Þjóðviljinn - 16.06.1974, Qupperneq 5

sameign tslendinga, niillfaikdl
sem komandi kynslóöa. Hver
kynslóð skal kappkosta að varð-
veita og hagnýta i senn náttúru-
gæði lands og auðlindir þjóðar af
viti og forsjá, svo verða megi til
frambúðar undirstaða heiibrigðs
lifs alþjóðar, efnahagslegrar vel-
ferðar almennings og stjórnar-
farslegs sjálfstæðis landsins.”
Þá er það og orðiö svo brýnt að
enga bið þolir að taka af öll tvi-
mæli um eignarrétt þjóðarinnar á
óbyggð landsins og öllum auðæf-
um i jörðu. Hin gamla tillaga okk-
ar þar um á þingi er enn i góðu
gildi og hljóðaði svo:
,,011 núverandi óbyggð, — það
er almenningar, afréttir, aðrar
lendur og svæði, sem eigi hafa
verið i byggð undanfarin 20 ár, —
og öll hveraorka, vatnsorka og
auðæfi I jörðu, sem þar eru, er
ævinleg eign islensku þjóðarinn-
ar. Akveða skal með iögum beiti-
rétt, veiðirétt og annan hefðbund-
inn afnotarétt á þessum svæðum,
svo og hvernig með eyðijarðir,
sem þar eru,skuli fara.”
Hér mætti gjarnan bæta við á-
kvæði um að tryggja með lögum
aðgang almennings að því að
njóta náttúru lands sins.
Með slikri grein væri fyrir það
girt að hægt væri að selja t.d.
Gullfoss eða Þingvelli*og er það
orðalag, sem hér er notað: ,,æv-
inleg eign” hið sama og er i lög-
um um þjóðareign Þingvalla. En
þess mega menn minnast að fyrir
50 árum, um 1920, var svo komið
að búið var að selja hlutafélögum,
mestmegnis útlendinga, flestalla
virkjanlega fossa landsins nema
Sogið — og munaði mjóu þótt svo
giftusamlega tækist til á þingi
1923 aðsú „eign” útlendra manna
yrði þeim ónýt svo islenska rikið
gat t.d. fyrir aldarfjórðungi siðan
keypt Þjórsá fyrir 3 miljónir
króna af norska hlutafélaginu
„Titan”, sem „átti” hana en fékk
ei að nota hana.
En með tillitti til þess með hvi-
likri áfergju erlendir auðmenn
sækjast nú eftir fasteignum viöa
um heim og hvilikar tilhneigingar
hafa verið til þess öðru hvoru að
selja erlendum aðilum eignir i
landi voru með allri þeirri hættu,
er þvi fylgir, þá væri og rétt að
setja I stjórnarskrá hömlur þar á.
Hin gamla tillaga okkar á Alþingi
var að breyta 68. greininni um
rikisborgararétt og annan rétt út-
lendinga á þessa íeið:
„Fasteignir og náttúruauðæfi
hér á landi skulu Islendingar einir
eiga, eða stofnanir, sem íslend-
ingar eiga einir. Sendiráð er-
lendra rikja mega þó eiga hér
húseignir samkvæmt alþjóða-
venjum, sem uin það gilda. Al-
þjóðlegar stofnanir, sem island
er aðili að, mega og eiga fasteign-
ir til menningar- og heilbrigðis-
starfsemi. Þó þarf lög um það
hverju sinni.
Engir nema íslendingar mega
taka á leigu atvinnutæki eða is-
lensk náttúruauðæfi. Undanþegin
þessu ákvæði eru þó flutninga-
skip og flugvélar. Að því er snert-
ir erlenda menn búsetta hérlend-
is, skal mæia fyrir um þessi atriði
með lögum.
Enginn útlendingur getur feng-
ið rikisborgararétt nema með
lögum”.
Það er vissulega margt fleira,
sem breyta þyrfti I stjórnarskrá
vorri. Akvæði um þjóðarat-
kvæðagreiðslu um einstök veiga-
mikil mál eru orðin brýn, þegar
það sýnir sig að forsetar lýðveld-
isins kynoka sér mjög við aö beita
þvi valdi, er þeim var veitt i lýð-
veldisstjórnarskránni i þvi skyni.
En ætla má að um slikt yrðu mjög
skiptar skoðanir og svo er um
fleiri mál, sem ættu heima I nýrri
stjórnarskrá. Mun verða nógu
erfitt að fá viötæka samstöðu um
sum þeirra mála, er nú hafa verið
nefnd, þótt eigi sé fitjað upp á
fleirum.
Höfuðatriðið er að alþýða
manna og samtök hennar fylki
sér svo fast um aö festa mann-
réttindi þau, sem hún hefur áunn-
ið sér i harðri baráttu i 80 ár, i
stjórnarskránni að undan verði
látið og knýi um leið fram ný. En
jafnhliða geri hún allt, sem i
hennar valdi stendur til þess að fá
fram þau önnur ákvæði einkum
um sameignarrétt þjóðarinnar,
sem hér eru nefnd, og eru nauð-
synlegur grundvöllur alls fram-
tiðarefnahags Islendinga og þar-
með velferðar og sjálfstæðis þjóð-
arinnar.
Þjóðaratkvœðagreiðslan um
sambandsslitin 1944:
116 hr eppar
100% kjörsókn
I þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni, sem fram fór 20-23.
maí 1944 um slit sam-
bandsa lagasamningsins
við Dani frá 1918 og
stjórnarskrá lýðveldisins
islands greiddu atkvæði
73058 af 74091 kosninga-
bærum mönnum, það er að
segja 98,61%, og mun sú
kosningaþátttaka nálega
einsdæmi á Vesturlöndum
og sjálfsagt þótt eitthvað
víðar sé leitað. Kosninga-
þátttakan var ívið meiri í
dreifbýli, en þéttbýli, sem
sést á því að í 116 —
hundrað og sextán —
hreppum var kosninga-
þátttakan heil 100%, Alls
munu hreppar á landinu
vera um 220. I einum kaup-
stað, Seyðisfirði, var kosn-
ingaþátttakan einnig 100%.
Vestur-Skaftafellssýsla var
með mesta kjörsókn af sýslunum
— 100%, en klénastur i kjörsókn-
inni af sýslum og kaupstöðum var
Isafjarðarkaupstaður með „að-
eins" 97,12% kjörsókn. Atkvæði
með sambandsslitunum greiddu
alls 71122, 377 á móti, 805 skiluðu
auðu og 754 seðlar voru ógildir.
Heyrir það frekar til undantekn-
inga i slikum kosningum að auðir
seðlar og ógildir séu fleiri en mót-
atkvæði. Mestur var einhugurinn
i Dalasýslu, en þar voru 817 með
sambandsslitum, enginn á móti
fimm seðlar voru auðir og fjórir
ógildir. Um lýðveldisstjórnar-
skrána var einhugurinn tæplega
eins mikill, þvi að með henni
greiddu ekki atkvæði nema 69435
(95,04%), ámótivoru 1951 (1,44%),
auðir seðlar voru 2054 og ógildir
518.
Einstakar
kosningareglur
1 engum hreppi fór kjörsóknin
niður fyrir 95%. Til dæmis um
þessa fádæma kjörsókn má taka
að i Gullbringu- og Kjósarsýslu
skiluðu eftirtaldir hreppar sér
hundrað prósent: Grindavik,
Hafnir, Vatnsleysuströnd, Bessa-
staðahreppur, Kjalarneshreppur
og Kjós. 1 Mosfellshreppi vantaði
tvö atkvæði, Seltjarnarnesi eitt, i
Garðahreppi þrjú, i Njarðvikum
eitt, I Keflavik eitt, Garði eitt, i
Sandgerði tvö. 1 Suður-Múlasýslu
var 100% kjörsókn i eftirtöldum
hreppum: Skriðdalshreppi, Eiða-
hreppi, Mjóafirði, Norðfjarðar-
hreppi, Breiðdalshreppi, Beru-
neshreppi, Búlandshreppi og
Geithellnahreppi.
Nokkur skýring á þessari
geysimiklu kjörsókn var, að
kosningareglur voru hafðar öllu
rýmri en þekkst hefur I nokkrum
kosningum á Islandi fyrr eða sið-
ar. Kjördagar voru hafðir fjórir,
og heimakosningar heimilaðar
fyrir fólk, sem átti illa heiman-
gengt. Var þar bæöi um að ræöa
fólk, sem ekki var ferðafært af
heilsufarsástæðum og bundið við
heimilið vegna mikilla anna.
Varð þó til að koma drengskapar-
yfirlýsing hlutaðeigandi að ekki
væri heima setið að ófyrirsynju.
Þá var kjörstjórn heimilt að taka
gild atkvæðabréf, þótt þau kæmu
ekki fram fyrr en eftir kjördag,
eða fram að 17. júni sama ár.
18/8% atkvæða
bréfleg
Margir urðu til þess að nota sér
þessi einstöku kosningahlunnindi,
sem sést best á þvi að bréfleg at-
kvæði voru alls 13.692, eða 18,8%
greiddra atkvæða. Heimagreidd
atkvæði er skilað var fyrir kjör-
dag voru 6.188 og voru 4.716
þeirra er þannig greiddu atkvæði
konur. Mun skýringin á þessari
miklu heimaatkvæðagreiðslu
kvenna meðal annars hærri með-
alaldur þeirra en karla, svo og að
þær hafa frekar verið bundnar
heima við af völdum heimilis-
starfa ýmiskonar, þungunar o.fl.
Af 6.949 mönnum, sem skiluðu at-
kvæðum fyrir kjördag vegna fjar-
vista að heiman, voru hinsvegar
ekki nema 2074 konur, og mun
skýringin sú að fleiri karlar voru
að heiman I atvinnu.
Þegar horft er um öxl til þess-
ara kosninga hlýtur það óneitan-
lega að vekja nokkra furðu,
hversu fáir urðu til þess að vilja
halda i konungssambandið við
Dani. Að visu var ekki við öðru að
búast en að mikill meiri hluti
kjósenda væri með sambandsslit-
um, en með tilliti til þess að i
landinu var allmargt danskætt-
aðra manna og að borgarastéttin
islenska var nátengd danska ný-
lenduveldinu gömlum tryggða- og
raunar einnig verulegum ættar-
böndum, hefði mátt ætla að eitt-
hvað fleiri hefðu greitt atkvæði
með kónginum en raun varð á.
Einnig var vitað að Alþýðuflokk-
urinn gekk til lýðveldishátiðar-
innar af takmörkuðum fögnuði
vegna tengslanna við danska
sósialdemókrata, enda var Al-
þýðuflokkurinn fyrir striðið orð-
inn litið meira en útibú frá danska
krataflokknum, likt og færeysku
kratarnir eru nú.
Hverjir skiluðu
auðu og ógildu?
Ekki er óliklegt að nokkur hóp-
ur konunghollra ihaldsmanna og
dansksinnaðra krata hafi veitt
óvild sinni til hins komandi is-
lenska lýðveldis útrás með þvi að
skila auðu og ógildu, og kynni það
að vera skýringin á tiltölulega
miklum fjölda auðra seðla og ó-
gildra.
Þrátt fyrir einstaklega liðlegar
kosningareglur hefði verið von-
laust að knýja fram svo mikla
kjörsókn sem raun varð á, heföi
ekki komið til mikill og einlægur
metnaður islensku þjóðarinnar að
stiga nú siðasta skrefið til fulls
sjálfstæöis. Þótt svo að tsland
hefði orðið sjálfstætt riki 1918,
mun þorri manna hérlendis hafa
litið svo á að frelsið væri ekki
fengið að fullu fyrr en slitið hefði
verið sambandinu við Danakóng.
Þá grunaði fáa að þegar áður en
hið islenska sjálfstæði var að fullu
fengið væri farið að brugga þvi
banaráð vestur I Washington, þar
sem Roosevelt og ráðherrar hans
höfðu þegar ákveðið að gera ís-
land að útvarðarstör Bandarikj-
anna i Atlantshafi. -dþ
SAMVINNUVERZLUN
TR YGGIR SANNVIRDI
VIÐSKIPTA-
MENN!
Munið, að með því
að verzla við kaup-
félagið tryggið
þér bezt yðar
eigin hag.
Kappkostum að
veita sem bezta
þjónustu.
Kaupfélagið Fram
Neskaupstað.
Samvinnuvenslun tryggir yður sanngjamt verðlag.
Versium með allar innlendar og erlendar
vörutegundir.
KAUPFÉLAG
STEINGRÍMSFJARÐAR
Hólmavík.