Þjóðviljinn - 15.09.1974, Blaðsíða 5

Sunnudagur 15. september 1974. þjóÐVILJINN — StÐA 5
væri með ólikindum ef þessar á-
ætlanir hefðu ekki verið sam-
ræmdar.
En hvernig stóð nú á þessum
vilja Bandarikjamanna til að
steypa stjórn Allendes — og þessu
hiki þeirra, að þvi er virðist, i vali
leiða til að ná markmiðinu?
„Vestrænt frelsi”
Auðlindir Chile höfðu vitanlega
mjög mikla fjárhagslega þýðingu
fyrir ýmsa bandariska auðhringi,
eins og áður hefur verið sagt frá,
en þótt það væri mikilvægt virð-
ast önnur atriði hafa verið enn
þyngri á metum. Vegna skipulags
heimsveldis þeirra gátu banda-
rikjamenn ekki sleppt Chile úr
klóm sinum. Bandariska heims-
veldið byggist nefnilega á frjálsu
arðráni: „áhrifasvæði” þess eru
opin og frjáls til afnota fyrir
hvern bandarikjamann sem upp-
fyllir rétt skilyrði, þ.e.a.s. hefur
fjármagn til að festa i arðránsfé-
lögunum, auðhringunum. Þetta
er dýpsta merking orðanna
„vestrænt frelsi”. En vegna
þessa „frelsis”, sem er einnig
þáttur af flóknu hugmyndakerfi,
er Bandarikjastjórn um leið
skuldbundin til að verja hags-
muni heimsveldisins hvar i heim-
inum sem er og hvernig sem að-
stæðurnar eru. Ef hún sýnir ein-
hvern bilbug i þvi, er sú hætta
þegar fyrir hendi að hinir frjálsu
auðkýfingar fari að draga fé sitt
burt úr þeim heimshlutum, þar
sem þeir álita að hætta kunni að
vera á ferðum i náinni framtið —
og þeir heimshlutar eru vitanlega
æði margir. En undanhald af þvi
tagi væri hins vegar allt of mikið
áfall fyrir heimsveldið.
Frá þessu sjónarmiði er aug-
ljóst að alvarleg skerðing á hags-
munum bandarikjamanna i Chile
myndi stofna arðránskerfi þeirra
um viða veröld i hættu. En til þess
að bægja þeiri hættu frá dyrum
hefði einföld „lögregluaðgerð”
eins og i Dóminikanska lýðveld-
inu, verið nægjanleg: hún hefði
sýnt bandariskum auðmönnum
„Marxistinn Allende”
Eftir kosningu Allendes var
sagt að hann væri fyrsti „Marx-
istinn” sem hefði komist til valda
á lýðræðislegan hátt — og ætlaði
að „koma Marxisma á” með
þessu móti. Nú táknar orðið
„Marxisti” einungis mann sem
aðhyllist vissar skýringaraðferð-
ir i sagnfræði eða félagsfræði og
hefur litla merkingu ef á að nota
það til að tákna pólitiska stefnu:
það væri alveg eins hægt að tala
um „existensialista” eða
„strúktúralista” sem hefði kom-
ist til valda ,,á lýðræðislegan
hátt” eða ekki. Þetta vigorð virð-
ist þvi ekki hafa mikla pólitiska
merkingu.
Allende var vafalaust „Marx-
isti” — að lifsskoðun, en i stjórn-
málum boðaði hann sósiallska
stefnuskrá, sem var i eðli sinu lik
stefnuskrá ýmissa stjórnmála-
flokka um viðan heim en aðhæfð
að aðstæðum hans eigin lands og
var reyndar tillaga um lausn á-
kvebinna vandamála, sem ýmsir
aðrir stjórnmálaflokkar i Chile
voru sammála um, en vildu leysa
með öðrum leiðum. En ef við
reynum að leiðrétta setninguna
sem áðan var vitnað i með þvi að
setja „sósialisti” i stabinn fyrir
„Marxisti” tekur ekki betra við:
hún er þá ekki merkingarlaus
lengur, heldur röng. Sósialistar
og sóslalskir flokkar hafa komist
til valda á lýðræðislegan hátt i
fjölmörgum löndum undanfarna
áratugi, og viðtækar þjóðnýtingar
og aðrar umbætur af sama tagi og
Allende ætlaði að gera hafa verið
gerðar á ekki siður lýðræðislegan
hátt.
En ef við viljum finna einhverja
merkingu i þessu viðfleyga vig-
orði, þá er hún þessi: að segja á-
kvebna staðreynd en flækja hana
um leið inn i vef gamalla goð-
sagna. Staðreyndin var sú, að
þetta var i fyrsta skipti, sem eðli-
leg hugmynda-og lyðræðisþróun i
þriðjaheimsriki hafði leitt til
valdatöku stjórnar með skýr og
ákveðin þjóðnýtingaráform,
Allende
hægfara?
rækilega fram á að hagsmunum
þeirra yrði ekki fórnað. En eins
og kom fram i orðsendingunni til
bandariska sendiherrans i Santi-
ago var Bandarikjastjórn frá
upphafi frábitin slikum aðgerð-
um, og hvikaði hún ekki frá þvi:
tilraun Allendes fól i sér aðrar
hættur og flóknari sem bönnuðu
að slik leið yrði valin.
þannig að hagsmunum banda-
riska heimsveldisins stæði bein
ógnun af þvi. Vigorðinu var ætlað
að segja að eitthvað hefði gerst i
fyrsta skipti, en fella það um leið
inn I þær manikeisku hugmyndir
um baráttu „kommúnisma” og
„vestræns lýðræðis’\ sem verið
hefur helsta áróðursstef aftur-
haldsins undanfarna áratugi,
Kissinger-Metternich, breytingar eru eitur i þeirra beinum.
TJIK WJIITF. JlOU.SE
WUHIKOrOH
Novomhor 9, 1970
D«nr Mr. Morrlam:
Thnnk you vcry much íor your lettcr of Octobor
23 itnd tho oncloít.d paper on UnlVcd StoteB
policy tow»rd Latin Amcrica. 1 hnvo road it
carefttny and 1 hr.vo pa»ood it to thoee momboro
of my otafí who ooaI with Latin Amerlc&n nwt*
Un. It i« vory holpíul to have your thoughta
*nd rocummomiMloni, *nd v/e ih*U cortainly
Uko tliom into occount. I tm gratoful for your
taking tha timo “lo give t>u:m to mo.
With boot rcgKrdo,
/t*------y /}. /£~
Henry A. Kioolngor

Mr. WUlltm R. Merriam
Vico Preoldent
Intemotional Tolephono and
Telograpli Corporation
1707 L Street, N. W.
Weohinftton, D. C. 20036
Mr. E. J. Gorrity
BoUovo thia 1» moro thar
porfunctory. 71dn;:o aro
browing on iho Chilo mat:
»nd . will bo back to you
Utor on that aubjoct.
„Kæri herra Merriam...” Bréf Kissingers til ITT-forkólfanna.
W. R. MERRIA/A
• ,,Yfirleitt viröist goðsögnin um
ihlutun bandaríkjamanna eiga rætur
sinar í þeirri sérkennilegu, suður-
amerisku og vinstri sinnuðu söku-
dólgsþráhyggju, sem heldur því fram,
að Yanquis beri ábyrgð á öllum sköp-
uðum hlutum (nema að sjálfsögðu öllu
því, sem gott er).''
#,,Engin rannsókn hefur enn leitt
neitt i Ijós, sem bendir til þess, að farið
hafi verið eftir ráðleggingunum
(þ.e.a.s. ráðleggingum ITT). Þær voru
teknar til athugunar af CIA, þar sem
ein deildin samdi áætlun um hugsan-
iega möguleika, sem byggð var á
þessu skjali. En hvorki minnisatriðið
né áætlunin virðist hafa hlotið sam-
þykki á neinum æðri stað, og þegar á
það er litið, hve rækilega menn hafa
flettofanaf starfsemi Hvita hússins,
CIA og flestra annarra aðila í
Washington í sambandi við Water-
gatehneykslið (svo og að menn hafa
vænt Nixon um að vera í tengslum við
ITT), á ég mjög erf itt með að trúa, að
hægt væri að halda slíku samþykki
leyndu, ef það hef ur á annað borð ver-
ið veitt.''
• „Niðurstaðan er sú, að ég tel, að sú
hugmynd, að bandaríkjamenn hafi
staðið að samsæri um að velta Allende
úr sessi, sé bæði ósönnuð og að auki
óþörf til að skýra fall hans. Ég er eng-
an veginn að halda því fram, að
Washington hafi ekki létt við að sjá
honum á bak. Þó er mér nær að halda,
að sumir amerískir embættismenn
hafi jafnvel kosið öllu fremur, að hann
brölti áfram eitthvað lengur i von um,
að vaxandi vonbrigði smituðu jafnvel
traustustu stuðningsmenn hans og
rýrðu þá um leið líkurnar á að hann
yrði gerður að pislarvotti, þegar feig-
um yrði ekki lengur forðað. En yfir-
leitt virðist afstaða Bandarikjamanna
hafa verið mjög gætin, eins og gera
mátti ráð fyrir.''
Úr greininni „Allende og goðsagnasmiö-
irnir eftir David Holden (þýð. Hersteinn
Pálsson), sem birtist i Eimreiðinni og
Morgunhlaðinu og Visir hafa siðan mjög
vitnað i. Leturbreytingar Þjóðviljans.
koma Allende á bás með félaga
Jósef sálugum.
(Þar sem „kommúnismi” (eða
„marxismi”) merkir sama og
einræði og kúgun innan þessa
hugmyndakerfis, jafngilti vigorð-
ið þvi að segja að Allende ætlaði
að koma á kúgun á lýðræðislegan
hátt!)
Ef tilraunin
heppnaðist...
Nú hefur þetta stef verið geysi-
mikið notað og er enn — með stöð-
ugri tilvisun til Sovétrikjanna. En
það getur verið mjög tvibent. Ef
tilraun Allendes i Chile hefði
heþþnast, þ.e.a.s. hann hefði get-
að leyst helstu vandamál þjóðar-
innar innan ramma þess stjórn-
málakerfis sem var i landinu og
án þess að skerða það frelsi sem
við lýði var, hefði það óhjá-
kvæmilega haft mikil áhrif i lönd-
um, sem hafa svipuð vandamál
og Chile og eru ofurseld arðráni
auðhringa. Það hefði leyst upp
hina goðsögulegu jöfnu sósialismi
(Marxismi o.s.frv) = kúgun, og
sýnt að fleiri leiðir væru færar til
að leysa vandamálin en bylting
með öllu þvi sem henni fylgir.
Það hefði þvi gefið öðrum sósial-
iskum flokkum byr undir vængi —
ekki sist þeim sem eiga i höggi við
bandariska heimsveldið.
Aróðursstefið hefði þá snúist við.
Þau áhrif sem slikir atburðir
hefðu haft á önnur lönd Róm-
önsku Ameriku eru augljós — en
Kissinger sá þó enn lengra. A
fundi hans með ráðgjöfunum i
september 1970, sem áður hefur
verið minnst á. nefndi hann það
sérstaklega að þróunin i Chile
væri mjög alvarleg fyrir öryggi
Bandarikjanna vegna áhrifa
hennar i Frakklandi og italiu. t
báðum þessum löndum eru öflug-
ar vinstri hreyfingar eins og
kunnugt er, og i Frakklandi hefur
oft munað sáralitlu að alþýðu-
fylking Mitterrands sigraði i
kosningum — svo litlu að engin
fjarstæða er að eigna þann mun
..kommagrýlunni" sem mis-
kunnarlaust er beitt i kosninga-
áróðri þar i landi. Ef tilraun Al-
Framhald á bls. 13