Þjóðviljinn - 16.06.1974, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. júni 1974
Einar Olgeirsson fyrrv. alþingismaður:
Mannréttindaskrá alþýðu -
stjórnarskráin 1974
Eftirfarandi grein birt-
ist í tímaritinu Rétti «
fyrra, en síðan hefur lítið
gerst í stjórnarskrármál-
inu og þvf fannst Þjóðvilj-
anum ærið tilefni til að
endurprenta þessa grein
nú/ því hún á brýnt erindi
til allra þeirra er tryggja
vilja frekar mannréttindi
með því að lögfesta þau
betur í stjórnarskrá.
Það er ekki aðeins ellefu hundr-
uð ára afmæli Islandsbyggðar ár-
ið 1974, heldur og hundrað ára af-
mæli stjórnarskrár, sem danskur
kóngur „gaf” 1874. Og það mætti
gjarnan minnast hennar á þann
hátt að breyta henni svo að ekki
yrði eftir i henni eitt einasta atriði
af þeim greinum, er minna á ves-
aldóm og armæðu fyrri alda og
réttleysi almennings þá.
Það væri vissulega ástæða til að
festa i nýrri og endurbættri
stjórnarskrá á næsta ári þau
mannréttindi, sem islensk alþýða
hefur áunnið sér i harðri lifs- og
stéttabaráttu á heilli öld og enn
betra væri að bæta þar við nýjum
lýðréttindum, sem hún veitti
sjálfri sér til frambúðar. Með þvi
að binda slikt i stjórnarskrá — og
nota til þess tækifærið, þá alþýða
ræður nokkru — tryggir hún sér
að hún verði eigi svift þeim rétt-
indum að henni forspurðri.
Endurskoðun eftir 1944
Frá þvi stjórnarskráin 1874
gekk i gildi hafa þær breytingar,
sem á henni voru gerðar, fyrst og
fremst snert sjálfa stjórnskipun
landsins, siðast 1944 breytinguna
úr konungsriki i lýðveldi, og alveg
sérstaklega kosningaréttinn og
kjördæmaskipunina.
Það hefur ekki vantað að fyrir-
hugaðar voru frekari breytingar
eftir að lýðveldisstjórnarskráin
gekk i gildi, og var beinlinis svo
fyrirmælt er hin stóra stjórnar-
skrárnefnd var skipuð á fyrstu
dögum lýðveldisins að nú skyldi
mannréttindakaflinn alveg sér-
staklega tekinn til endurskoðun-
ar.
Þannig var t.d. lýst yfir i
stjórnarsáttmála fyrstu rikis-
stjórnar, er mynduð var eftir
stofnun lýðveldisins, nýsköpunar-
stjórnarinnar, eftirfarandi á-
kvörðun:
„Loks hefur rikisstjórnin á-
kveðið, að hafin verði þegar i stað
endurskoðun stjórnarskrárinnar
með það fyrir augum, að sett
verði ótviræð ákvæði um réttindi
allra þegna þjóðfélagsins til at-
vinnu eða þess framfæris, sem
tryggingalöggjöfin ákveður, fé-
lagslegs öryggis, almennrar
menntunar og jafns kosningarétt-
ar.”
Það tókst ekki að gera þessa
hluti meðan nýsköpunarstjórnin
sat að völdum og slðan tók við
hver afturhaldsstjórnin annarri
verri. Stjórnarskrárnefndin tórði
og er frammi sótti má segja að
gott hafi verið að ekkert varð úr
starfihennar. Allt strandaði þar á
deilu um kosningarétt og kjör-
dæmaskipan. Það sýndi sig sem
sé fljótt er komið var fram á sið-
ari helming aldarinnar að aðalá-
hugamál þeirra tveggja flokka,
sem þá réðu mestu og mynduðu
sina alræmdu „helmingaskipta-
stjórn” á árunum 1950—56,
Framsóknar- og Sjálfstæðis-
flokksins, var að breyta kjör-
dæmaskipulaginu þannig i aftur-
haldsátt að einvörðungu yrðu ein-
menningskjördæmi i landinu. M.a
ræddu þeir flokkar lengi um hvort
heldur skyldu vera 17 eða 21 ein-
menningskjördæmi i Reykjavik.
Tilgangurinn hjá þessum flokka-
hjúum var þá, að skipta lika þing-
sætum milli sin til helminga, en
kveða niður áhrif verkalýðs og
verklýðsflokka. Viðleitni okkar
fulltrúa verkalýðsins i þeirri
nefnd hlaut þvi fyrst og fremst að
vera sú að hindra að verkalýður-
inn yrði sviptur þeim dýrmætu
mannréttindum jafns kosninga-
réttar og hlutfallskosninga, sem
hann hafði knúið fram með aldar-
fjórðungs baráttu sinni og fleiri
framsækinna afla.Og það tókst. —
Og fyrst afturhaldinu ekki tókst
að fremja gerræði þetta, þá hafði
það engan áhuga á öðru.
Það er þvi vissulega timi til
kominn að endurskoða „mann-
réttinda”-ákvæði hinnar konung-
legu stjórnarskrár frá 1874 og láta
eigi alla öldina frá þvi hún var
„gefin” liða svo að lýðurinn sjálf-
ur hafi ekki ákveðið að taka sér
þann rétt, er hann á, og festa
hann i raunverulegri mannrétt-
indaskrá, sem hin nýja stjórnar-
skrá yrði, er alþýðan gæfi sjálfri
sér i afmælisgjöf.
Hvaða atriði eru það fyrst og
fremst sem breyta ætti? Skal nú
gerð I stuttu máli grein fyrir þeim
og þess getið um leið að mjög er
stuðst við stjórnarskrárfrum-
varp, er við Ragnar Arnalds flutt-
um á Alþingi 1965 og 1966 og þeir
Ragnar og Magnús Kjartansson
1967, svo og breytingartillögu er
við Hannibal Valdimarsson flutt-
um fyrr.
Rétturinn til atvinnu
Skýlaus ákvæði um skyldu
þjóðfélagsins til að tryggja hverj-
um vinnufærum manni atvinnu
og þeim, sem fatlaðir eru, vinnu
við þeirra hæfi, eru óhjákvæmileg
i stjórnarskrá. Slika kröfu verður
að gera til hvers menningarþjóð-
félags að það tryggi þannig undir-
stöðuna að velferð þegna sinna.
Þessa skyldu verður að leggja á
herðar rikisins. Er það siðan lög-
gjafans að ákveða á hverjum
tima hvernig það rækir þá skyldu,
með hvaða aðgerðum, lagaboðum
og öðrum ráðstöfunum. Bæta
mætti ákvæði er að þessu lýtur
aftan við núverandi 69. gr., er
fjallar um atvinnufrelsi og gæti
t.d. hljóðað svo:
„Hver maður á rétt á atvinnu.
Það er skylda ríkisins.að tryggja
öllum fulla atvinnu. Með lögum
skal skipa um öryggi manna við
vinnu, hæfilegan vinnutima og
ráðstafanir gegn ofþjökun.
Nú er atvinnuleysi eða verka-
menn útilokaðir frá vinnu af at-
vinnurekendum og skulu menn þá
eiga rétt til greiðslu úr atvinnu-
leysistryggingasjóði, sem er eign
verklýðsfélaga, en greiðslur til
hans skulu koma frá atvinnurek-
endum, sveitarfélögum og rikinu
samkvæmt nánari fyrirmælum i
lögum. Greiðslur til atvinnu-
lausra mega aldrei vera undir 2/3
af daglaunum verkamanna.”
Það er nauðsynlegt að festa i
stjórnarskrá eignarrétt verklýðs-
félaganna á atvinnuleysistrygg-
ingasjóði. Ella gæti afturhalds-
stjórn stolið þeim sjóði, svo sem
áður hafa af slikum stjórnum
verið tilburðir til að stela heilum
fyrirtækjum, svo sem áburðar-
verksmiðjunni úr eigu rikisins.
Eins er rétt að verkamenn fái
styrk úr atvinnuleysistrygginga-
sjóði, ef atvinnurekendur setja
verkbann á þá. Það verður að
skoða slikt verkbann sem hvert
annað félagslegt böl, sem þjóðfé-
laginu ber skylda til að bæta, ef
það viðheldur sliku einræði i at-
vinnulifi að einstakir svokallaðir
eigendur fyrirtækja geti hindrað
verkamenn i að vinna og svipt
þjóðfélagið ávöxtum af vinnu
þeirra. Atvinnuleysistrygginga-
sjóður er nú um 1600 miljónir
króna og til orðinn fyrir kaup-
hækkun um 4%, sem verkamenn
gátu fengið, en kusu i framsýni
sinni að láta leggja i þennan
tryggingasjóð sinn.
Af komuöryggi
Rétturinn til öruggrar afkomu,
1 stað gömlu greinargerðarinn-
ar i anda fátækralaga og sveita-
flutninga ætti að koma nú 70. gr.
t.d. orðuð eitthvað á þessa leið:
„Hver maður á rétt á læknis-
hjálp og ókeypis sjúkrahúsvist,
þegar slys eða sjúkdóma ber að
höndum. Hver maður á og rétt á
slikum styrkjum úr almennum
Einar Olgeirsson fv. alþingismaður
einkum þá á bjátar, er eitt af þvi,
sem alþýða manna er langt kom-
in með að tryggja sér og hefur
stigið risaskref i þá átt siðustu ár-
in.
tryggingasjóðum, er slys, sjúk-
dóma, örorku eða elli ber að
höndum, að nægi honum til fram-
færslu. Sérstaklega skal tryggja
rétt barna, mæðra og ekkna á
r _
Ur tímaritinu Rétti, 2. hefti 1973.
Núverandi 70. gr. stjórnar-
skrárinnar er sú, sem fátækra-
framfærslan með öllum hennar
svivirðingum byggðist á, þar með
sveitaflutningar, sundrung fjöl-
skyldna og svipting kosningarétt-
ar, er styrkþegar áttu i hlut.xÞessi
grein á að falla burt. 1 krafti
hennar hafa ómældar hörmungar
verið leiddar yfir fátæklinga
þessa lands, ekki sist fram til
1934.**
Núverandi 70. grein hljóðar svo:
„Sá skal eiga rétt á styrk úr al-
mennum sjóði, sem eigi fær séð
fyrir sér og sinum, og sé eigi öðr-
um skylt að framfæra hann, en þá
skal hann vera skyldum þeim
háður, sem lög áskilja”. Á niður-
lagi greinarinnar, — hér með
breyttu letri, — byggðust þræla-
lögin gegn styrkþegum.
Sveitarflutningar og svipting
kosningaréttar styrkþega voru
numin úr lögum eftirkosningarn-
ar 1934.
sama hátt. Sá, sem ekki fær séö
fyrir sér og sinum, á rétt á styrk
úr almennum sjóði. Nánar skal á-
kveða öll þessi réttindi með lög-
um, en engan má svipta öðrum
réttindum fyrir að njóta þeirra.”
Jafnrétti til menntunar
Hin gamla stjórnarskrá var
hvað menntun almennings snerti
miðuð við algert lágmark og enga
almenna skólaskyldu/t
Eðlilegt væri að mannréttinda-
skrá alþýðu orðaði 71. grein
stjórnarskráinnar eitthvað á
þessa leið:
„öll börn og unglingar á aidrin-
um 7 til 16 ára eiga rétt á ókeypis
Núverandi 71. grein stjórnar-
skrárinnar hljóðar svo:
„Hafi foreldrar eigi efni á að
fræöa sjálf börn sin eða séu börn-
in munaðarlaus og öreigar, er
skylt að sjá þeim fyrir uppfræð-
ingu og framfæri af almannafé.”
fræðslu, svo og yngri börn á að-
gangi að vöggustofum og dag-
heimilum, er með þarf. Þeir, sem
njóta vilja framhaldsmenntunar
og sýna til þess hæfileika og á-
huga, eiga og rétt áókeypis mennt
un. Tryggja skal efnahagslegt
jafnrétti til menntunar með lög-
um.”
Ef til vill væri llka þörf á að
hafa i stjórnarskránni ákvæði um
rétt og skyldu til menntunar og
endurþjálfunar gagnvart full-
orðnum, en oft er það svo að fyrst
verður að berjast fyrir slikum
réttindum til að fá þau i lög og er
þá stjórnarskráin siðar hið æðra,
helstóafturkallanlega stig slikrar
tryggingar fyrir alþýðufræðslu.
Herskylda?
Þá eru nokkur atriði i gömlu
stjórnarskránni, sem nauðsyn-
legt er að afnema, til þess að
hindra að nokkru afturhaldi geti
tekist að hagnýta þau I sina þágu
eða annarra og setja i staðinn á-
kvæði, sem að gagni mættu
verða.
Þannig er það t.d. 75. gr.
stjórnarskrárinnar. Hún hljóðar
svo:
„Sérhver vopnfær maður er
skyldur að taka sjálfur þátt i vörn
landsins eftir þvi sem nákvæmar
kann að verða fyrir mælt með
lögum.”
Herskylda er sem sé sett i
stjórnarskrána af konungi og em-
bættismönnum hans á sinum
tima, þó tslendingar hafi aldrei
verið svo vitlausir að setja þar
um lög. En auðvitað á að afnema
svona ákvæði, en setja i staðinn
það, sem æskilegast væri og eðli-
legast frá íslenskusjónarmiði. En
það myndi að mínu áliti hljóða
eitthvað á þessa leið:
„tsland er ævarandi hlutlaust i
ófriði og mun engan her hafa né
veita erlendum rikjum herstöðv-
ar né rétt til hersetu. Herskyldu
má aldrei i lög leiða.”
Með slikri grein væri Itrekuð
hlutleysisyfirlýsingin frá 1918. En
með tilliti til kerfisbundins áróð-
urs og pólitiskrar spillingar, sem
siðan hefur haft áhrif á þjóðina,
mun vart hugsanlegt að breyta
þessari grein á næsta ári frekar
en t.d. að orða hana svo:
„tsland er friðlýst land. Her-
skyldu má aldrei lögleiða.”
Geta þá sumir skoðað „friðlýs-
ingu” sem yfirlýsingu um vilja til
friðar, en aðrir litið róttækar á
það og lagt i fögur orðin þá merk-
ingu að frið viljum við hafa fyrir
öllum ófriðarundirbúningi. Eftir
skilningi I hernaði þýðir friðlýs-
ing að borg verði ei varin og vopn
þar eigi geymd. (Sbr. Paris og
Róm i siðasta striði).
En alltaf ætti þó að verða fullt
samkomulag um siðari setning-
una i stjórnarskrá.
Island sameign
islendinga
Hundrað ára gömul stjórnar-
skrárákvæði, skrifuð fyrir skútu-
öld af embættismönnum niður við
Eyrarsund áður en vatnsafl varð
nýtanlegt til orkuframleiðslu, áð-
ur en ofveiði og landeyðing urðu
til sem yfirvofandi hættur og auð-
vitað löngu áður en hugtakið og
fyrirbrigðið mengun varð til, taka
eðlilega ekki tillit til neins af
þessu, sem á einn eða annan hátt
varða lif og velferð landsmanna i
dag og á komandi timum.
Það væri eðlilegt að setja á-
kvæði, er að þessum málum lúta,
t.d. i kaflann um mannréttindi
(VII. kafla) máske grein eitthvað
á þessa leið á eftir 67. greininni
um friöhelgi eignarréttarins:
„tsland, náttúrugæði þess og
auðlindir til lands og sjávar, eru
Dæmin eru tekin af alkunnum
ástæðum, Gullfoss var eitt sinn
búið að selja sem kunnugt er, —
og i leikriti sinu „Syndir ann-
arra” lætur Einar Kvaran brask-
arana hyggja á sölu Þingvalla.