Guðmundssyni, sjó-
manni, og bjuggu þau fyrst að
Borg i Skótufirði, siðar i Hnifsdal,
en fluttu þaðan til tsafjarðar árið
1921. Þau hjónin eignuðust 10
börn. Tvö barnanna dóu i frum-
bernsku en þrjú önnur misstu þau
uppkomin. Arið 1939 slitu Karitas
og Magnús samvistum og fluttist
hún þá suður með yngstu börnin.
Það mun hafa verið árið 1950,
að fundum okkar bar saman. Hún
flutti til Hafnarfjaröar það ár
með ungri uppeldisdóttur og tók á
leigu ibúð i næsta nágrenni við
mig. Ég starfaði með Karitas um
15 ára skeið i Sósialistafélagi
Hafnarfjarðar og kynntist henni
þá allvel, en þó bezt er hún vann
vetrarlangt á heimili okkar hjón-
anna.
Karitas var frið kona, lágvaxin
og grönn. Kvik i hreyfingum,
glaðlynd en skaprik. Hún hafði
fengið litla skólamenntun i æsku,
en ekki duldist að hún var mjög
eðljsgreindoghafði aflað sér mik-
illar þekkingar. Það orkar vart
tvimælis, aö sú kona er öðrum til
fyrirmyndar sem ómenntuð elur
upp stóran barnahóp i mikilli
fátækt^vinnur erfiðustu útivinnu
jafnframt, en gefur sér samt tima
til að gera sér grein fyrir þjóðfé-
lagsmeinum samtiðarinnar og
snúastgegn þeim af öllu afli. Arin
sem Karitas bjó á tsafirði voru
hennar þróttmestu ár, þá barðist
hún hart i verkalýðsmálum,
fylgdi fyrst róttækari armi Al-
þýðuflokksins, en gekk i
Kommúnistaflokkinn þegar hann
var stofnaður. Karitas sagði mér,
að þegar hún mætti á fundum eða
til átaka við atvinnurekendur og
önnur afturhaldsöfl á Isafirði,
hefði hún jafnan skartað þvi
bezta, en isfirzkir borgarar mis-
skildu þennan þátt skapgerðar
hennar. Ég minnist á þetta hér, af
þvi að ég held, að eðlisgreind
hennar, hörö lifbarátta og þráin
eftir fegurð — fögru mannlifi —
hafi gert hana að þeim góða
bolsévika sem bæði ég og aðrir
samherjar hennar dáðum svo
mjög. Allt lifsstarf Karitasar,
hvort heldur var við Isafjarðar-
djúp, úti á Álftanesi, suður á
Vatnsleysuströnd eða i Hafnar-
firði, einkenndist af óbilandi
dugnaði, fórnfýsi og réttlætis-
kennd. Starf hennar, sem og fleiri
verkamanna og kvenna, er höfðu
skilning á áræði, mótar þau lifs-
kjör sem þjóðin býr við i dag.
Þess er vert að minnast.
Eins og svo margt af þvi fólki
sem nú er að kveðja, var Karitas
mjög ljóðelsk. Hún kunni firn af
kvæðum og visum og hafði vanizt
kveðskap i æsku. Eftir að hún
kom til Hafnarf jarðar gerðist hún
félagi i Kvæðamannafélagi
Hafnarfjarðar; eignaðist hún þar
marga góða vini og naut á fund-
um félagsins ánægjustunda sem
hún var þakklát fyrir.
Lif Karitasar var oft hart; sárt
var fyrir hana að missa tvær upp-
komnar dætur úr berklum eftir
langvarandi vanheilsu, en eflaust
var erfíðust raunín er sonur henn-
ar Þorsteinn fórst á striðsárun-
um. Hann var skipstjóri á m/s
Pétursey er lagði úr Vestmanna-
eyjahöfn hlaðin fiski áleiðis til
Englands. Skipið var skotið niður
og fórst öll áhöfnin. Fréttir af ör-
lögum þess bárust ekki fyrr en
eftir langan tima.
Þegar ég kveð nú Karitas, þá
þykist ég þess fullviss af kynnum
minum við hana, að hún var ham-
ingjusöm þrátt fyrir þá mörgu
erfiðleika er uröu á vegi hennar.
Hún var baráttumanneskja. Hún
gat ekki svæft samvizku sina með
aðgerðaleysi. Hún fann lifsfyll-
ingu i verklýðs- og stjórnmála-
baráttu og taldi réttilega, að með
þvi væri hún að leggja afkomend-
um sinum meira til en hún hefði
gelað orkað ella. Börn hennar á
lifi eru: Svanberg skipstjóri, Ein-
ar verkamaður, Palina verzl-
unarmær, og uppeldisdóttirin
Alda Tómasdóttir. Afkomendum
Karitasar og venzlafólki sendi ég
samúðarkveðjur.
Karitas, haf þú þökk.
Kristján Andrcsson.
ALLT A
GAMLA VERÐINU
Ódýru Astrad transistorviðtækin, 11 og 8
bylgju viðtækin frá Koyo, stereosamstæð-
ur, stereomagnarar með FM og AM,
stereoradiófónar, hátalarar, kasettu-
segulbönd, bilaviðtæki, kasettur, stereo-
heyrnartæki o.m.fl. Athugið, póstsendum.
F. BJÖRNSSON, Bergþórugötu 2.
Opið eftir hádegi, laugardaga fyrir
hádegi. Simi 23889.
SENDILL
óskast i sjávarútvegsráðuneytið hálfan
daginn — eftir hádegi. — Æskilegt að við-
komandi hafi hjól og sé ekki yngri en 12
ára.
Sjávarútvegsráðuneytið
8. janúar 1973.