Þjóðviljinn - 04.04.1973, Side 7

Miðvikudagur 4. april. 1973 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
í LITUM
Striðslok
MYND-
LISTAR-
ÞANKAR
Eftir Hallmund
Kristinsson
t myrkri eru allir kettir eins á
lit. t fljótu bragði kynni fólk að
véfengja þetta máltæki og halda
þvi fram, að hlutir hafi sina liti
jafnt i myrkri sem ljósi, við ein-
faldlega sæjum þá ekki i
myrkrinu. Þvi skyldi þó varlega
fram haldið. Litir eru ekki raun-
veruleg eigind hlutanna, heldur
eiga þeir upptök sin og tilveru i
ljósinu. t birtunni starfar það
fyrirtæki er við köllum litróf. Og
þegar augu okkar nema iit ein-
hvers hlutar, þá eru það viðbrögð
hans við litrófsgeislum sem fram
koma. Hann gleypir i sig suma
litrófsgeisla en endurkastar öðr-
um. Og það eru litrófsgeislarnir
endurkastaðir frá hlutnum sem
við sjáum þegar við segjum til
um hvaða lit hluturinn hafi. t
myrkri er ekki um neina litrófs-
geisla að ræða, og þvi enga liti.
Þannig væri máltækið kannski
réttara: 1 myrkri eru allir kettir
litvana.
Jafnvel myndir Benedikts
Gunnarssonar, sem hann sýnir nú
i kjallara Norræna hússins,
mundu litlausar i myrkri. Væru
það allveruleg viðbirgði frá þvi
ljósi sem sýningargestir njóta
myndanna i. Þar hafa litrófs-
geislar allir nóg að gera og
sendast hvildarlaust á milli ljós-
gjafa og mynda og augna.
Straumur þeirra til og frá nálgast
örtröð likt og glaðir gestir á vin-
sælum veitingastað um helgar.
HORN
í SÍÐU
Um eignarrétt á
illri og góðri
náttúru vatns
Það eru ekki bara útgerðar-
menn, frystihúsaeigendur eða
minkaræktunarmenn sem
gengið geta i rikisfjárhirzluna
og sótt sér hnefa ef eitthvað á
móti blæs.
Rikisrekin töp hinna ýmsu
atvinnugreina er miklu al-
gengari viðburður en almenn-
ingur gerir sér ljóst,
Ein af nýrri atvinnugrein-
um landsmanna er, að einn
selji öðrum leyfi til að veiða
Gangandi hjá myndum Bene-
dikts dettur mér i hug: Leiðin að
hjarta áhorfandans liggur i gegn-
um litrófið. Ekki vil ég gera það
beinlinis að kenningu minni, en þó
er það grunur minn að nokkurt
beint hlutfall sé á milli litmagns
myndar og almennrar hylli henn-
ar. Það gæti verið gaman og ætti
að vera framkvæmanlegt að gera
á þvi könnun. Kannski það verði
einhverntima gert.
Þegar ég minnist á könnun
dettur mér annað i hug. Nokkru
eftir að gosið i Vestamannaeyjum
hófst og menn höfðu fram og aftur
rætt um hið mikla áfall, ekki
aðeins Vestmannaeyinga sjálfra,
heldur allra landsmanna, og orðið
ákaflega sammála um að fjár-
hagslega skaðann yrðu allir að
bera sameiginlega; nokkru eftir
það bar dagblaðið Visir fram
spurningu dagsins eitthvað á þá
leið hvort viðkomandi mundi fá
sér litsjónvarpstæki, ef islenzka
sjónvarpið hæfi útsendingu
dagskrár i litum. Mig minnir
helzt að allir, sem svör voru birt
eftir, segðust myndu gera það. Nú
er ég ekki að halda þvi fram, að
þessar spurningar Visis gefi
neinn þverskurð af viðhorfum
þjóðarinnar, en þær ættu að gefa
ábendingu um hvað mörgum
kann að finnast um það sem spurt
er að. Og þessi svör við
spurningunni um litsjónvarps-
tækin bentu á ýmis athyglisverð
atriði: Hversu allsnægtavaninn
hefur yfirtekið hugsanagang
fólks, hve það er háð nýjungum
óg framförum hins veraldlega
heims, og hversu mikil litadýrkun
er rikjandi.Þessararlitástar sjást
glögg merki i orðfari okkar og
tungutaki. Við tölum um að gefa
lifinu lit, einhver er litrikur
persónuleiki, litnum fylgir fegurð
og fjölbreytileiki. Hins vegar töl-
um við um gráan hversdagsleika,
eitthvað er grátt og ömurlegt, út-
litið er svart. Liturinn er
birtunnar og ljóssins, litleysið
myrkursins. Sizt vildi ég gerast
nokkur merkisberi myrkurs og
litleysis. En alltaf eru það and-
stæðurnar sem undirstrika bezt
hvern eiginleika. Væri ekki til
myrkur hefðum við vart svo
mikla ást á birtunni. Og þótt litir
séu upplyftandi og gjöfulir á
gleði, er það álit mitt að jafnvel
þeim geti fylgt atviksorðið of. Hóf
er bezt i öllu, svo haldið sé áfram
með máltækin. Og þótt litsjón-
varp sé eflaust glæsilegt á aö
lax eða silung i ársprænu, sem
talin er eign ákveðins manns.
Þessi atvinnugrein hefur
blómstrað mjög hin siðari ár,
og er verðlag á veiðirétti nú
orðið slikt, að vart er fyrir
aðra en útlenda auðmenn að
renna fyrir laxi i ám, sem ein-
hver veiðivon er i, eða þá fyrir
menn sem hafa aðstöðu til að
færa kostnaðinn yfir á
atvinnurekstur sinn, sem sið-
ar er borgaður úr rfkissjóöi
sem halli á útgerð, halli á
rekstri frystihúss eða minka-
bús.
Greiðslurnar fyrir veiðirétt-
inn renna til þeirra sem taldir
eru eigendur hlunninda ánna,
og jafnframt eigendur þess
rennandi vatns sem eftir
árfarveginum fer.
Þetta heitir að vera eigandi
að hinni góðu náttúru hins
rennandi vatns. Slikur eignar-
réttur færir eigendum sinum
miljónagróða gegnum tiðina,
án þess að eigandipn kosti
verulegu til að auka hina góðu
horfa teldi ég fjármagni i margt
betur varið, og litrikum sálum
ætti raunar að veitast létt að
skynja myndir i lit þótt augum
berist þær gráar.
Ekki er vist að ég mæli fyrir
margra munn, en á áðurnefndri
sýningu Benedikts þótti mér
mynd nr. 39 ákaflega þægileg
hvild frá öllu litaflóðinu. Tekst
Benedikt þó að minu viti viða að
beita liti sina töluvert mikilli
iþrótt.
Eitt er það sem oft kann að
vekja umhugsun. Það er nöfn
mynda, tengsl þeirra við mynd-
efni og hlutverk þeirra i áhrifum
verksins. Svo virðist mér að al-
mennur áhorfandi kunni þvi
jafnan betur að mynd beri eitt-
hvert heiti. Stundum er nafngjöf
þess er myndina gerir litið annað
en fullnæging slikra óska. Honum
þykir sjálfum myndin sér fullnæg
og henni ekki akkur að nafni. Til
þess benda nafngiftir eins og
Komposisjón (myndbygging),
Hreyfing, Sveiflur, og annað i
svipuðum dúr, er við könnumst
við úr sýningarskrám. Þar er þá
um að ræða hreina abstraktsjón
oftast, óhlutbundnar myndir. En
stundum, þegar myndefnið er
hlutbundnara þótt ef til vill liggi
ekki alveg i augum uppi hvert þaö
sé, þykir myndgeranda þörf á
nafni til glöggvunar þeim er
myndina skoðar, til að benda hon-
náttúru.
En hvað um hina illu
náttúru rennandi vatns, og
þau „hlunnindi” sem hún
býður upp á? Er hún ekki
einnig eign þess sama og
hlunnindi hinnar góðu
náttúru?
Hlaupi á upp að vori, flæði
yfir bakka sina og valdi
skemmdum á eigum einstakl-
inga og/eða hins opinbera, en
þetta eru „hlunnindi” hinnar
illu náttúru árinnar, — er þá
ekki hinn lögskráði eigandi
þess rennandi vatns bóta-
skyldur?
Nei, þvi þá er röðin komin
að rikisfjárhirzlunni.
Meðan eignarrétturinn
veitir arð og gefur tekjur er
eignin einstaklingsins og öll
hlunnindi eignarinnar hans.
En þegar sú sama eign veldur
tjóni og skaða, þá er almenn-
ingur, sem einskis hefur notið
af arði þeim sem fengizt
hefur, allt i einu orðinn
eigandi, og þar með sá sem
um á hvað myndin á að túlka.
Margar mynda Benedikts eru
einmitt þess eðlis að nöfn þeirra
geta hjálpað mörgum áhorfanda
til að njóta þeirra, þær eiga að
fela i sér stemmingar hins og
þessa, sem ef til vill er ekki alveg
augljóst við fyrstu sýn.
Enn getur nafn myndar verið
beinlinis hluti af henni og henni
ómissandi. Til dæmis sé fólgin i
henni einhver meining sem ekki
kemst til skila án nafns, nafnið þá
ekki aðeins lykill að myndinni,
heldur einn af þeim þáttum sem
hún er byggð af. Um þetta getur
verið að ræða til dæmis þegar
myndin er vaxin frá þvi að vera
aðeins augnayndi og vaki draum-
sýna og frjáls hugarflugs til þess
að vera einnig hugleiðsla, ætluð
til að leiða huga horfandans á
ákveðnar brautir; lyfta anda
hans ekki aðeins á eitthvert svið,
heldur eitthvert ákveðið svið.
En hvort sem nafnið er þannig
hluti af myndinni, eða aöeins leið-
beining til hennar, þá virðist mér
nokkru skipta að það komist til
skila með henni. Þvi hefur mér
flogið i hug hvort ekki sé ástæða
til, þegar hengdar eru upp stórar
sýningar, að festa nöfnin á veggi
með myndunum til hægðarauka
fyrir sýningargesti. Það er tölu-
vert verk að skoða 86 myndir að
einhverju marki og ekki minna
þegar leita þarf i sýningarskrá að
skaðann ber. Þetta fyrir-
komulag hefur réttilega verið
nefnt svo, að einkarekstur sé á
hagnaðinum, en rikisrekstur á
tapinu.
Þessa dagana er mikið rætt
um eignarrétt á landi. Flestir
eru þvi hlynntir að rikið, þaö
er að segja allir landsmenn
sameiginlega, skuli eiga alla
afrétti og öll heiðarlönd.
Einnig eru fjölmargir þeirrar
skoðunar að ríkið skuli eiga
allt land, hvar sem það er
staðsettinnan lögsögu Islands,
loft og lög, gögn þau og gæði
sem öllu þessu fylgir.
Þar sem örugglega er fyrir
hendi meirihluti hjá þjóðinni
fyrir þvi, að rikið sé lýstur eig-
andi að öllu afréttarlandi,
heiðum og óbyggðum, hlýtur
að fylgja þvi, að rikiö sé þar
með eigandi að vatnsföllum
sem upp koma i þessum sömu
óbyggðum. Þar með yrði rikið
eigandi allra laxveiðiáa i
landinu, þvi það vatn sem upp
kemur i óbyggð hlyti að vera i
hverju nafni fyrir sig. Sér i lagi
þegar myndir eru ekki i sömu röð
á veggjum og i skrá, en slikt sam-
ræmi er næsta sjaldgæft á sýning-
um. Ég get ekki séð að slikar
merkingar þyrftu að lýta
sýningar, en að þeim væri hag-
ræði og ekki ástæðulaust, þyki
listamanninum nafnið einhverju
skipta.
Eitt vakti athygli mina á
sýningu Benedikts. Nokkrar
myndir bera heitið Striðslok.
Nefni ég hér sérstaklega nr. 46.
Hún er að yfirbragði ekki svo ólik
mörgum stemmingamyndum
þessa manns. En nafnið og
myndefnið fékk mig til að staldra
við. Það þarf ekki skarpa sjón til
að sjá að sundurtættur manns-
likami er ráðandi i byggingu
myndarinnar. Mjög i samræmi
við nafnið. En stemmingunni
þótti mér nokkuð öðruvisi farið.
Ég er hræddur um að sundur-
tættur likami, hvort sem væri i
striði eða striöslok, vekti meö
mér aðrar tilfinningar en þessi
snotra mynd. Raunar efa ég ekki
að hægt er með vissu hugarfari að
sjá fegurð i tættum manns-
likama. Og alls ekki einskis-
verður sá eiginleiki að geta séð
fegurð i öllum hlutum. En sú
spurning er brennandi, hvort ekki
sé á öðru meiri þörf en að benda á
fegurð i þvi sem flýtur i kjölfari
striðs og hryðjuverka.
eigu sama aðila þar til það
fellur i hafiö, sem nú þegar er i
yfirlýstri sameign lands-
manna allra
Þeir búendur, sem lönd eiga
að laxveiðiám, fengju þá þau
hlunnindi umfram aðra menn,
að mega renna i árnar neðan
undan túnfætinum án endur-
gjalds þegar þeim dytti til
hugar, en eigandi hins renn-
andi vatns, þ.e. rikissjóður,
seldisvo öðrum landsmönnum
á skikkanlegu verði veiðirétt i
þeirri á sem óskað væri eftir,
og útlendingum sama rétt með
bærilegu álagi eftir að veiði-
þörf landsmanna væri
fullnægt.
Þar með yrði ekki ein-
vörðungu um að ræða þjóðnýt-
ingu á hinni illu náttúru
rennandi vatns á íslandi,
heldur og hinni góðu náttúru
þess, sem hlýtur að vera jafn
mikil sameign landsmanna og
sú hin illa.
— úþ.