Þjóðviljinn - 04.04.1973, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 4. april. 1973 1>JÓDV1LJINN — SÍDA 5
i Bretton YVoods i Bandarikjunum var á ráðstefnu áriO 1944 komið á þvi kerfi gjaldeyrismála sem hefur
vcrið að hrynja á undanförnum misserum. Þá var Alþjóðabankanum og Alþjóðagjaldeyrissjóðnum
komið á laggirnar. Teiknarinn telur að litið standi nú eftir af þeirri byggingu er þá var reist.
Þröstur Ólafsson, hagfrœðingur:
GJALDEYRIS^
KREPPAN
FYRRI GREIN
Dollarakreppa sú sem gengið
hefur yfir heiminn að undanförnu
er tákn þeirrar alþjóðlegu gjald-
eyriskreppu, sem nú einkennir
peningamarkaði Vesturlanda og
bendir óþyrmilega á þá stað-
reynd, að auðvaldsheimurinn er
ekki jafn stöðugur og fullyrt hefur
verið. Að sjálfsgöðu bendir doll-
arakreppan fyrst og fremst á
kreppu i bandarískum kapital-
isma, sem á sér tvær megin
orsakir:
t fyrsta lagi hefur striðið i Viet-
nam gengið nærri efnahagslegum
auðlindum landsins, þrátt fyrir
ötult arðrán og nýtingu auðlinda
annarra landa út um allan heim.
Innri mótsetningar i Bandarikj-
unum hafa stóraukizt og dregið
úr afköstum og aukið á sundr-
ungu.
t öðru lagi hefur á sama tima
harðnað samkeppni auðvalds-
heimsins einkum frá hinum
tveimur kjörnum þess — Efna-
hagsbandalaginu og Japan.
Gjaldeyriskreppan á sér þvi
stórpólitiskar forsendur. Forræði
Bandarikjanna meðal auðvalds-
rikja er að ljúka en Evrópa að
taka við þvi.
Þegar Nixon forseti, árið 1968,
afnam innlausnarskyldu dollar-
ans i gulli, fór fyrir róðann
alþjóðlegt gjaldeyriskerfi, sem
sett var á laggirnar 1944 og sem
byggði á dollaranum — vegna
innlausnarskyldu hans kallaður
„nærri þvi gull”, — sem eina
alþjóðlega gjaldmiðlinum.
Það er langt siðan seðlabankar
Evrópu hófu stuðning sinn við
dollarann. Það hófst i þvi formi,
að Bandarikjastjórn greiddi halla
á greiðslujöfnuði sinum með
skuldayfirlýsingum i stað inn-
leysanlegra dollara. Hallinn átti
einkum rætur sinað að rekja til
fjárausturs vegna striðsrekstrar
og herstöðvastefnu Bandarikj-
anna viðs vegar um heim — eða
m.ö.o. þeir höfðu ekki efni á þvi
að framfylgja heimsveldisstefnu
sinni. Þannig fjármögnuðu fjöl-
margar Evrópuþjóðir i Vietnam.
1 krafti herveldis- og efnahags-
stöðu sinnar eftir siðari heims-
styrjöldina náðu Bandarikin þeim
völdum i auðvaldsheiminum, að
þau gátu farið þar sinu fram án
nokkurrar andstöðu frá Evrópu
eða Japan, sem voru þeim háð.
Kalda striðið var nauðsynlegt
Bandarikjunum til að halda þess-
um völdum og þeim efnahagslegu
forréttindum, sem þeim fylgdi.
Kalda striðið var þvi ekki siður
tæki innan auðvaldsheimsins.til
að halda hjörðinni undir verndar-
og valdavæng stórabróður i
vestrinu, heldur en átök við
Sovétrikin.
Þessi völd notuðu Bandarikin
til að skrá gengi dollarans rangt,
þ.e. hann var of hátt skráður, sem
þýðir að raunverulegur kaup-
Listkynning
á Isafirði
Nemendur Menntaskólans á
tsafirði efndu tii listkynningar i
Alþýðuhúsinu siðastliðið sunnu-
dagskvöld. Kynnt voru Ijóð Jóns
úr Vör. Auk þess skemmtu lista-
mennirnir Jósep Magnússon
flautuleikari og Guðmundur
Jónsson óperusöngvari, en undir-
leikari ineð þeim báðum var
Ólafur Vignir Albertsson pianó-
leikari.
Formaður skólafélagsins, Friö-
bert Traustason, setti samkom-
una, og gat þess meðal annars, að
nemendur Menntaskólans á tsa-
firöi ætluðu sér að efna til slíkrar
listkynningar að minnsta kosti
árlega, og leggja þar með sitt af
mörkum til menningarlifs bæjar-
Fyrsta skemmtiatriðið var
flautuleikur Jóseps Magnússon-
ar. Þá flutti Jón úr Vör nokkrar
skemmtilegar minningar. Guð-
mundur Jónsson söng við undir-
leik Ólafs Vignis Albertssonar,
sem einnig lék undir flautuleik
Jóseps Magnússonar.
Fjórir nemendur, Kristján
Viggósson, Jóna Árngrimsdóttir,
Guðmundur Stefán Mariasson og
Elin Artúrsdóttir lásu kvæði eftir
Jón úr Vör og einn nemandi
Valdimar Jón Halldórsson lék
undir. Að siðustu söng kór
Menntaskólans. Tónlistamenn-
irnir komu tvisvar fram á
skemmtuninni. Kynnir var Val-
gerður Jónsdóttir.
Skemmtunin var vel sótt og
nemendum skólans til sóma. Hó
Þröstur ólafsson
máttur hans var minni, i saman-
burði við ýmsa aðra erlenda
gjaldmiðla, en skráð gengi hans.
Þetta hafði m.a. i för með sér að
auðvelt reyndist bandariskum
auðhringum að kaupa upp
evrópsk fyrirtæki og sölsa undir
sig auölindir i þriðja heiminum,
en sú athöfn er einnig kölluð f jár-
festing. Útflutningur iðnaðar-
varnings var Bandarikjamönnum
ekkert vandamál. Framleiðni
þeirra var meiri en i nokkru öðru
landi og framleiðslugeta um-
heimsins takmörkuð eftir lok
seinni heimsstyrjaldarinnar.
Sterk efnahagsleg afstaða gerði
þeim kleift að deila og drottna og
var forsenda heimsvaldastefnu
þeirra. Þegar Bandarikjunum fer
að hraka sem heimsveldi en
Evrópuþjóðirnar styrkjast skell-
ur á verzlunarstrið milli þeirra,
þvi gjaldeyrisátök eru ekkert
annað en verzlunarstrið. Ódýr
dollari örvar bandariskan út-
flutning en dregur úr útflutningi
til Bandarikjanna og innflutningi
þeirra. Manni verður ósjálfrátt
hugsað til þriðja áratugsins, þeg-
ar heimskreppan skall á, milli-
rikjaverzlun hrundi saman,
framleiðslan minnkaði og at-
vinnuleysið jókst. Það kostaði
fasisma og heila heimstyrjöld
milli auðvaldsþjóðanna að koma
valdahlutföllum heimsins á
hreint, en óyfirstiganlegar mót-
stæður hagkerfisins eru nú á ný
að endur kipuleggja valdahlut-
föllin, bæl milli einkaauðvalds-
rikjanna i vestri og rikja, sem
kenna sig við sósialisma i austri,
svo og innan beggja þessara
hópa.
I næstu grein skulum við
athuga það nánar, hvernig núver-
andi pappirsgullkerfi hefur starf-
að og stöðu tslands i þessum um-
breytingum.
||| ÚTBOÐ
Tilboð óskast í að byggja fyrir Reykjavikurborg viðbygg-
ingu við Sundlaug Vesturbæjar hér i borg.
Útboðsgögn eru afhent I skrifstofu vorri gegn 5.000,- króna
skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað miðvikudaginn 2. mai
n.k. kl. 11,00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 — Sími 25800
Frá Stýrimanna-
skólanum í Reykjavík
í ráði er að halda námskeið i Stýrimanna-
skólanum til endurhæfingar fyrir skip-
stjórnarmenn dagana 14.-26. mai, ef næg
þátttaka fæst.
Við fangsefni námskeiðisins verða m.a.:
1. Siglinga- og fiskleitartæki,
Gyro-kompás og sjálfstýring.
2. Stöðugleiki skipa.
3. Nýjustu og einföldustu aðferðir við út-
reikninga á himinstaða-linum.
Ýmislegt fleira verður tekið fyrir á
námskeiðinu.
Þátttakendur skulu hafa lokið a.m.k. 1.
stigs prófi eða minna fiskimannaprófi.
Upplýsingar eru gefnar i Stýrimannaskól-
anum, simi 13194.
Bréflegar umsóknir þurfa að hafa borizt
fyrir 1. mai.
Skólastjórinn
Iðnaðarbanki islands h.f.
I ARÐURTIL
T HLUTHAFA
Samkvæmt ákvörðun aðalfundar hinn 31.
marz s.l. greiðir bankinn 7% arð til hlut-
hafa fyrir árið 1972. Arðurinn er greiddur i
aðalbankanum og útibúum hans gegn
framvisun arðmiða merktum 1972.
Athygli skal vakin á þvi, að réttur til arðs
fellur niður, ef arðs er ekki vitjað innan
þriggja ára frá gjalddaga, samkv. 5. gr.
samþykkta bankans.
Reykjavik, 3. april 1973
IÐNÁÐARBANKI ÍSLANDS H.F.
BUXNAÚRVAL
Drengj abuxur
Telpnabuxur
Dömusíðbuxur,
nýjustu litir, nýjustu sniðin.
Yerðið hvergi hagstæðara.
Póstsendum.
O.L, Laugavegi 71,
sími 20141.