Þjóðviljinn - 17.11.1974, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJÍNN Sunnudagur 17. nóvember 1974
• Árslaun allra Dags-
brúnarverkamanna fara
til verslunarálagningar
• Verslunarálagning 7.500
milj. kr. — Kostnaður við
verðlagseftirlit 20 milj. kr.
Ein verslun á hverjar
20 fjögurra manna
fjölskyldu í Reykjavík
Hagnabur af verslun var um 300 milj. kr. 1972. Þaö er kannski skýringin á þvl hversu
margir fórna sér.
SVAVAR GESTSSON:
Hvað kosta eitt þúsund
eitt hundrað og sjö versl-
anir úr vasa neytandans?
Aö undanförnu hefur talsverð
umræða átt sér stað um versl-
unarmál i fjölmiðlum. Hefur
Þjóðviljinn gert sitt besta til þess
aö koma á framfæri þeim við-
horfum, sem þar hefur verið um
að ræða, en þau beinast að heita
má öll i einn meginfarveg af hálfu
neytenda! Að verðlagseftirlit beri
að herða frá þvi sem það er nú.
í umræðunni hefur- orðið vart
við allskonar ákaflega barnaleg-
ar staðhæfingar og yfirborðs-
kenndar fuilyrðingar. Dæmi:
Gunnar Thoroddsen benti á það i
útvarpsumræðunum að verðbólg-
an hefði aldrei verið meiri en i ár
— þrátt fyrir verðlagseftirlitið!
Rétt eins og verðlagseftirlit geti
stöövað verðbólgu. Verðlagseftir-
litið hefur hér á landi ekki annað
hlutverk en það að fylgjast með
verðlagningu og þvi að hún sé
framkvæmd eftir föstum verð-
reglum sem settar eru á hverjum
tlma. Verðlagseftirlitiö fylgist
með verðlagi i verslunum og
verðlagsnefnd gerir tillögu um
verölagningu vörutegunda til
rikisstjórnarinnar, sem nú tekur
endanlega ákvörðun um verð-
lagninguna á hverjum tima.
En þrátt fyrir þá galla sem
fram eru taldir á verölagseftirlit-
inu eru menn sammála um að það
eigi ekki að leggja niður, það eigi
að efla verulega frá þvi sem nú
er.
Vissulega getur ákvörðun i
verðlagsnefnd og framkvæmd
hennar haft áhrif á kjör fólksins i
landinu á hverjum tima. Fundir
verðlagsnefndar geta haft i för
með sér hundruð miljóna króna
tilfærslu frá neytendum til kaup-
manna eða öfugt. Enda skin jafn-
an i gegnum málflutning kaup-
manna heift og hatur i garð verð-
lagseftirlitsins, sem yfirleitt hef-
ur staðið nær neytandanum þrátt
fyrir allt.
Verðlagseftirlitið hefur átt við
ákaflega erfiðar aðstæður að etja
á undanförnum mánuöum. Verð-
lag erlendis hefur sifellt farið
hækkandi. 1 verslunum er að
sjálfsögðu unnt aö finna mörg
mismunandi verð á erlendum
sem innlendum vörutegundum,
en þaö stafar auðvitaö af þeirri
gifurlegu erlendu sveiflu sem hef-
ur átt sér stað og við Islendingar
erum viðkvæmari fyrir en aðrar
þjóöir. í fyrsta lagi vegna þess
hversu háð við erum innflutningi
og útflutningsverslun yfirleitt, en
I öðru lagi vegna þess verðbóta-
kerfis sem hér er við lýði og vind-
ur upp á sig verðhækkunum fjór-
um sinnum á ári hverju. Starfs-
menn verðlagsstjórans hafa sagt
mér að þeir hafi aldrei kynnst er-
lendri verðbólgu fyrr en nú sið-
ustu misserin. Verðhreyfingar
voru áður flestar af innlendum
toga spunnar.
Álagningaokur
Karvel Pálmason sagði i út-
varpsumræðunum á dögunum að
verðlagseftirlitið væri gagns-
laust. Það yrði að efla. Fyrri
staðhæfingin er jafnfráleit og sú
siðari er rétt. Veit nokkur hversu
miklar upphæðir verðlagseftirlit-
iö hefur sparað almenningi á sið-
ustu árum? Veit nokkur hvaða
heildaráhrif á kjör launafólks
hver einstök verðlagningará-
kvörðun hefur? Svarið er einfald-
lega nei. Gögn um afkomu versl-
unar koma mörgum árum eftir á
og verðlagsnefnd á engan aðgang
að gögnum um heildaráhrif ein-
stakra verðhækkana. En þó ættu
menn að geta sagt sér það sjálfir,
sérstaklega þó þeir sem taka þátt
i almennu stjórnmálaþrasi, að
verðlagseftirlitiö hefur þýðingu.
Það hefur verið reynt að gefa
alla álagningu frjálsa á fslandi.
Reynslan af þvi er ekki alltof upp-
örvandi — nema kannski fyrir
kaupmenn. Fyrst eftir að álagn-
ingin var gefin frjáls tiðkaðist
gegndarlaust álagningarokur,
sem allt var að keyra um koll —
meöal annars einstakar verslan-
ir, sem ekki þoldu við. Þá tóku
kaupmannasamtökin sig til og
létu fjölrita lista með verði, okur-
álagningu, og þessum listum var
dreift i verslanir. Auðvitað voru
þessir listar á engan hátt auö-
kenndir —- en þeir komu frá kaup-
mannasamtökunum. Þau tóku
með öðrum oröum að sér verö-
lagsákvarðanirnar. Það er ná-
kvæmlega þetta sem gæti gerst ef
aftur væri gefinn laus taumurinn
viö hækkanagræögi kaupmanna-
stéttarinnar. Almenningur brást
til nauðvarnar við okurstarfsemi
kaupmannastéttarinnar og pönt-
unarfélög voru stofnuð i hverju
fyrirtækinu á fætur öðru. Að lok-
um neyddist ihaldsstjórn Fram-
sóknar og ihaldsins til þess aö
setja verðlagsreglur á nýjan leik.
Onýtur
verðlagsdómur
Það eru margskonar brotalam-
ir i verðlagseftirliti okkar. Ein
þeirra er verðlagsdómurinn.
Hann skipa sakadómari og einn
tilnefndur fulltrúi. Sá siöarnefndi
á að hafa sérstaklega i huga
hagsmuni neytenda. Verðlags-
dómurinn er sjaldan eða aldrei
kallaður saman. Þá örsjaldan að
hann kveður upp úrskurði, eru
sektir svo lágar, að nánast hlægi-
legt er. Og dómurinn er svo sein-
virkur að hinn kærði aðili er jafn-
vel mánuðum saman að selja
vöru á röngu verði án þess að
dómurinn aðhafist nokkuð. Auð-
vitaö á verðlagsdómur að starfa
vel og starfa hratt. Hann á aö
starfa i nánu sambandi við verð-
lagseftirlitið sjálft — en það gerir
hann alls ekki. Ég efast um að
starfsmenn verðlagseftirlitsins
viti hvað hann heitir sérlegur full-
trúi neytenda I verðlagsdómi!
Verðlagsdómur á að sjálfsögöu
að rannsaka nákvæmlega kæru-
málin, hann á að birta úrskurði
sina opinberlega, þannig að I
dómnum felist refsing sem hinn
fingralangi kaupmaður tæki
mark á.
Úr gleri
Kaupmaðurinn I sjónvarps-
þætti á dögunum reyndi að slá sig
til riddara með þvi að nær væri að
spara 20 miljónir króna og leggja
niður verðlagseftirlitið! Þvllík
hræsni og yfirdrepsskapur! Þessi
kaupmaður veit áreiðanlega eins
vel og aörir að 20 miljónir eru
sem dropi I þvi hafi álagningar
sem kaupmenn hirða I sinn vasa.
Kaupmaðurinn veit aö I verslun-
inni er um að ræöa gegndarlausa
sóun og sóun aftur. Kaupmaður-
inn veit lika að það verðlagskerfi
sem hann er að biðja um, danska
verðlagskerfið, er margfalt dýr-
ara en verölagskerfiö hér á landi,
en hann veit kannski lfka aö þaö
vcrölagskerfi veitir neytandan-
um ekki einu sinni þá vernd sem
verölagskerfiö gerir á Islandi.
1107
Sannleikurinn er sá að i versl-
unarmálum rikir skipulagsleysi,
ringulreið og hrein vitleysa. A ár-
inu 1972 voru starfræktar 1107 —
eitt þúsund eitt hundraö og sjö —
verslanir í Reykjavik, eöa ein
verslun fyrir hverjar 20 fjögurra
manna fjölskyldur! Sist er ástæða
til þess aö draga I efa aö versiun-
um hafi fjölgab á undanförnum
árum. Alls voru verslanir i land-
inu þaö áriö — 1972 — 1.952.
Skipting fyrirtækja I verslun I
Reykjavik eftir stærðarflokkum
var þannig, að 23 verslanir höfðu
fleiri en 30 starfsmenn I vinnu, 232
fyrirtæki höfðu 5—30 starfsmenn i
vinnu og 852 fyrirtæki höfðu fimm
starfsmenn eða færri i vinnu.
Miðað er við slysatryggðar
vinnuvikur ársins 1973.
Vörusala smásöluverslunar-
innar i landinu nam 20 miljöröum
1972. Sambærileg tala i ár er lík-
Iega um 40 miljarðar króna. Þar
af er vörunotkun liklega um 32
miljaröar króna, og áiagning lik-
lega um 7,5 miljaröar króna á ár-
inu 1974. Þaö eru þvi sjö þúsund
og fimm hundruö miljónir króna
sem ganga til kaupmanna og
kaupfélaga I hverskonar álagn-
ingu. Þetta er ekki svo litil upp-
hæö þegar þess er gætt aö
heildarlaunasumman I landinu á
þessu ári er um 75 miljaröar
króna. Þaö fer þyi tiunda hver
króna, sem launamenn fá,i álagn-
ingu til verslunarinnar. Þetta
sannar aö verslunarbákniö er ó-
hóflega dýrt. Þetta sannar að 20
miljónirnar i verðlagseftirlitið er
næsta brosleg tala, að ekki sé
meira sagt — að minnsta kosti er
það vægast sagt fráleitt að vera
að fjargviðrast yfir kostnaðinum
við verðlagseftirlitið fyrir for-
mann kaupmannasamtakanna!
Hagnaöurinn
Ef nánar er litið á árið 1972 þeg-
ar vörusalan nam 20 miljörðum
króna varð hagnaður verslunar-
innar 294 miljónir króna, þegar
laun höfðu verið greidd, skattar
og reiknað með nærri 200 milj. kr.
i afskriftir. Hagnaður verslunar-
innar I ár hefur ekki verið reikn-
aöur út af skiljanlegum ástæðum
en sé hann framreiknaður á sama
hátt og vörusalan og álagningin
hér á undan er hagnaðurinn I ár
varla minni en 500 milj. kr. yfir
heildina. Hagnaöurinn einn yrði
þvi tuttugu og fimmfaldur kostn-
aðurinn við verðlagseftirlitið.
Vissulega er hér ekki um að
ræða stórar upphæðir I hvern stað
þegar verslanirnar eru á annað
þúsund talsins. Og það er einmitt
kjarni málsins, að skipulagsmál
verslunarinnar eru i megnasta ó-
lestri. Og það er með öllu fráleitt
að fara að afhenda kaupmönnum
miljarða króna, eins og þeir nú
heimta — 100 milj. kr. á mánuöi.
Það veldur engu tjóni fyrir hinn
almenna neytanda þó verslunum
fækki nokkuð frá þvi sem nú er.
Kaupfélagsstjóri KRON Ingólf-
ur ólafsson sagði I viðtali við
Þjóðviljann i vikunni, að KRON
hefði veitt 10% leyfðrar álagning-
ar sinnar I afslátt á sl. ári. Ef öll
verslunin fylgdi fordæmi KRON
myndi það hafa i för með sér 750
miljóna króna kjarabót fyrir
launamenn i landinu á þessu ári.
Ef verlunin væri skipulögð enn
betur með hag neytenda fyrir
augum mætti tryggja þeim enn
hærri upphæðir.
Það er helber fjarstæða sem
einhver maður hélt fram einu
sinni að verkalýösbaráttan gæti
færst inn i verðlagsnefnd. En með
eflingu verðlagsnefndar er unnt
að hafa áhrif á afkomu fjöl-
skyldnanna I landinu svo um
munar verulegum fjárhæðum.
(Það ber að taka það fram að
tölurnar hér á undan eru byggðar
á tiltækum gögnum, sem aftur
eru byggð á upplýsingum frá
fyrirtækjunum sjálfum. Reynslan
kennir að á þeim upplýsingum er
litið mark takandi).