Þjóðviljinn - 06.04.1973, Blaðsíða 5

Föstudagur 6. apríl. 1973 I>.IÓDVI1.JINN — SÍÐA 5
Hlöðver Sigurðsson skólastjóri
Það er misjafnt hvað
menn telja sóma sinn
bað er alkunnuet. að nft vilia
einstök spakmæli eða orðs-
kviðir verða almenningi svo
munntöm, að þau verða ná-
lega á hvers manns vörum og við
hin sundurleitustu tækifæri. Menn
hafa þetta hver eftir öðrum og
þykjast góðir af, rétt eins og þeir
hefðu skapað þessi snilliyrði
sjálfir af miklum frumleik, þótt
þeir hafi reyndar ekki brotið þau
til mergjar eða gert sér fyllilega
ljósa merkingu þeirra, og jafnvel
ekki gert sér ljóst, hvort þau hafi
nokkurn tima haft sannleik að
geyma. Mig langar i þessu stutta
erindi um dag og veg að hugleiða
litils háttar eitt þeirra spakmæla,
sem orðið hafa að nokkurs konar
allra gagni, sem allir þykjast
geta skreytt sig með.
þá á Bretland
• - |H
eina sal
Við getum vist öll verið sam-
mála um að Einar Benediktsson
hafi verið mikið skáld og vitmað-
ur, enda var það svo i æsku minni
og eimir reyndar af þvi enn, að ef
menn vildu fá gáfumannastimpil,
var öruggasta ráðið að hafa
skáldskap Einars á hraðbergi og
vitna i hann seint og snemma, þvi
að það var talið að ljóð hans
skildu ekki aðrir en einstök
gáfnaljós. bó var þetta ekki alltaf
svo erfitt, þvi að ekki þurfti annað
en að læra nokkrar tilvitnanir i
ljóð Einars og nota þær nógu oft.
Engar tilvitnanir i ljóð hans
munu þó hafa fengið þannig aðra
eins meðferð og tvær ljóðlinur úr
kvæðinu Tinarsmiðjum: ,,begar
býður þjóðársómi, þá á Bretland
eina sál”, og mætti reyndar segja
mér, að ýmsir þeirra, sem oftast
hafa þessar ljóðlinur yfir, hafi
aldrei heyrt neitt annað úr nefndu
kvæði.
Sómi að
skömmunum
Eg er fákunnandi i brezkum
bókmenntum, en mér hefur
stundum orðið að spyrja sjálfan
mig, hvort nokkurt brezkt skáld
hafi nokkurn tima látið sér um
munn fara svo afdráttarlaust lof
um ensku þjóðina. Og ef svo
skyldi nú ekki vera, þá vakna
aftur nýjar spurningar. Eru
brezk skáld svona hógvær og af
hjarta litillát, eða þekktu þau
þjóð sina fuilt svo vel og hið is-
lenzka skáld, þótt fjölfrótt væri og
viðförult. En þá kemur lika að þvi
að kryfja merkingu þessara ljóð-
lina. bað er, held ég, likt farið
með þjóðir og einstaklinga. bað
er misjafnt, hvað merin telja
sóma sinn, og þvi er lika sagt, að
sumum þyki sómi að skömmun-
um, það er að segja telja sér
sóma i þvi, sem aðrir telja til
skammar. Stórbokkinn þykist
ekki sóma sins vegna geta látið
hlut sinn fyrir kotungnum, þótt
hinn siðarnefndi hafi jafnvel rétt-
inn sin megin. Háttsettur
embættismaður telur það æru-
krenkjandi að viðurkenna mistök
sin fyrir þeim sem lægri hafa
metorðin, og stórveldin eru þeim
mun ósveigjanlegri og yfirgangs-
samari við smáþjóðir sem þau
eru sómakærari. barna rikir fullt
samræmi. Sé hins vegar litið á
viðhorf þeirra sem minna mega
sin, verða viðhorfin sundurleitari.
Sumir telja það sæma bezt smæl-
ingjunum að sýna auðmýkt og
undirgefni þeim sem valdið hafa,
gott ef ekki ,,siðlaust athæfi” að
risa gegn valdinu. Aðrir telja
hans sóma þvi meiri sem hann
heldur fastar á rétti sinum, þótt
hann leggi nokkuð i hættu, og þá
mestan, er hann leggur mest i
hættu. ,,bað eru ekki iömbin, sem
láta sig flá, en lofðungar dýranna
mörkunum á, sem lifið til lotning-
ar beygja. beir þylja ekki bænir,
þeir biðja ekki um grið, en böðul
sinn helskotnir glima þeir við.
Svo kunna ekki dónar að
deyja”, segir skáldið borsteinn
Erlíngsson.
Annars væri gaman að hugleiða
það nú i þorskaslriði Breta við
okkur Islendinga, hvernig það er
með þjóðarsómann. Sumir þeirra
telja aflaust að þjóðarsómi þeirra
liggi við, að þeir haldi þvi, sem
þeir kalla rétt sinn. En ekki hafa
þeir þó eina sál, hvað það snertir.
Féllum við á
þvi prófi?
En það sem mig langaði nú
mest til að hugleiða, er það,
hvernig þessi orð skáldsins eiga
við hans eigin þjóð, okkur tslend-
inga, en eins og kunnugt er reynir
nú hver um annan þveran að
heimfæra þau upp á okkur sjálfa,
enda höfum við vist mikið oftar
reynt að nota þau þannig, en til
þess að prisa brezku þjóðina eins
og skáldið ætlaðist til. Vissulega
væri það ánægjulegt, ef við gæt-
um sjállir eignað okkur þessi um-
mæli með réttu, ekki sizt, ef
brezka þjóðin þyrfti ekki á þeim
að halda. bó er ég smeykur um,
að við kynnum að falla þar á
prófi, og skal ég nú leiða að þvi
nokkrar likur.
begar við deildum viö Dani um
handritin i Árnasafni, var reynt
að koma af stað fjársöfnun til að
byggja hús á tslandi yfir Arna-
safn. Átti þetta að sýna að þjöðin
væri einhuga i þessu máli. Svo fór
þó, að undirtektir urðu svo til
engar og málið féll niður. bað fór
lika svo, að handritamálið varð
Dönum til meiri sóma en okkur
lslendingum, ekki sizt af þessum
sökum, og tel ég þó vist, að enginn
tslendingur hefði viljað gefa eftir
þann sögulega og siðferðilega
rétt, sem viö töldum okkur eiga til
handritanna. bað mál hefði vist
litið þýtt að sækja fyrir Alþjóða-
dómstólnum i Haag. En fram-
koma Dana i þvi máli varð þeim
til svo mikils sóma, að þess munu
fá dæmi, og áttu þeir þar þó ekki
eina sál.
Grimseyingar
og aðrir
bá skulum við lita okkur nær og
skoða viðbrögð okkar i landhelg-
ismálinu. bað var talið, að náðst
hefði fullt samkomulag og þjóð-
arsóminn sæti nú fyrir öllu, enda
var nú lika fleira i veði, eða litil-
ræði eins og tilvera þjóðarinnar.
En livað gerist næst? Nefnd skip-
uð mönnum úr öllum flokkum
beitir sér fyrir fjársöfnun i land-
helgissjóð. Nú átti að sýna að
þjóðin væri einhuga og vildi ein-
hverju fórna fyrirgóðan málstað.
En árangurinn var grátlega litill.
Ekki vegna þess, að allir væru
ekki sammála um nauðsyn land-
helginnar. En það voru aðeins ör-
fá byggðarlög og þau flest af-
skekkt eins og Grimsey, og
nokkrir einstaklingar, sem komu
þar fram af fullum sóma. bó
mátti draga þessi framlög frá við
skattframtöl, svo að flestir gátu
fengið næstum helminginn aftur i
lækkuðum sköttum. Og nú verður
ekki betur séð en að sumir telji
það miklu brýnna eri sjálft land-
helgismálið a$ skipta um rikis-
stjórn. En til hvers? begar eld-
gosið byrjaði i Vestmannaeyjum
hefði nú mátt ætla, að allir yrðu
samtaka, flokkadrættir réðu ekki
gerðum manna. bá sýndi það sig,
sem allir vissu þó fyrir, sem vildu
vita og við það kannast, að nor-
ræn samvinna er meira en nafnið
tómt. Reyndar vissu það allir,
sem kunnugir eru á Norðurlönd-
um, að þar höfum við jafnan átt
vinum að mæta, þótt sumir vilji
heldur kalla aðra vini sina, af þvi
að þeir eru stærri og voldugri,
þótt þeir hafi sýnt okkur minni
vináttuvott, svo ég ekki segi hið
gagnstæða. Mætti kannski minna
á landhelgismálið.
Þorbjörn i Kirkjubæ
— sannur fulltrúi
En hvernig hafa svo lslending-
ar sjálfir brugðizt við? Ég tel að
bæjarstjórn Vestmannaeyja,
rikisstjórn, almannavarnaráö og
aðrir opinberir aðilar hafi staðið
sig vel i erl'iðu hlutverki. Flestir
Vestmannaey ingar hafa lika sýnt
frábæran kjark og sannan mann-
dóm. Eg vil trúa þvi, að borbjörn
i Kirkjubæ meðsitt karlmannlega
æðruleysi megi teljast sannur
fulltrúi þorra Vestmannaeyinga.
En hefur þjóðin eina sál i þessum
erfiðleikum? bað held ég verði
þvi miður ekki sagt. Ég fæ ekki
betur séð, en að til séu ein-
staklingar og jafnvel hópur
manna, sem gjarnan vildu nota
þessa atburði til að klekkja á
pólitiskum andstæðingum og
koma þeim á kné. bað er reynt að
láta það i veðri vaka, að þessir at-
burðir hafi engin áhrif á efna-
hagslif þjóðarinnar. bó er imprað
á þvi, að við eigum að seilast i al-
þjóðlega sjóði, sem ætlaðir eru
sveltandi striðsþjáðum þjóðum.
Mundum við þó tæplega vilja
skipta kjörum við þær, þó að við
eigum nú i timabundnum erfið-
leikum. barna getur að lita
græðgina i algleymingi. Ekki lái
ég rikisstjórn, þótt hún kjósi að ná
fullri samstöðu um ráðin til hjálp-
ar Vestmannaeyingum. Að minu
viti hefði þó verið hreinlegra og
heiðarlegra að fresta kauphækk-
unum i nokkra mánuði, en að
leggja á hækkaðan söluskatt.
Það andlit er griina
Kemur þar einkum tvennt til. bað
er grunur margra, svo maður
segi ei opinbert leyndarmál, að
söluskattur komi ekki allur til
skila og eitthvað af honum lendi
þar sem sizt skyldi. Onnur ástæða
og veigameiri er þó það, að sölu-
skatturinn kemur harðast niður á
lágtekjumönnum og barnmörg-
um fjölskyldum, en kauphækkun-
in er hagstæðust fyrir hátekju-
manninn. Til að fyrirbyggja
misskilning, skal ég geta þess,
að hinar upphafl. tillögur, það er
frestun kauphækkunar, hefðu að
likindum kostað mig persónulega
helmingi meira en þau úrræði,
sem nú hafa verið tekin. En ég er
hræddur um, að nágranni minn
sem er verkamaður með 8 manna
fjölskyldu, þar af 6 börn i ómegð,
hafi ekki sömu sögu að segja. bá
hef ég spurt marga um álit þeirra
á þvi að taka hækkun áfengis og
tóbaks inn i visitöluna, og hef
engan fundið, sem telur ástæðu til
þess. bað getur verið, að ein-
hýerjir verkalýðsforingjar þykist
halda betur andlitinu eins og sagt
er, ef haldið fast við bókstafinn,
þótt þeir séu einmitt með þvi að
skerða kjör þeirra sem verst eru
settir. bá held ég að það andlit sé
grima og hún sé ei sérlega fögur,
enda býsna auðvelt að sjá i gegn-
um hana. Við teljum okkur búa i
velferðarþjóðfélagi, en þvi aðeins
getum við kallað það þvi nafni, að
bætt sé aðstaða þeirra, sem erfið-
ast eiga. Kaupvisitalan á fyrst og
fremst að tryggja öllum viðun-
andi kjör, en ekki auka misréttið i
þjóðfélaginu, en það gerir hún
einmitt, ef hún byggist að miklu
leyti á verði þeirra vara, sem
engir geta veitt sér nema há-
tekjumenn. bá ætti hún ekki
Óflutt útvarpserindi um dag og veg
fremur að verða til að auðvelda
og auka neyzlu skaðnautna meðal
þjóðarinnar. bað er ekki fráleitt
að láta sér detta i hug, að ein-
hverjir vildu reikna verð á hassi
með kaupgjaldsvisitölunni, að
minnsta kosti, ef neyzla þess yrði
leyfð eins og sumir vilja.
baö væri vissulega gleðilegt, ef
við gætum lýst þvi yfir, og það i
fullri alvöru, að við ættum eina
sál, þegar þjóðarsómi býður. En
ef sú yfirlýsing er bara falsið eitt,
þá er betra að hún sé aldrei fram
borin.
Blæja hégómatildurs
Aður en ég lýk máli minu lang-
ar mig að fara nokkrum orðum
um væntanlega þjóðhátið 1974. Eg
gæti mæta vel tekið undir með
þeim fjölmörgu, sem alveg vilja
fella hana niður, en sem varatil-
lögu vil ég beina þeirri ósk til
þjóðhátiðarnefndar að stilla öll-
um kostnaði i hóf, en þó sér i lagi
að forðast allt tildur og hégóma-
skap. bað væri fremur ógeðfelld
hugsun, ef við héldum þjóðhátið,
sem hefði það helzt sér til ágætis
að verða aðhlátursefni, ekki að-
eins erlendra þjóða, en lika öllum
komandi kynslóðum á lslandi.
Eg minnist þjóðhátiðarinnar
19:10, þótt ekki hefði ég ráð á þvi
að vera á bingvelli, það var of-
vaxið fjárhagsgetu félauss og
skuldugs farkennara. En við sem
þá sátum heima fengum þó meira
en reykinn af réttunum. bá var
þjóðin öll i hátiðaskapi, og ég
held, að sá eldmóður, sem greip
hana þá, hafi átt mikinn þátt i að
fleyta henni yfir kreppuárin, sem
á eltir komu. Arið 1944 héldum við
lika þjóðhátið. bá bjuggum við i
hersetnu landi, og einhvern veg-
inn fannst mér fögnuður þjóðar-
innar ekki eins einlægur og 14 ár-
um áður, og hefði þó ef til vill
virzt ennþá meiri ástæða til að
fagna. En þó langaði mig ekkért á
bingvöll þá'. En ég var á bingvöll-
um 1960 i hópi manna hvaðanæva
af landinu, fólks sem hafði hug-
sjón. bað voru hamingjusamir
dagar. bær minningar munu ylja
mér innanbrjósts meðan ég held
ráði og rænu. En nú langar mig
ekkert á hátið á bingvöllum 1974.
Eg óttast nefnilega, að þá muni
þjóðin okkar leitast við að breiða
blæju hégómatildurs yfir smán
sina og drekkja vonbrigðum sin-
um i vimu áfengis, og þvi sem
kannski er ennþá verra, vimu
sjálfsblekkingar.
Ofurlitill eftirmáli
Meðal manna hafa orðið nokk-
uð skiptar skoðanir um sam-
þykktir Húseigendafélags Vest-
mannaeyinga. Sumum finnast
kröfur þess nokkuð óbilgjarnar,
og hræddur er ég um, að það valdi
þvi, að mjög hefur dregið úr f jár-
framlögum til hjálpar Vest-
mannaeyingum i seinni tið, og er
það illa farið, ef svo væri. Sú
ósvifni, að visa Vestmannaeying-
um úr landi, eins og ein frú lét sér
sæma, tekur engu tali. Ég vona,
að við eignumst aldrei framar svo
ráðlaus stjórnvöld, að það þurfi
að senda Islendinga úr landi til að
leita sér lifsbjargar. En mig lang-
ar aðeins að beina þeirri athuga-
semd til Jóns Hjaltasonar, sem ég
tel að hljóti að vera maður
greindur og góðviljaður eins og
hann á kyn til. Hvernig litur það
út frá lögfræðilegu sjónarmiði, að
einn aðili selji öðrum fasteign á
föstu verði, en kaupandi skuld-
bindi sig um leið til að skila eign-
inni aftur fyrir sama verð —
væntanlega sömu krónutölu — að
fimm árum liðnum?Mér skilst, að
þá verði kaupandi að halda eign-
inni við i þessi fimm ár, en geti
ekki haft hennar nein not. Ég trúi
þvi ekki, að allir Vestmannaey-
ingar séu á þessari skoðun. Vissu-
lega eru eflaust margir Vest-
mannaeyingar, sem þurfa að fá
fullar bætur eigna sinna, en ef við
erum ekki færir um að bæta það
allt, sem farið hefur forgörðum,
þá verður að taka tillit til að-
stæðna einstaklinganna. Trygg-
ingar eru ekki nýjar á Islandi.
Áður en við eignuðumst alþingi,
mynduðu landnámsmennirnir
hreppana, sem voru þeirra tima
tryggingarfélög, en þar mun hafa
verið bætt tjón eftir efnum og
ástæðum. Voru landnámsmenn-
irnir ef til vill meiri félagshyggju-
menn en við?