Þjóðviljinn - 02.11.1974, Blaðsíða 11

Laugardagur 2. nóvember 1974. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
ENN VIL EG
SÁL MÍN
UPP Á NÝ
Á Hallgrímsártíð um
daginn var illilega þrengt
að okkur Hallgrími hér í
blaðinu af auglýsingum og
annarri heimsins villu.
Verðum við því að gera
bæn okkar að nýju eins og
Hallgrímur eftir að hann
drap tófuna með ákvæða-
vísu (eða Gudda brenndi
handritið) og segja: Enn
vil ég sál mín upp á ný /
upphaf taka á máli því.
Við lögðum til um daginn
að Hallgrími skáldi yrði
reistur sá bautasteinn í
túni íslenskra mennta að
gefin yrði út vönduð heild-
arútgáfa á verkum hans,
byggð á grundvelli rann-
sókna á því hvað er eftir
hann og hvað eftir aðra af
því sem honum er eignað.
Þótti okkur komið nóg af
því að menn hlæðu grjóti
einu á Hallgrím, grjót-
hleðslumönnunum sjálfum
til upphefðar. ,,Þetta
gerðu Stephensenarnir á
öndverðri síðustu öld og
því hafa menn haldið
áfram í stórhrikalegum
mæli á öndverðri síðustu
öld". Til skilnings á þess-
ari síðustu athugasemd
átti að birta mynd af leg-
steininum yfir Hallgrím í
Saurbæ, og bætum við nú
fyrir mistökin þótt seint
sé.
Erfitt mun að finna
nokkurt þjóðskáld sem
ekki er jafnframt ádeilu-
skáld í einhverri mynd. Og
einmitt í verkum Hall-
gríms Péturssonar er víða
að finna bitra þjóðfélagsá-
deilu sem hefur furðu vel
staðist tímans tönn. Vænt-
um við þess að útleggingar
hinna mætu manna,
Magnúsar Jónssonar og
Árna Björnssonar, færi
þjóðviljalesendum heim
sanninn um það að Hall-
grímur stendur okkur
vinstri mönnum býsna
nærri!
Legsteinn þeirra Stephensena á leiöi Hallgrfms f Saurbæjarkirkju-
garöi. Stefán amtmaður Stephensen á Hvftárvöllum gaf, en hann lést
áður en áletrun var gerð. Um hana annaðist bróðir hans Magnús og má
sjá það á oröalaginu: „Lét stein þennan landshöfðingi sárast saknaöur
hver sannri trú af alhug unni ættmenn rista eftir sinn dag að auldnum
inoldum háleits sálmaskálds HALLGHÍMS fræga PÉTURSSONAR Lifi
beggja minning landi blessuð 1831”.
Hallgrimur tekur lítt þátt i
þeirri „heimsádeildu” Stefáns
Ólafssonar og fleiri austfirsku
skáldanna að kvarta um leti og
ómennsku vinnufólks, sem i
þeirra augum virtist álika böl-
valdur i samfélaginu og kaup-
kröfur láglaunafólks eru i eyrum
auðmanna nú á dögum.
Einna bitrust er þó samfélags-
ádeilan i 27. og 28. sálmi, sem
fjalla um Pilati rangan dóm og
samtal hans við Gyðinga á dóm-
stólnum. Þegar séð er, hversu
hraklega Pilatus muni breyta
sakir hræðslu við að missa hylli
keisarans, þá kveður Hallgrimur
og hefur vafalitið bak við eyrað
lögmenn sins eigin lands og
þjónkun þeirra við danska kon-
ungsvaldið:
Vei þéim dómara, er veit og sér
vísl hvaö um málið réttast er,
vinnur það þó fyrir vinskap
manns
að vikja af götu sannleikans.
Pílatus keisarans hræddist heift.
ef honuin vrði úr völdum steypt.
Þetta, sem lielst nú varast vann,
varð þó að koma yfir liann.
Ó, vei þeim. sem með órétt lög
umgangast og þau tiðka mjög,
sannleiknum meta sitt gagn
meir,
svivirðing drottni gjöra þeir.
I næsta sálmi, þegar dómurinn
hefur fallið, beinir Hallgrimur
sjónum nær nútimanum og biður
af augljósri áhyggju:
Guð gefi. að yfirvöldin vór
varist þau dæmin glæpa stór.
En næsta erindi þessa sálms er
mest i ætt við hið greypilega
ádeilukvæði frá 15. eða 16. öld.
sem þekkt er undir nafninu
Útleggingar á Hallgrími
Bfij »1 a

(i I u ni h 4J i
ÉS&riHfnBMHHUMBMMMHaABÍNHHHHHHHH

Hér verða tekin tvö dæmi um
útleggingar siðari tima manna á
atriði sem svo mjög verður vart
við i kveðskap Hallgrims Péturs-
sonar, andlegum sem veraldleg-
um, en það er þjóðfélagsádeila.
Annars vegar verður vitnað til
hinna ágætu bókar Magnúsar
Jónssonar guðfræðiprófessors og
stjórnmálamanns, um Hallgrim,
hins vegar til greinarinnar „Upp
upp mitt skáld” eftir Arna
BjörnSson þjóðháttafræðing.
Magnús Jónsson fjallar ræki-
lega um passiusálmana, bæði i
heild og hvern fyrir sig. Hér verð-
ur drepið niður þar sem hann
fjallar um 8. sálm en þar er m.a.
þettavers: „Fyrst makt heims er
við myrkur likt / min sál halt þér I
stilli / varastu þig að reiða rikt / á
rikismanna hylli”.
„.... með myrkrinu koma yfir-
völdin i huga Hallgrims. Þetta er
tækifæri til þess að segja „vald-
stjórnendum” „orð i eyra”. Svo
meistaralega heldur hann á
þessu, að hann talar um að skýla
skálkinum i „skugga” maktar-
innar. Valdsmaðurinn hefir sinn
skugga með sér, sjálf maktin
kastar sinum skugga. 1 honum
má ýmsu leyna, sem opinbert ætti
að vera. Og ekki bitur háðskutinn
ver en stórsverðið, og enn má
nota myrkralikinguna: Myrkrið
tekur allan höfðingsskapinn af,
þvi að enginn sér skrúðann eða
höfðingssvipinn, þar sem allt er
koldimmt. Hann ávarpar sál sina
i áheyrn höfðingjanna og segir:
Varaðu þig, sál min, á þvi, að
reiða þig á hylli þessara herra.
En fegurst er að sjá, hvernig
Hallgrimur lætur svo ljósið skina
inn i þennan myrkrageim. Þegar
hann nefnir nafn Jesú, er eins og
ský sveipist frá og sólin baði allt i
geislum sinum. Og ádrepan mikla
til yfirvaldanna snýst upp i ein-
hverja þá fegurstu bæn fyrir
þeim. Jesús, lifsins ljós, sigrar
hvert myrkranna riki og lætur þá,
sem „ráða.yfir oss”, eflast að öll-
um dyggðum og mannkostum.
Þetta er fyrsta verulega ádrep-
an til yfirvaldanna i Passiusálm-
unum, en þær eru fleiri. Fólkið
fann þetta og taldi það ástæðuna
til þess, að svo seint gekk að
koma Passiusálmunum út. Meðal
annars var þetta talið ástæðan til
þess, að Brynjólfur biskup
greiddi ekki götu þeirra til prent-
unar. t þessu öllu hefir fólkið ver-
iðinnilega með Hallgrimi og tekið
undir af hjartans lyst”.
Yfirherrarnir njóta þess
Arni Björnsson leggur áherslu
á að sýna fram á hvað Hallgrimur
er dýrlegt skáld — ekki endilega
sem trúarskáld heldur þjóðskáld.
Siðan segir hann m.a.:
Og sem þjóðfélagslegt ádeilu-
skáld var séra Hallgrimur auk
alls annars mestur þeirra, sem
fengust við yrkingar á 17. öld.
Þótt hin, veraldlegu” ádeilukvæði
hans eins og Aldarháttur og
Flærðarsenna beri af öðrum i lik-
um dúr sakir beinskeyti og
hnittni, þá er þjóðfélagsádeilan i
sjálfum Passiusálmunum þó
einna meinlegust. Hér er ekki að-
eins um að ræða hina almennu
vandlætingu rétttrúaðra sálma-
skálda á þessum tima, sem vissu-
lega deildu á trúleysi og verald-
arhyggju samtiðarmanna sinna.
Skeyti Hallgrims eru markvisari
og naprari og beinast meir gegn
yfirstét tinni en titt er meðal
presta á þessari öld. Þar er bænin
ekki einasta:
yfirvöldunum sendi lið,
heldur
sjái valdsmenn aö sér!
(Ps. 25, 4).
Heimsósómi Skáld-Sveins. Þetta
eina erindi er sigild lýsing á póli-
tisku og réttarfarslegu vændi.
andvaraleysi og félagslegri deyfð
alþýðu manna, sem gerir
óprúttnum fjárplógsmönnum og
framagosum kleift að sitja yfir
hlut hennar.
Hvaö margur nú i heiininum
hér fyrir lastar Pilatuin,
sem þó elskar og iðkar niest
atliæfið hans og dæmin verst.
Óttinn i dómi oft fær sess,
yfirlierrarnir njóta þess.
HAUSTMOT
Taflfélags Kópavogs hefst í Vig-
hólaskóla sunnudaginn 3/11 kl. 2
e.h. öllum heimil þáttfaka.
Innritun á mótsstaö og í síma 41862
STJÓRNIN
alniúgans lirösun olli þvi,
illgjarnir skálkar hlaupa fri.
Barnavinafélagið
Sumargjöf
óskar að ráða eftirtalið starfsfólk:
1. Félagsráðgjafa.
2. Fulltrúa.
3. Forstöðukonu að nýju dagheimili við
Ármúla.
Upplýsingar veitir framkvæmdastjór-
inn i sima 27277. Umsóknir um störf
þessi þurfa að berast skrifstofu
Sumargjafar, Fornhaga 8, fyrir 11.
nóv.
BARNAVINAFÉLAGIÐ SUMARGJÖF