Þjóðviljinn - 24.08.1973, Blaðsíða 7

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 24. ágúst,1973.
SKAGASTRÖND
Frá höfninni á Skagaströnd. Fremst á myndinni sést I skarðan hafnargarðinn, sem mjög er farinn að
brotna. Á miðri myndinni er Löndunarkranabryggjan, en við hana er ekki nægilegt dýpi fyrir hinn nýja
skuttogara Skagstrendinga. Aukið athafnaiif á Skagaströnd þarfnast skjötra úrböta i hafnarmálum á
staðnum.
Hafnarmálin í kreppu
en aö ööru leyti er
rífandi uppgangur
á staönum
Lárus Guðmundsson, sveitar-
stjóri Höfðahrepps.
Miklar framkvæmdir hafa ver-
ið á Skagaströnd i sumar. Virðist
hnignunartimabili þessa þorps að
ljúka og aukið lif að færast i
atvinnu- og mannlifið. Þjöðviljinn
hafði tal af L.árusi Guðmunds-
syni sveitarstjóra á Skagaströnd
og innti hann frétta.
Þessa dagana eru Skagstrend-
ingar að sækja nýjan skuttogara
til Japans og leggur hann úr höfn
þaðan einhvern næstu daga. Mun
hann eflaust skapa mikla vinnu á
staðnum. En eitt vandamál er þó
óleyst, sem er hafnarvandamálið.
Eins og er getur togarinn
eingöngu legið þar i góðu veðri,
þar sem mikill súgur myndast við
bryggjuna þegar eitthvað blæs.
Auk þess er hafnargaröurinn orð-
inn illa farinn og er að brotna nið-
ur. Sagði Lárus, að til hefði staðið
að steypa innan við hann og hefði
undirbúningur verið hafinn að
þvi. Þá hefði verið fenginn kafari
á staðinn og hefði hann skoðað
garðinn undir sjólinu. ' Úrskurð-
ur hans var sá, að ómögulegt væri
að binda steypuna við garöinn,
þar sem hann væri svo lélegur
orðinn.
Sáu menn þá fram á aö eina
ráðið væri að reka niður stálþil
við garöinn, en þar sem
afgreiðslufrestur á stálþilum er 4-
5 mánuðir var útséð að ekkert
yrði úr framkvæmdum i ár.
Þá beindust augu manna aö
svokallaðri Löndunarkrana-
bryggju þar sem bátar hafa
athafnað sig hingað til. Þar
reyndist dýpi vera of litið fyrir
togarann, eða aðeins 4 metrar, en
nýi togarinn ristir 5,60 metra. Var
þá athugað hvort hægt væri að
dýpka þar, en það reyndist
ekki vera, þar sem hörð móhella
erá botninum, sem dýpkunarskip
vinna ekki á.
Eiga þvi Skagstrendingar fárra
kosta völ i hafnarframkvæmdum
i ár. Hafa þeir beint þvi til Vita-
og hafnamálaskrifstofunnar að
leggja fram tillögur um
framtiðarlausn á hafnarmálum
staðarins. Vonast þeir til að þær
verði tilbúnar áður en þing kem-
ur saman i haust svo þeir geti
hamrað á aö fá fjárveitingar I
vetur, þannig að framkvæmdir
geti hafizt strax næsta vor. Þeir
hafa lika sterk rök fyrir þvi aö
skjótt verði brugðizt við, þar sem
þeir geta ekki gert út skuttogar-
ann nýja fyrr en hafnarmálin eru
leyst.
Miklar byggingar
Byggingafrankvæmdir hafa
verið miklar á Skagaströnd i
sumar. Lárus sagði að 20 lóðum
hefði verið úthlutað fyrir ibúðar-
hús i sumar. Hafnar eru
framkvæmdir viö 15 hús og
standa vonir til að 8-9 verði
fokheld fyrir áramót.
Þá er verið að byggja 1000 fer-
metra hús fyrir rækjuvinnslu. t
þvi húsi er einnig gert ráð fyrir
niðurlagningu og hafa i þvi skyni
verið keyptar vélar frá Noregi.
Samkvæmt áætlun var gert ráð
fyrir að hús þetta yrði fullbyggt
um áramót, en að sögn Lárusar
mun það dragast eitthvað. Ekki
kvaö hann fjárskort standa fram-
kvæmdum fyrir dyrum held-
ur væri um að kenna manna-
skorti.
Ný vatnsveita
Undanfarin 2-3 ár hefur verið
borað eftir vatni i nágrenni
þorpsins. Sú leit hefur nú borið
árangur og fannst vatn i um 5
kilómetra fjarlægð frá þorpinu.
Borun stendur enn yfir, en þegar
er séð, að þarna muni vera nóg
vatn og eru framkvæmdir hafnar
við að veita þvi inn i bæinn. Hefur
verið unnið fyrir um 25 miljónir
króna og bendir allt til þess að
vatnsveitan verði komin i gagnið
á þessu ári.
Hingað til hafa þorpsbúar feng-
ið vatn úr á I nágrenni þorpsins,
en af þvi hafa stundum stafað
vandræði, einkum á vetrum þeg-
Séð yfir hverfið þar sem flest nýju húsin eiga að risa. (Ljósm. H.I.)
Gamali bær, ný hús I byggingu, Spákonufellsborgin i baksýn. (Ljósm. H.I.)
ar krap er i ánni. Þá er nauðsyn-
legt fyrir frystihúsið að fá
hreinna vatn fyrir starfsemi sina,
en nokkuö hefur verið um óhrein-
indi I árvatninu.
Allt á uppleið
Mikið hefur verið um atvinnu á
Skagaströnd i sumar og heldur
vantað vinnuafl en hitt. Virðist sú
tið liðin þegar á Skagaströnd var
eitt mesta atvinnuleysi á landinu.
Ekki kvaö Lárus erfiðleikum
bundið að fá fólk til starfa, en eins
og viða annars staðar hefur hús-
næðisskortur hamlað gegn þvi aö
unnt væri að ráða aðkomufólk.
Sagði hann að húsaleiguokriö i
Reykjavik ætti eflaust sinn þátt i
að meira framboð væri á vinnu-
afli úti á landsbyggðinni nú en oft
áður.
ibúum á Skagaströnd fór fjölg-
andi árin ’70 og ’71, en fjöldinn
stóð i stað árið '72 og stafaði það
einkum af húsnæðisskorti. Lárus
sagði að þeim héldist nú betur á
ungu fólki en áður. Það væri mun
algengara nú að það settist að á
staðnum og byggði yfir sig, en
fyrr á árum misstu þeir heilu
kynslóðirnar til stærri staða þar
sem meira var um vinnu.
Lárus kvað þá Skagstrendinga
vera bjartsýna um þessar mund-
ir, enda allt á uppleið i þorpinu,
sem áður fyrr var eitt mesta
hnignunarpláss i landinu. — ÞH
Föstudagur 24. ágúst 1973. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Lip-verkamenn ásamt lögregluhermönnunum, sem franska stjórnin sendi gegn þeim.
Atvinnurekendurnir
lýstu verksmiðjuna
gjaldþrota, en verka-
menn tóku hana þá á sitt
vald og ráku hana með
góðum árangri i tvo
mánuði. Þegar franska
stjórnin varð úrkula
vonar um að verka-
mennirnir gæfust upp af
sjálfu sér, sendi hún
hermenn gegn þeim.
„Þetta gæti veriö bylting”,
sagöi hið hægrisinnaða Parisar-
blað L’Aurore með kuldahrolli.
Þaö var að visu fullmikið sagt,
en samt sem áður voru skemmti-
leg hausavixl höfð á hlutunum i
Lip, virtustu úrverksmiöju
Frakklands, sem er i borginni Be-
saneon. Starfsmenn verksmiðj-
unnar, 1300 talsins, tóku hana
sem sé á sitt vald og ráku hana
fyrir eigin reikning i tvo mánuði
— og gekk það hreint ekki svo illa,
þótt formlegir eigendur fyrirtæk-
isins hefðu áður lýst það gjald-
þrota.
Það geröist i júni. Svissneska
úrsmiðafirmað Ebauches S.A.
hafði þá náð undirtökunum i
stjórn verksmiöjunnar, og grun-
aði verkamennina, að Svisslend-
ingarnir hefðu knúið stjórnina til
þess aö losa sig við þennan
franska keppinaut. Verkamenn-
irnir tóku þá til sinna ráða, og
hefur viðbragð þeirra veriö kall-
að hið frumlegasta i baráttusögu
franska verkalýðsins. Enda þótt
verksmiðjan væri að forminu til
erlendum
vettvangi
hætt störfum, þá sóttu verka-
mennirnir vinnu sina eins og ekk-
ert hefði i skorizt og unnu raunar
af sýnu meiri elju en fyrr, eins og
eðlilegt mátti kalla, þar sem þeir
þjónuðu nú sjálfum sér, en engum
kapitaiiskum „eigendum”. Þeir
tóku hlutalager verksmiðjunnar
traustataki, smiöuðu úr og seldu
með fjörutiu og tvö prósent af-
slætti. Alls framleiddu þeir yfir
fimmtiu þúsund úr og seldu fyrir
meira en átta miljónir franka.
Þetta gekk alltsaman dável og
verkamennirnir höfðu nóg inn á
rekstrinum til þess að geta borg-
að sér laun eins og ekkert heföi i
skorizt. Viða I Frakklandi gætti
samúðar i garð verkamannanna,
og meira að segja Messmer for-
sætisráðherra, ihalds'söm gaull-
eistablók, kallaöi aðgerðir þeirra
„lögmætar”. Stjórn Frakklands
var aö visu siöur en svo hrifin af
framtaki verkamannanna, en
vonaðist til þess að þeir myndu
fljótlega gefast upp á rekstrinum.
Væri þvi skynsamlegast aö fara
vægilega að þeim i bráð.
En þegar hver vikan leið af
annarri og ekkert virtist draga af
verkamannakommúnunni ný-
stofnuöu i úrverksmiðjunni i
Besancon, fór heldur en ekki aö
fara um stjórnarvöldin. Fyrst
reyndu þau samningaleiöina. Þau
gerðu út sendimann til Lip-
kommúnunnar og lofuöu aö sjá til
þess að verksmiðjan yrði starf-
rækt áfram, bara ef verkamenn-
irnirafhentuhana „eigendunum”
á ný. Verkamenn hristu höfuöin;
þeir voru búnir að fá nóg af at-
vinnurekendum, sem lögöu i vana
sinn að fara á hausinn þegar þeim
bauð svo við að horfa, án nokkurs
tillits til starfsmanna fyrirtækis-
ins.
Þá ákváöu yfirvöldin að beita
ofbeldi, sem þau gerðu þó af mik-
illi hræöslu við þá samúð, sem
vitaö var aö Lip-kommúnan naut
i landinu. Timinn til atlögunnar
var valinn seint i ágúst, i miöjum
sumarleyfistimanum, þegar at-
vinnulifið var að miklu leyti i dái
og allflestir framámenn stjórnar-
andstöðunnar og verkalýðshreyf-
ingarinnar lágu afvelta á bað-
ströndum út um hvippinn og
hvappinn. Stundarfjóröungi fyrir
sex að morgni réðist þrjú þúsund
manna lið úr vélvædda lögreglu-
herliðinu (Gendarmie mobile) að
verksmiðjunni, umkringdi hana
og réöst inn i hana. Um þetta leyti
sólarhrings voru venjulega sára-
fáir menn á vakt, og hafði árásar-
timinn verið valinn með tilliti til
þess. Aðeins þrir menn voru fyrir
vakandi i verksmiðjunni og veittu
þeir enga mótspyrnu.
Ekki var stjórnin þó þar með
búin að bita úr nálinni meö þetta
kommúnumál, og raunar óvist að
hún sé búin að þvi enn. 1 Besan-
con og viðar kom til samúöar-
verkfalla með Lip-mönnum, og
sums staðar urðu átök milli lög-
reglumanna og verkfallsmanna.
Stjórnin kennir skjálfta i hnjám
og Jean Charbonnel, iðnaðar-
málaráðherra.hefur boðið komm-
únuliðunum fyrrverandi, að um
950 þeirra skuli aftur fá vinnu i
verksmiðjunni, en hinir fái niutiu
af hundraði kaupgjalds sins þar
greitt næstu sex mánuði. Og það
er vitaskuld viðar en i Frakk-
landi, sem tilraunin i Besancon
gæti orðiö verkamönnum ihugun-
arvert fordæmi. .,
NORRíNA hösið
Norræna
húsiö
5 ára
Norræna húsið — norræna
menningarmiðstöðin i Reykjavik
— hefur nú starfað i fimm ár.
Húsið var vigt 24. ágúst 1968, og
hin fjölbreytta starfsemi þess
hefur þróazt ört og fengið betri
viðtökur en fremstu vonir stóðu
til. Þaðer ekki sizt að þakka Ivari
Eskeland, sem með brennandi á-
huga og hugmyndaauðgi gaf Nor-
ræna húsinu byr undir báða
vængi.
Hugmyndin að Norrænu húsi á
Islandi kom upphaflega frá Nor-
rænu félögunum 1961. 1 samræmi
við ákvörðun Norðurlandaráðsins
nr. 4/1963 var stofnuninni komið á
fót i febrúar 1965, og þremur og
hálfu ári siðar stóð svo sköpunar-
verk Aivars Aaltos arkitekts full-
búið til notkunar.
Norræna húsið var byggt og er
starfrækt af rikisstjórnum Norð-
urlandanna fimm i sameiningu. t
stjórn hússins eru sjö menn, þrir
Islendingar og einn frá hverju
hinna Norðurlandanna. Má nán-
ast segja, að það séu mennta-
málaráðherrar hvers lands, sem
segja fyrir um f járhag hússins, og
hefur menningarmálaskrifstofan
i Kaupmannahöfn þar milli-
göngu. Framlög hvers lands til
starfseminnar eru ákveðin i réttu
hlutfalli viö fólksfjölda, þannig að
segja má, að hver og einn skatt-
þegn á Norðurlöndum leggi jafnt
af mörkum tii starfseminnar.
Norræna húsið hefur það að
markmiði að vera tengiliður milli
tslandsog hinna Norðurlandanna
og kalia fram nýjar hugmyndir
og dreifa þeim með kennslustarfi
og skiptum á mönnum, efni og
upplýsingum á menningarlegum
sviðum.
Reynt hefur verið að túlka
menningarhugtakið á sem breið-
ustum grundvelli i starfi Norræna
hússins, og á þessum 5 árum hafa
verið haldin margs konar nám-
skeið og þing, hljómleikar, fyrir-
lestrar verið fluttir, umræöufund-
ir haldnir svo og upplestrar og
sýningar af ýmsu tagi. Mikill
hluti af þessu starfi hefur verið
unninn i samvinnu við Islenzkar
stofnanir og samtök og húsið hef-
ur óhjákvæmilega orðiö fundar-
staöur fyrir norrænu félögin i
Reykjavik.
Bókasafnið i Norræna húsinu,
sem einnig lánar út bækur, á nú
um þaðbil 12.000bindi, fremur fá
islenzk, en flest á málum hinna
Norðuriandanna. Þar er einnig að
finna litið hljómplötusafn, sem
lánað er úr, Safnið hefur stækkað
óðfluga meö hijómplötugjöfum,
aö nokkru frá útvarpinu i Sviþjóð
og að nokkru frá dönsku deildinni
i NOMUS. 135 norræn timarit
koma reglulega til Norræna húss-
ins, og á kaffistofunni má lesa 38
norræn dagblöð, sem koma til
iandsins með flugpósti.
Norrænu sendikennararnir
hafa vinnuherbergi sin i húsinu,
og mikill hluti af kennslu þeirra
fer þar fram. Til stuðnings henni
var á s.l vetri komið á fót mála-
stofu — það er að segja tækjum
fyrir tungumálakennslu — og
rúmar hún 8 nemendur.
Yfir sumarmánuðina hefur
starfsemin, sem vænta mátti,
snúizt um norræna ferðamenn og
þátttakendur i þinghaldi, sem
heimsótt hafa Island. Kaffistofan,
dagblöðin og bókasafnið hafa lað-
að að sér marga gesti, og margir
komið til að sjá sýninguna IS-
LANDIA i sýningarsölum i kjall-
ara hússins, og mun hún hafa gef-
ið hinum norrænu gestum góða
hugmynd um ísland með mynd-
um og máli.
Undirbúningur aö starfseminni
i haust er nú i fullum gangi, og er
gert ráð fyrir, að þær áætlanir
komi til framkvæmda um miðjan
september.