Þjóðviljinn - 06.01.1974, Blaðsíða 2

2 StÐA - ÞJÓDVILJINN Sunnudagur 6. janúar 1974
Sdmantekt um orkuvandamál í Bandaríkjunum, stofnun og starf OPEC
Bandaríkjamenn — 6%
jarðarbúa — nota um
þriðjung allrar orku!
Haldi orkueyðslan áfram að
aukast á sama hátt og siðustu
árin mun hún um aldamótin
verða fimmföld á við það sem er
nú, samkvæmt spám, sem gerðar
hafa verið. Ljóst er, að ekki er
unnt að auka framleiðsluna svona
mikið nema með hærri fjár-
festingu á framleiðslueiningu. Þá
myndi um h ver f i sm eng un i n
aukast, jafnvel þótt öll þau efni
væru tekin i notkun, sem nú eru
kunn til þess að hindra um-
hverfisskemmdir.
Bandarikin voru til skamms
tima tiltölulega sjálfstæð i orku-
málum, en þau rötuðu nýverið i
erfiðleika og eru nú háð inn-
flutningi á brennsluefnum.
Framleiðsla jarðoliu — sem er
grundvöllur orkubúskapar
Bandarikjanna — hefur nefnilega
dregist saman. tinginn gerir ráð
fyrir að nýting nýrra orkulinda i
Alaska eða annars staðar muni
hafa úrslitaáhrif á ástandið.
En aúk þessa er önnur ástæða
fyrir orkuskorti auðvaldsrikj-
anna; ástæða sem ef til vill er
aðeins timabundin. Þessi ástæða
er nátengd óðaverðbólgunni, sem
rikjándi er i nokkrum kapital -
Iskum löndum um þessar mundir.
(»% nota
:50% orkunnar
Bandarikin, þar sem 6%
jarðarbúa lifa, nota 3% allra
orkuframleiðslu veraldarinnar.
Orkuneysla á ibúa i Bandarikj-
unum er tvöfalt meiri en i Vestur-
Þýskalandi og i Stóra-Bretlandi,
nærri þrefalt meiri en i Japan, og
tiu til hundrað sinnum meiri en i
þróunarlöndunum. Að jafnaði
eykst orkuneysla á ibúa i Banda-
rikjunum um 6% á ári, en
aukningin milli ára er meiri
annars staðar.
Kolin eru grundvöllur
fimmtungs orkuframleiðslunnar
i Bandarikjunum, en þau ná ekki
hærra hlutfalli af tæknilegum
ástæðum og umhverfisverndar-
ástæðum. Kjarnorkuframleiðsla
mun ekki vaxa nægjanlega til
þess að draga úr eftirspurninni
eftir jarðoliu og jarðgasi, sem nú
eru grundvöllur þriggja fjórðu
hluta orkuframleiðslunnar.
Samkvæmt mati opinberra
aðila munu jarðgas og jarðolia
Bandarikjanna sjálfra nægja til
þess að mæta 10 — 11 ára eftir-
spurn, en aukinni brennsluefna-
þörf verður i æ rikari mæli svarað
með innflutningi.
Innflutn. jarðoliu og efna úr
jarðoliu hefur tvöfaldast siðan
1970, og hefur nú náð þvi að vera
40% allrar notkunar á jarðoliu i
landinu. Að dómi H. Mortons,
innanrikisráðherra Bandarikj-
anna, mun innflutningurinn
inn gerir nú vart við sig er ekki
aðallega tæknileg, heldur fyrst og
fremst pólitisk. Hana er að finna i
andstæðunum milli oliuhringanna
annars vegar og framleiðslu-
landa olíunnar hins vegar.
Um áratugaskeið hafa
Standard öil og „systurnar sjö”
(auðhringarnir Standard Oil of
Bandariltin vrrða sifelll háðari
innfíutningi á oliu
Af 13 m iljónum tunna, sem
Vrslur-Kvrópnlönd nota af oliu,
rru 12,5 miljónir fluttar inn.
Vaxandi þjóðnýlinfr oliulinda i
()1*K C-lön du n u m
standa undir 05% notkunar þessa
brennsluefnis 1985.
Lakara
i V.—Evrópu
Astandið er þó miklum mun
lakara i þeim löndum sem eiga
innan sinna landamæra litlar eða
engar jarðgas- og jarðoliubirgðir.
VesturEvrópulöndin nýta dag-
lega 13 miljónir tunna af jarðoliu,
en flytja þar af inn 12,5 miljónir.
Japanir nota 4,6 miljónir tunna á
dag, og er þar eingöngu um inn-
flutta oliu að ræða. En jarðoliu-
þarfir þessara landa hafa á
undanförnum árum vaxið hraðar
en i Bandarikjunum. Það eru sem
kunnugt er löndin innan Sam-
bands oliuframleiðenda — OPEC
(Organisation of Petroleum
Exporting Countries)—sem flytja
einkum oliu til Vestur-Evrópu og
Japans. Innan þessara samtaka
eru tran, trak, Kuvait, Katar,
Abu-Dhabi, Libýa, Alsir,
Nigeriar, Indónesia. Venezúela
og Sádi-Arabia.
Sovótrikin eru stærsti oliu-
framleiðandi meðal sósialiskra
rikja og Utflutningur þeirra á oliu
til kapitalisku landanna hefur
farið vaxandi.
OPEC og
systurnar sjö
Astæðan til þess að oliuskortur-
New Jersev. Mobil Oil, Texaco,
Gulf Oil, Standard Oil of Cali-
fornia, British Petroleum og
Itoyal Dutch/Shell) dælt oliu frá
framleiðslulöndunum að eigin
geðþótta og gróðavon. Til þess aö
tryggja aðstöðu sina sem best
ákváðu forsvarsmenn auðhring-
anna að blanda sér i stjórnmál
framleiðslulandanna og höfðu
þannig bein áhrif á, að þægir og
viðráðanlegir stjórnmálamenn
settust i valdastólana.
En hraðfara þróun og efling
þjóðlegra sjálfstæðishreyfinga
hefur breytt ástandinu i grund-
vallaratriðum. 1960 var ákveðið
að stofna OPEC sem sameigin-
legt tæki oliuframleiðenda til þess
að halda i við auðhringana.
Þessum samtökum tókst að
tryggja aðildarlöndunum nokkru
stærri hlut en áður og ella hefði
verið.Til 1970 hækkaði meðalverð
á tunnu til aðildarlanda OPEC
um 69%. Þrátt fyrir tap vegna
gengislækkunar dollarans fá
rikissjóðir OPEC-landanna 20
miljarða dollara 1973, i stað 2
miljarða dollara 1960Í
Þjóðnýting
Auk viðleitninnar til þess að
tryggja sér stærri hlut söluhagn-
aðar hafa OPEC-löndin, sum
hver, gert ráðstafandir til þess að
efla yfirstjórn sina yfir oliuVmd-
unum. Irak, Libýa og Alsir hafa
þegar þjóðnýtt mikilvægustu
oliulindirnar. Áætlað er að
framkvæma þjóðnýtingu oliulind-
anna i Venezuela á 10 árum. Flest
OPEC-ríkjanna stelna að þvi að
hafa sjálf yfirumsjón með 25%
oliuframleiðslunnar, innan
landamæra sinna, eða stefna að
þvi að auka sinn hlut i 50%. fran
hefur til þessa verið nokkuð á
eftir hinum rikjunum, en i janúar
I fyrra, 1973, lýsti Shjainn þvi yfir
að oliulindir landsins yrðu þjóð-
nýttar stig af stigi til ársins 1979.
Bandarikjamenn og Bretar létu i
ljósi óanægju með þessar að-
gerðir, en tókst ekki að breyta
neinu um fyrri ákvarðanir Irans-
stjórnar sér i vil; þvert á móti:
transstjórn yfirtók umsjón með
allri oliuframleiðslu i landinu
strax i mars 1973!
Eins og er mun þjóðnýting oliu-
framleiðslunnar i þróunarlönd-
unum haldast i hendur við
menntun tæknimanna viðkom-
andi þjóða.
Ilringarnir
græða
Bandarikin hafa beitt sér fyrír
stofnun samtaka þeirra rikja sem
kaupa oliuna frá OPEC-lönd-
unum, en það hefur ekki tekist.
Það stafar af andstæðunum
meðal auðvaldsrikjanna sjálfra.
Japanir neituðu fyrst algerlega
að taka þátt i slikum félagsskap
vegna þess að japanskir kapitai-
istar eiga hvergi fast fé i oliu-
framleiðslu innan OPEC-land-
anna ( sem Bretar eiga t.d. i
stórum stil.)
En þrátt fyrir allt munu
kapitalisku rikin enn um sinn um
næstu framtið kaupa oliu frá
OPEC-löndunum. En i framtið-
inni mun verða greitt hærra verð
fyrir oliuna en áður.
Talið er að 1972 hafi 15% þess
verðssem kaupendur greiða fyrir
oliuna i kapitalisku löndunum
lent i sjóði framleiðslurikjanna
sjálfra . En væri miðað við eðli-
legar greiðslur fyrir vinnuafl,
tækniþekkingu, flutninga ois.frv.
ættu 30 — 33% að renna til land-
anna sjálfra. Miðað við þennan
útreikning hefðu framleiðslurikin
átt að fá 3,5 — 4 dollara fyrir
hverja tunnu, það er nærri tvö-
falda þá upphæð sem fengist
hefur. Til samanburðar má geta
þess að meðalverð á oliutunnu frá
oliustöðvunum i Oklahoma i
Bandarikjunum var 3,56 dollarar
sl. ár.
Tvöföldun greiðslunnar til
framleiðslulandanna þarf alls
ekki að hafa i för með sér aukna
byrði almennings þeirra landa
sem kaupa oliuna. Hærri
greiðslur handa framleiðslurikj-
unum má fá með þvi að skerða
gróða einokunarhringanna.
En þeir hafa einnig séð sér leik
á borði; þeir hafa reynt að hag-
nýta sér oliukreppuna að bestu
getu.
Vetur brast snemma á i Banda-
rikjunum 1972 og blöðin birtu
margar myndir af skólum sem
urðu að gera hlé á starfsemi sinni
vegna þess að olia barst ekki i
tæka tið; birgðir höfðu minnkað i
kuldunum. Auðhringarnir notuðu
tækifærið til þess að knýja fram
hærra verð og um leið til þess að
koma smærri oliufélögum sem
leituðust við að halda verðinu
niðri fyrir kattarnef. Á fyrsta
hluta ársins 1973 — fram i mai —
var 1300 oliustöðvum smærri oliu-
félaga lokað — og oliurisarnir
keyptu. Þessi ..samdráttur”, sem
stafaði aðeins af þvi að gengið
hafði á birgðirnar, reyndist oliu-
risunum vel. Dæmi: Esso, sem
áður hét Standard Oil of New
Jersey, stærst ..systranna sjq”.
Gróði þessa oliuhrings varð 43%
meiri á fyrsta fjórðungi 1973 en
árið áður eða tveimur miljörðum
doilara meiri ef reiknað er á árs-
grundvelli. Gróði Texaco jókst
um 15%) á sama tima. Standard
Oil og California 24% meiri
gróði. Meðalverð á bensini stór-
hækkaði
Hvað er til
úrræða?
En meðan Bandarikjastjórn
fylgir kröfum einokunarhring-
anna i orkupólitik sinni mun slikt
koma niður á alþýðu manna. Þess
vegna hafa vinstri menn i Banda-
rikjunum bent á að til þess að
koma i veg fyrir að almenningur i
Bandarikjunum verði að bera
allan þunga þess vanda sem
óneitanlega er til staðar, verði að
gripa til róttækra ráðstafana.
Með orkumálin i heiminum i huga
er ljóst að Bandarikin geta ekki
og mega ekki, með 6% ibúa
jarðarinnar, nýta 30% orkulind-
anna. Þess vegna hefur verið bent
á að liklega neyðist Bandarikja-
menn til þess að gera viðtæka
samninga um oliukaup frá Sovét-
rikjunum. Er bent á samning
milli Japans og Sovétrikjanna
sem fyrirmynd.
Framhald á 14. siðu
ALFA-
POTTUR
fundinn á gamlárskvöld
Þessi gripur sem myndin er
af er „ÁÍfapottur”, sem mað-
ur nokkur I Dýrafirði náði frá
álfum snemma á siðustu öld.
Iiann er nú geymdur I Þjóð-
minjasafni og I aðfangabók
safnsins segir um gripinn:
„Alfapottur”, sem Þjóð-
minjasafn tslands eignaðist
árið 1882. Honum fylgir sú
sögn, að Pálmi Guðmundsson,
Litla-Garði i Dýrafirði, hafi
fundið hann á gamlárskvöld
snemma á 19. öld. Pálmi var
„maður hjátrúarlaus og trúði
ekki að draugar nje álfafólk
væri til”. Þó bar það til ein-
hverju sinni á gamlárskveld,
þegar hann kom út i tungls-
ljós. að honum sýndist flokkur
af fólki fara fyrir neðan hlað-
varpann. Seinast gekk 4—5
ára barn og hélt á einhverju i
hendinni. Pálmi fór á eftir, en
þá sleppti barnið hlutnum og
hljóp af stað. Þetta var pottur,
og sá Pálmi nú, að þetta
mundu vera álfar. Oft var
beðið um ofurlítið af svarfi úr
álfapottinum, bæði til að
leggja við brjóstmein og fing-
urmein. Þvi er sorfin lægð i
einum pottfætinum.