Þjóðviljinn - 15.05.1973, Blaðsíða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 15. mai 1973
Þriðjudagur 15. mai 1973 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Eftir
Sigurjón
Rist,
vatna-
mælinga-
mann
Ætli flestir kannist ekki við
setningar, sem eru til þess eins
ætlaðar, að slóvga fólk i barátt-
unni að heilbrigðara og fegurra
þjóðlifi, eins og t.d. ,,Það gildir
einu hverjir eru kosnir, þeir eru
allir eins þegar i ráðherrastólana
er komið”. Tryggingaráðherra
Magnús Kjartansson hefur nú af-
sannað þetta rækilega meö af-
stöðu sinni gegn hringasamstöðu
bifreiðavátryggingafélaganna til
að ná 39% hækkun iðgjalda af
ábyrgðartryggingum bifreiða.
Hækkunin, ef hún næði fram að
ganga, er engin smáræðis verð-
bólguvaldur, vatn á myllu þeirra,
sem óska að rikisstjórninni gangi
sem verst gliman við verðbólgu-
drauginn.
Stjórnvöldum ber skylda til að
standa á móti iðgjaldahækkun-
inni, en i þess stað virkja trygg-
ingafélögin til raunhæfrar
baráttu gegn umferöaslysunum.
Umferðaróhöppin eru ferleg fjár
munasóun, og oft á tiðum ægiíeg-
ur harmleikur. Nú er svo komið
að harmleikurinn hefur náð til
flestra fjölskyldna i landinu á
einn eða annan hátt og hvarvetna
vofir háskinn yfir.
Gagnger breyting
Hér þarf að verða gagnger
breyting. Til eru þau slys, sem
verða ekki bætt með peningum,
hversu miklir sem boðnir væru.
Iðgjaldahækkunin ræðst ekki á
aðalmeinið, mér er nær að halda
að hún auki það. Og utan við alla
skyldutryggingu hefur hið ógn-
vekjandiástand á vegunum knúið
æ fleiri til að kaupa rándýrar
kasko-tryggingar á bifreiðar sin-
ar. Geigvænleg þróun, og timi er
til kominn aö ábyrjir aðilar
spyrni við fótum. Vonandi hefur
það gerzt nú. Stjórn þjóðar fer
eftir siðgæði hennar og þroska,
gildir það jafnt hér á landi sem
annars staðar. Reynir nú á
þroska alþjóðar, hvort takast
muni að sækja fram til öryggis.
Samstaða
Hinn almenni þegn, stjórnvöld -
rikis, -bæja og -borgar, lögregla
og bifreiðaeftirlit, ökukennarar,
tryggingafélög og slysavarnafé-
lög hvarvetna þurfa að taka
höndum saman til að koma á
umferðarmenningu.en láta skeyt-
ingarleysiog óvandvirkni i akstri
vikja. Ollum er nauðsyn að
endurskoða sjálfan sig og fram-
komu sina, og sjá hvaða liðstyrk
þeir geta lagt málefninu. Við bú-
um i þjóðfélagi einstaklings-
hyggju, sem gerir stanzlausar
kröfur á hendur öðrum, en sjálfs-
ábyrgð gleymist æði oft. Viða er
pottur brotinn.
Viðhorf til
umferðarlaga
Hinn almenni þegn litur þvi
miður ekki á það sem glæp að
brjóta umferðarlögin. Fjölmargir
telja það jafnvel sniðugt, t.d. að
stytta sér leið á hinn furðulegasta
hátt.
Það kom mörgum á óvart að
sumarið 1965, þegar breytt var
um umferðarstefnu frá vinstri til
hægri, reyndist bezta og óhappa-
minnsta sumarið i umferðinni um
langt árabil. Astæðan var einfald-
lega sú, að þá voru menn vakandi
undir stýri og lögöu nokkuð til frá
sjálfum sér og sýndu vandvirkni i
starfi og frábæra kurteisi. Aróður
fyrir umferðarmenningu var þá
skýr og ákveðinn og hafði yfir sér
þægilegan blæ. Siðan hefur sigið á
ógæfuhliðina, og nú er svo komið
að óvandvirkni og leti sækir á og
dólgslegum þjösnaskap bregður
æ oftar fyrir.
Drykkjuskapur
og montakstur
Það er áberandi, hve umferðar-
slys eru i rikum mæli bundin við
skemmtanalifið. Er þar tveimur
megin þáttum um að kenna. Eigi
skal hér dæmt hvor má sin
meira. Hér á ég viö drykkjuskap-
inn og montaksturinn. Það er
nokkuð einstaklingsbundið, hvort
menn aka löturhægt eða ofsa-
hratt, þegar ekið er i áfengis-
vimu. Þó er i rauninni ekki siður
ráðandi, hvað er i tizku á viðkom-
andi stað. I einu héraði geysast
menn áfram, en i öðru sisar bila-
lestin eins og likfylgd frá félags-
heimilinu. Hér i Reykjavik hefur
Miklabraut og þó einkum Hring-
braut áunnið sér hefð fýrir
áfengishraðaakstur, þótt læðzt sé
um aðrar götur. Við Hringbraut
þykja það vart tiðondi þótt ljósa-
staurar Rafmagnsveitu Reykja-
viUur fjúki um koll og þar fari i
súginn tugir þúsunda og máske
nýr eða nýlegur bill að auki.
Rösklega er
riöið i hlað
Það er allviða i tizku að aka
með villtum hraöa að og frá þar
sem mannfagnaður er, og það svo
að fólk hrökklast undan og telur
sig eiga fótum fjör að launa. En
billinn spúir aur og grjóti eða ýlir
á steyptum plönum. Á hverjum
stað eru, sem betur fer, til svo
staðfastir einstaklingar, að þeir
sogast ekki með til slikrar fá-
sinnu. Enda ávinningurinn, upp-
hefðin, sáralitill núorðið, þ.e.a.s.
siðan billinn, sem slikur, er orð-
inn velþekkt fyrirbæri bæöi meðal
ungra og aldinna. Heyrt hef ég
t.d. 5 ára barn segja um öku-
manninn i sliku tilfelli: ,,Er það
nú bjáni” með áherzlu á bjáni.
Bragð er að þá barniö finnur. I
þeim sveitarfélögum, þar sem
ákveðin og traust menning rikir,
komast engir upp með slikar sýn-
ingar, þeir merkja skjótt nei-
kvæöu áhrifin. Almenningsálitið
er sterkasta lögregluliðið.
Lögregla
Ég tel mig hafa farið um æði
mörg þjóðlönd og hvergi séð lög-
regluþjóna og lögreglubifreiðir
eins áberandi i umferðinni eins og
hér á landi. A þvi sviði virðist fátt
sparað, jafnvel gæta óhófs. Vega-
merking er bæði mikil og góð,
þótt veilur megi finna. Vegum er
skipt á blindhæðum, en engu að
siður má hver ökumaður vita, að i
fullu gildi er hin gullna regla, sem
segir, að gæta skuli þess, að unnt
sé að nema staðar á 1/3 vegarins,
sem er auður fram undan.
Sá, sem ekur Miklubraut, fær
ekki betur séð, en umferðarlög-
reglan hafi gefizt upp við að
kenna mönnum að virða mismun-
andi aksturshraða á tveimur
samsiða akreinum. Hægur akstur
á að vera á hægri akrein en hinn
hraðari á þeirri vinstri. A Miklu-
brautinni er þessi regla látin sigla
lönd og leið. Þegar beðið er eftir
grænu ljósi t.d. við Háaleitisbraut
eða Kringlumýrarbraut ber tölu-
vert á þvi, að ökumenn vippi sér
þvert yfir á næstu akrein á sið-
ustu stundu: er þá verið að spá
i það, hvor akreinin sé liklegri
fyrir hraðan akstur. Vegna pökk-
unar á báðum akreinunum eru ak
reinaskipti iðulega ekki möguleg
fyrr en hersingin er farin af stað,
og þá eru jafnvel sjálf gatnamótin
notuð til að skipta um akrein, og
svo er ekinn riddaragangur milli
umferðarljósa, þ.e.a.s. skotizt til
hliðar á næstu akrein og svo til
baka á akreinina aftur, þannig
koll af kolli, en alltaf um leið fram
fyrir einn eða fleiri bila, hvort
heldur þeir eru til hægri eða
vinstri. Sé lögreglubill i bilalest-
inni framundan, fer allur vindur úr
þessum ökuþórum, þeir kunna
auðsjáanlega umferðarreglurnar
og láta af riddaraganginum.
Gæta verður þess, að þeir sem
aka riddaragang telja sig illa
hefta af of hægri umferð; þar hafa
þeir rétt fyrir sér, þvi að sila-
keppir eru á báðum akreinunum.
Það sem gera þarf er að venja þá
hægfara afvinstriakreininni. Það'
mun vart takast nema unnið verði
samtimis að eftirfarandi atrið-
um: Brýnt verði fyrir fólki að
velja akstursleið, og ákveða leið-
ina götu fyrir götu áður en lagt er
af stað, og ákveða þá einnig hrað-
ann i aðalatriðum og þá um leiö
hvort hægri eða vinstri akrein
verði ekin. Ariðandi er að allir
taki tillit til stefnuljósa. 1 þriðja
lagi þarf að hækka leyfilegan há-
markshraða á megin vegum
(ekki i ibúðarhverfum), svo að
hámarksákvæði hafi raungildi.
Reykjavik er vart farin endi-
marka á milli, án þess að sjá
ákeyrslu eða koma á ákeyrslu-
stað. Stundum eru bilarnir
klessukeyrðir eða á hvolfi um há-
bjartan dag, en oftar er þó um
hliðaskrap eöa aftanákeyrslur að
ræða. Tryggingafélögin fá skelli
en meiri hlutinn lendir þó liklega
á bifreiðaeigendunum sjálfum.
Eigi veit ég gjörla um hlutfallið
þar á milli.
Miklabraut og
Réttarholtsvegur
Lagt er i koslnaðarsamár vega-
framkvæmdir, sem ættu að draga
úr umferðaróhöppum, t.d. vega-
brúin mikla á mörkum Miklu-
brautar og Vesturlandsvegar inn
undir Elliðaám, þar sem Reykja-
nesbraut/Elliðaárvogi er hleypt
undir Miklubraut. En hér kemur
ólánið berlega i ljós. Það er sam-
bandsleysið á milli almennings og
þeirra sem sjá um umferðarmálin.
Þarna er dýrt og glæsilegt mann-
virki látið standa hálfkarað. Aö-
eins nokkur hluti þess er tekinn i
notkun. Almenningi er ekki kennt
að nota það, eða réttara sagt ekki
vaninn á að nota það rétt. Þarna
eru umferðarreglur brotnar, jafn-
vel snúið við undir brúnni. Al-
gengasta villan er þó sú, að þeir
sem koma Vesturlandsveg,
þ.e.a.s. að austan,og ætla að taka
Reykjanesveg spara sér að aka
yfir brúna, heldur beygja útaf til
hægri áður en að brúnni er komið,
þar sem stendur Elliðaárvogur
Sundahöfn. Þessi villa leiðir ein-
faldlega til þess, að viðkomandi
lendir i timatöf og eykur slysa-
hættu, þareð hann verður að
þvera tvær akreinar Elliðaárvog-
ar, áður en hann getur sveigt und-
ir brúna. Væri ekki tilvalið að láta
unglinga úr skólum halda þarna
vörð og leiðbeina með ljúfu
hugarfari? Hér er um að ræða
mannvirki framtiðarinnar og
áriðandi að borin sé virðing fyrir
þeim, en ekki alinn upp stór
stokkur sem notar þau skakkt.
Það ungur nemur gamall tekur.
Þetta dýra mannvirki er af um-
ferðaryfirvöldum ef til vill ekki
talið svo mikils virði.að ástæöa sé
til að nota það að ráði, og hvað þá
að leggja sig fram um að nota það
rétt. Ég segi þetta, sökum þess að
i næsta nágrenni við þessa miklu
vegabrú, og einmitt i sömu mund
og komið var að opnun hennar,
var Réttarholtsvegur framlengd-
ur til þverunar yfir Miklubraut,
og þannig komið upp alvarlegum
slysagatnamótum að óþörfu, þvi
að skammt er hvort heldur að
brúnni eða á umferðarljósin
Miklabcaut/Grensásvegur. Hafi
bifreiðavágryggingafélögin beðið
að taka frá sér þennan kaleik hef-
ur verið hljótt um það. Vega-
framkvæmdin veldur töfum á
Suðurlandsbraut, Miklubraut og
Sogavegi, mest munar um það,
hve hún dregur úr flutningsaf-
köstum Miklubrautar, nóg var
þar áður að gert. Slik vinnubrögð
skipulags- og framkvæmdavalds,
sem þessi.eru staðleg. Auk þess
sem þau eru peningasóun, bjóða
þau virðingarleysi heim.
Væri nú rétt aö athuga vega-
mannvirki annars staðar, t.d.
hvernig Kársnesbraut i Kópavogi
er ambögulega tengd við nýju
mannvirkin þar. Astæðulaust er
að flytja sig svo langt, heldur lita
á gatnamót Réttarholtsvegar og
Sogavegar. Það gegnir reyndar
furðu, að umferð á Sogavegi skuli
hafa biðskyldu gagnvart umferð
á Réttarholtsvegi, þar eð brekkan
milli Miklubrautar og Sogavegar
veldur þvi, að þeir sem aka Soga-
veginn sjá ekki lágreistar bifreið-
ar, sem koma upp Réttarholts-
veginn.fyrr en þær geysast upp á
Sogaveginn og þá i aðalbrautar-
réttindum, sem fyrr segir. Þann-
ig mætti lengi rekja og benda á
vegamannvirki, sem yfirvöld
þurfa að taka til athugunar út frá
öryggissjónarmiði.
Ökukennsla
og ungmenni
A siðari árum hefur það verið
áberandi, hve ungir ökumenn
hafa valdið mörgum umferðar-
óhöppum og alvarlegum slysum;
keyrir þar úr hófi fram. Vafalitið
hafa ungir ökumenn að öðru jöfnu
sjón, athyglisgáfu og viðbragðs-
hraða I góðu lagi, svo að þess
vegna ættu þeir ekki að valda um-
ferðarslysum. Hver einstakiingur
lærir strax á barnsaldri að skynja
hálkubletti og með þá reynslu og
þekkingu sezt hann undir stýri.
Sigurjón Rist
Að ná leikni i meðferð bils nú-
timans er vart nokkrum ofraun
að nema, og er ekkert til að státa
af. En eitthvað er að. Of mikið
sjálfstraust eða hvað? Ráðandi
kæruleysi liðandi stundar sljóvg-
ar hinn unga ökumann. Aksturs-
grobbsögur eldri félaga og kunm
ingja ,,.....druslan orkaði ekki
meira......” hafa slæm áhrif. Ég
tel liklegt að ökukennarar ráði við
mekaniska-þáttinn, en e.t.v. er
einhver meinbugur á siðgæðis-
legri tamningu, ekki skal ég
dæma. Fróðlegt væri að sjá
skýrslu um frá hvaða kennurum
óhappaökumenn koma.
Heilagar kýr
Fyrir nokkrum árum kynntist
ég starfsemi bifreiðatryggingafé-
laganna allnáið. Bifreið, sem
Jöklarannsóknafélag Islands átti,
var stolið úr læstu verkstæöis-
porti og nær gereyðilögð. Ég hafði
með fjárreiður félagsins að gera.
Vátryggingafélög og lögregla
höfðu málið til meðferðar. Það
undarlega kom i ljós, að slegin
var einskonar skjaldborg utan
um bilaþjófinn, við honum mátti
ekki blaka. Svar hjá vátrygginga-
félagi og lögreglu var á sömu
lund: Af þessum piltum er ekkert
að hafa. Og hann hélt áfram eins
og ekkert hafði iskorizt að ausa
peningum rikulega i skemmtana-
lifi borgarinnar. Heilræði vá-
tryggingafélagsins var þetta:
,,Maður er aldrei óhultur fyrir
svona peyjum, það er áriðandi að
hafa bifreiðarnar i kaskó”.
Hugsandi menn hvarvetna á
landinu taki höndum saman i
raunsærri baráttu móti bifreiða-
slysum og bilastuldi.
Frá blaðamannafundi með
aðalritara Sameinuðu þjóðanna
Þetta er ekki auðveld
spurning — og
svarið er ekki einfalt
Kurt Waldheim, aöalrit-
ari Sameinuðu þjóöanna,
hafði innan við sólarhrings
viðdvöl á islandi. Á. þessum
tæplega sólarhring kom
aðalritarinn víða; hann sat
boð forseta islands, dr.
Kristjáns Eldjárns, fór á
Þingvöll og sat boð forsæt-
isráðherra i Valhöll, átti á
Kurt Waldheim
laugardagsmorguninn við-
ræðurvið forsætis- og utan-
ríkisráðherra og utanríkis-
málanefnd alþingis,og síð-
degis á laugardag, rétt áð-
ur en aðalritarinn hélt
áleiðis til New York, hélt
hann fund með frétta-
mönnum i ráðherrabú-
staðnum.
Waldheim virtist ekkert þreytt-
ur eftir Norðurlandaferð sina á
fundinum með fréttamönnum á
laugardaginn, en Island var sið-
asti viðkomustaður aðalritarans
á ferð hans um Norðurlöndin.
Hingað kom hann frá Osló. Aðal-
ritarinn var greinilega þjálfaður i
að svara spurningum frétta-
manna og hann virtist eiga auð-
velt með að koma sér hjá þvi að
svara óþægilegum spurningum
sem að sjálfsögðu snerust einna
helzt um landhelgismálið — hvað
aðalritarinn segði um afstöðu
Breta — hvað hann segði um af-
stöðu Islendinga. Það var vand-
ratað meðalhófið og engan má
móðga, en Kurt Waldheim kann
aðferðirnar. Þetta ber þó ekki að
skilja svo að aðalritarinn hafi
reynt að snúa sig út úr öllum
spurningum, flestum svaraði
hann greiölega.
1 upphafi blaöamannafundarins
greindi hann frá þvi aö hann væri
ánægður með aö hafa fengið tæki-
færi til að ræða við islenzka ráða-
menn. Heimsóknir aðalritarans
til aðildarrikjanna styrktu tengsl
samtakanna við aðildarlöndin og
þar með samtökin sem slik og
starf þeirra. Hann kvaðst hafa átt
snarpar viðræður við islenzku
rikisstjórnina um morguninn.
Hefði verið rætt um vandamálin i
löndunum fyrir botni Miðjarðar-
hafsins, um Indókina, um Kýpur-
deiluna, um ástandið i Suður-Af-
riku o.fl. Þá hefði verið rætt um
fiskveiðivandamál Islendinga.
Kvaðst aðalritarinn hafa mikinn
skilning á þeim vandamálum.
Fiskveiðar eru undirstaða is-
lenzks þjóðarbúskapar og skipa
öndvegi i lifi þjóðarinnar og ég
vona, sagði Waldheim ennfrem-
ur, að viðunandi lausn fáist á
vandamálinu. Minnti aðalritarinn
i þessu sambandi á hafréttarráö-
stefnuna i Chile 1974 og undirbún-
ingsfundinn i New York i nóvem-
ber i haust.
Blaðamenn fengu nú að koma
að spurningum sinum. Spurt var
hvort aðalritarinn væri valda-
mikill maður. Aðalritarinn
kvaðst ekki geta svarað þessari
spurningu bei'nt — aðalatriðið
væri hvort Sameinuðu þjóðirnar
væru sterkar sem samtök
eða ekki. SÞ hafa ekki fram-
kvæmdavald, en við getum notað
okkar aðferðir til þess að semja
við rikisstjórnir. Aðalritarinn
getur einkum oröið að liði meö
tvennum hætti: I fyrsta lagi með
þvi að koma fram opinberlega,
með yfirlýsingum um mannúðar-
mál eða um pólitisk vandamál. 1
öðru lagi getur aðalritarinn notaö
„hljóðlátt diplómati” eða þá beint
frumkvæði. Hann verður með þvi
sem við köllum á minu máli
„Fingerspitzengefilhl” að meta
hvora leiðina á að fara. Sem
dæmi um beint frumkvæði aðal-
ritarans nefndi Waldheim þaö er
hann hafði forustu um tillögu-
flutning á þingi SÞ um aðgerðir
gegn ofbeldisaðgerðum. Um hina
aðferðina — „hljóðlátt diplómati”
— nefndi Waldheim viöræðu sina
við ráðamenn i Bangla Desh,
Pakistan og Indlandi um fanga-
skipti. En, sagði Waldheim, Sam-
einuðu þjóðunum er bannaö aö
blanda sér i innri málefni. Þar
eru takmörkin.
Hann var þessu næst spurður
hvort hann teldi að stórveldin
reyndu um of aö sniðganga Sam-
einuðu þjóðirnar. Þessari spurn-
ingu svaraði hann afdráttarlaust
játandi. Hann kvaðst þó ekki hafa
á móti tvihliða eða þrihliða við-
ræðum, en Sameinuðu þjóðirnar
gætu bætt við þann árangur sem
næðist með slikum viðræðum. A
siðustu árum hefur verið sivax -
andi tilheniging til samstarfs og
það voru Sameinuðu þjóðirnar
sem ruddu brautina fyrir bein
samskipti stórveldanna.
Þá var aðalritarinn spurður um
þróunarlöndin og lifskjörin þar.
Kvað hann bilið milli fátækra og
rikra fara vaxandi i heiminum,
en ekki vildi hann fallast á að slikt
hefði út af fyrir sig ófriðarhættu i
för með sér.
Þá var enn spurt um landhelg-
ismálið og að þessu sinni hvað
hann vildi um það segja ef þjóð
vildi ekki leggja mál sin fyrir al-
þjóðadómstólinn i Haag. Hann
svaraði:
Það er ekki unnt að neyða neinn
þann til að leggja mál sin fyrir
Alþjóðadómstólinn sem ekki hef-
ur fullgilt samninginn um dóm-
stólinn.
Gerðu íslendingar rétt i þvi að
færa landhelgina út einhliða?
Waldheim: Þetta er ekki auð-
veld spurning og svarið er ekki
einfalt. Ég skil alveg að fiskveið-
ar hafa úrslitaþýðingu i islenzk-
um þjóðarbúskap. Hér er tak-
markaður landbúnaður og þvi er
fiskurinn grundvöllurinn. Fiskur-
inn fer minnkandi og i þvi ljósi
verður að skoða afstöðu tslend-
inga. Við vonum að hafréttarráð-
stefnan leggi grundvöllin að við-
unandi lausn.
Spurt var hvort ekki væri öm-
urlegt að horfa upp á misréttið i
heiminum, fátækt og hungur, og
geta litið gert.
Það er vissulega dapurleg til-
finning, sagði aðalritarinn. Vest-
urlandabúar mega ekki gleyma
þvi að 2/3 hlutar ibúa heimsins
búa við hungur og fátækt og það
er byrði á sálinni að horfa upp á
þetta. En við getum ýmislegt gert
og heimurinn væri verri i dag ef
Saminuðu þjóðanna hefði ekki
notið við. Það er meðal annars
fyrir tilstyrk þeirra að Afrikurik-
in hafa öðlazt sjálfstæði.
Enn var spurt um landhelgis-
málið. Að þessu sinni er á ferðinni
blaðamaður frá brezku dagblaði
og spyr: Skilur aðalritarinn af-
stöðu Breta til landhelgismáls-
ins?
Aðalritarinn komst i sýnilegan
vanda og svaraöi eilthvað á þá
leið að hann vildi ekki blanda sér i
brezk málefni eða þessa hlið
deilumálsins. Þá var hann spurð-
ur hvort hann teldi ekki að niður-
staða Alþjóðadómstólsins i fyrra
um að Bretar mættu veiða hér við
land 170 þús. tonn hefði spillt
samningamöguleikum.
Ég blanda mér ekki i lögfræði-
leg vandamál, sagöi Waldheim.
Ég hef heldur ekki forsendur til
að meta afstöðu dómsins.
Loks var aðalritarinn spurður
hversu væri farið hlutverki smá-
þjóðanna innan Sameinuðu þjóð-
anna með tilliti til hættunnar á
þvi að stórveldin yrðu sifellt
meira áberandi.
Aðalritarinn sagði að hlutverk
smáþjóðanna væri þýðingarmik-
ið. Þær sköpuðu jafnvægi við
stórveldin. Kvaðst hann tala af
reynslu þvi hann hefði lengi verið
fulltrúi lands sins hjá SÞ.