Þjóðviljinn - 01.12.1974, Blaðsíða 3

Sunnudagur i. desember 1974. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 3
Jæja, þá er þjóBhátiöarballiö
bráöum bUiö og þjóöin býr sig
undir aö sofa úr sér vlmuna og
taka út slna timburmenn, ef þeir
þá gera vart við sig. Það ku sum-
sé vera staöreynd, að sé drukkiö
nógu stift og samfellt, láti
timburmenn ekki á sér kræla. En
þá er llka komið útá hála braut
alkóhólismans. Aðrir fá móralska
timburmenn eftir mikið skemmt-
analif, þó likamsllöanin sé þolan-
leg, en til þess þurfa menn vist aö
hafa næma og vakandi siðgæðis-
kennd, svo þarflaust er að kviöa
þvi.
Hvaö sem öðru liður hefur þjóð-
hátíöarballiö verið viðburöarikt
og fyrir margra hluta sakir sögu-
legt, en sögulegir viðburöir eru
ekki endilega markveröir, og
hefur það eftirminnilega sannast
á þessu liöna ári, þó vel megi
raunar vera aö farsa- og reyfara-
höfundar framtiðarinnar eigi
eftir aö sækja i þá efniviö til
margra góðra verka.
Þaö sem vakti kannski ótviræö-
asta athygli var glysgirni Fjall-
konunnar, sem ég hef ævinlega
hugsað mér I gervi dálitiö háleitr-
ar, skautbúinnar maddömu meö
hreinlegan en svolitið tómlegan
svip. Þessi heilaspuni minn hefur
heldur betur orðið sér til skamm-
ar i upphafinni stemningu dansi-
ballsins, þvi ég var eiginlega
hættur aö sjá frúna fyrir öllu þvi
dómadags glingri sem búið var aö
hengja utaná hana, plöttum og
peningum, merkjum, frímerkj-
um og öðru fargani. Mér fannst
hún satt að segja miklu álitlegri
og girnilegri i sinni yndislegu
bikini-nekt og Isal-orkusólbaöi
framaná Þjóðviljanum um dag-
inn, en íslenska þjóöin kærir sig
ekki um neina aulafyndni, heldur
heimtar sitt leikfangaland, sina
platta, sin merki og minnispen-
inga, sinar skartbækur og sem
allra flestar fálkaoröur, hvort
sem þær koma frá Bessastöðum,
af öskuhaugum eða erlendum
uppboöum. Hvers virði er þjóð án
sögu, og hvers virði er saga án
sýningar? Hvers virði er þjóð án
minninga, og hvers virði eru
minningar án minjagripa? Er
hægt að halda þjóðhátið án þjóð-
hátlðarbrags, þjóðhátiðarræðu,
þjóðhátiðarljóðs, þjóðhátfðar-
nefndar, þjóðhátiðarsinfóniu,
þjóöhátiðarlögreglu, þjóðhátiðar-
guðsþjónustu og umfram allt
þjóðhátiðarveðurs og þjóðhátið-
arstemningar? Allt var okkur
þetta gefið á þjóðhátiðarári og
megum vera þakklát hollvættum
landsins og hvlta-kristi þjóðar-
innar, sem tóku saman höndum
um aö gera árið gott og eftir-
minnilegt með mörgum heit-
strengingum og jafnmörgum ef
ekki fleiri heitrofum lýðsins leið-
toga.
A þjóðhátiðarári, þegar Fjall-
konan skartaði öllu sinu dýrasta
og litrlkasta dinglumdangli, kom
I fyrsta sinn framá leikvang at-
burðanna sú fylking sem gegnum
árin og aldirnar hafði liðið önn
fyrir tunguhöft og kjúkustjarfa,
fylking hins þögla meirihluta; og
þó hvorki losnaði um tunguhöft né
liðkuðust kjúkur, kom það ekki að
sök á tækniöld og tölvu, þar sem
sjáandi sjá þeir ekki og heyrandi
heyra þeir ekki, heldur einungis
skynja i myrku djúpi sálarinnar,
aö variö land og frjáls menning
verða þvi aðeins til frambúðar
tryggð I landi feðranna, að þjóðin
klofni niðri rót og feli síðan örlög
sin, efnaleg og andleg, á vald
tröllum heimsins og innlendum
trúnaðarmönnum þeirra.
En tökum upp léttara hjal og
ljósara, og snúum okkur að þjóð-
hátíð 1974, einstæðri fyrir veður-
bllðu, samstillingu manns og bils,
brú á milli kynslóða og margt
annað þarflegt. Svo merkilegt
sem það er, þá hefði þjóðhátíð
1974, að breyttu breytanda, fulit
eins vel getað verið haldin árið
1874. Svo mjög sveif andi 19. aldar
þar yfir vötnum. Allar goðsagnir,
draumsýnir og sögufalsanir sið-
ustu alda gengu þar aftur ljósum
logum, og engum virtist bregða
hið minnsta i brún við þessa frá-
bæru tlmaskekkju. Svo tamt er
okkur orðið að lifa og hrærast i
fortiðinni. í öllum þeim stórfeng-
lega orðaflaumi sem yfir þjóðhá-
tiðargesti dundi þennan sólbjarta
sunnudag örlaði varla á viðleitni
til verulega gagnrýns endurmats
á því sem haft hefur verið fyrir
satt og var kannski nauösynlegt
að hafa fyrir satt i hita sjálf-
stæöisbaráttunnar á síðustu öld.
Matthias Jochumsson hafði þau
orð um þjóðhátiðina 1874, að hún
hefði verið ,,hin miklu aldamót
þjóðar vorrar, er urðu aldahvörf I
sögu lands vors á ýmsan veg. Olli
þvi ekki konungskoman ein og
stjórnarskráin, heldur miklu
fremur hið nýja skrið og hreyfing,
sem hátlöinni fylgdi i innra lifi og
hugsun þjóðarinnar; saga hennar
fékk lif, endurminning hins um-
liðna fékk mál og sál og samúð i
huga þjóðarinnar og almenna
meðvitund. — Nýár var runnið!
Aldrei hefi ég lifað slika hreyf-
ingu. Það var hreyfing, sem
svæfði allar þrætur og þvergirð-
ing, en kveikti allsherjar samúð,
allsherjar eftirvæntingar, alls-
herjar endurminningar”.
Þótt inntak beggja hátiða væri
mjög áþekkt, er ekki fjarri lagi að
halda þvi fram, að áhrif hátiðar-
innar I ár hafi verið þveröfug við
áhrifin fyrir hundrað árum. Svo
geróliktgeta sömu goðsagnir ork-
að á þjóð, sem er að færast mikið i
fang, staðráðin i aö endurheimta
sjálfsforræöi sitt, og þjóð sem er
tvistruð á flótta frá sjálfri sér og
’ samtimanum. Tildrið og tilstand-
iö, holar glósur um glæsta fortið
og goöumlika forfeður samfara
gleymsku á veigamiklar stað-
reyndir liðins tima og llðandi
stundar stungu þjóðinni svefn-
þorn, og hún svaf vært I ylríku
sólskininu á Þingvöllum.
Aðeins einn viðburður er mér
verulega minnisstæður frá þess-
ari 50.000 sálna Þingvallahátið 28.
júli, kannski vegna þess að hann á
sér svo margar ógnvekjandi hlið-
stæður úr sögu staðarins á liðnum
öldum — hliðstæður sem látlaust
er reynt að breiða yfir eða þegja i
hel. Þessi viðburður var viöbrögð
og meðferð rikislögreglunnar á
tuttugu ungmennum sem leyfðu
sér þá ósvinnu að bregða upp
borðum á efra barmi Almanna-
gjár með kröfum um herlaust
land og úrsögn úr NATO. Þessum
ungmennum var berum orðum
ógnað með limlestingum og jafn-
vel lifláti af einum undirforingja
lögreglunnar, samlanda sem
væntanlega hefur verið alinn upp
við sama sagnabrunn og þau.
Þessi ólánsmaður og þúsundir
sálufélaga hans I mannfjöldan-
um, sem sennilega þoldu sann-
leika ungmennanna jafnilla og
hann, voru óafvitandi fyrst og
fremst fulltrúar þess dulda og á-
genga erlenda valds, sem hefur
verið svo einkennilega tengt sögu
Þingvalla gegnum tiðina. Þessir
aðilar eiga sér andlega ættfeður i
þeim sæg islenskra embættis-
manna sem á öllum öldum og allt
framá þennan dag ráku leynt eða
ljóst erindi erlends valds hér á *
landi, þrengdu kosti alþýðu
manna I landinu og létu sig jafn-
vel hafa það aö lifláta samlanda
sina, einatt fyrir litilvægustu sak-
ir, að boði hinna erlendu hús-
bænda. Atburðurinn á Þingvöll-
um 28. júli varð mér tákn og
itrekun alls úrræða- og mann-
dómsleysis sem bundið er langri
sögu staðarins og þeirra embætt-
ismanna islenskra, sem þar fóru
löngum með æðstu völd. Sú saga
hefur þvi miður alltof sjaldan
verið upp rifjuð og alltof slælega
endursögð, að skæðustu fjendur
og kúgarar islenskrar alþýðu
voru ekki danskir valdsmenn i
Kaupmannahöfn né danskir
kaupmenn með allt sitt myglaöa
og maðkétna mjöl, heldur islensk
handbendi danastjórnar á Islandi
öld framaf öld. Þá sögu hefði ver-
ið vert að rifja rækilega upp á
þjóðhátiðarári meö „Varið land”
og „Frjálsa menningu” á bak-
grunninum.
En það var ekki bara á Þing-
völlum sem saga alþýðunnar i
landinu, saga sjálfrar þjóðarinn-
ar gleymdist, heldur I öllu sem
laut að hátiðarhaldinu, og kom
það kannski áþreifanlegast fram
á nýafstaðinni sögusýningu að
Kjarvalsstöðum, sem átti að
bregða upp mynd af „ellefu alda
sambúð lands og þjóðar”. Ekki
vantaði glæsilegar myndir af
okkar fagra og tilkomumikla
landi, jafnt I sumarskrúða sem
vetrarhami, ásamt viðeigandi
myndum af frægum náttúruham-
förum, og ekki vantaði myndir af
fyrirmönnum við allskonar hátið-
leg tækifæri fyrr og slðar, en hvar
var fóWcið I landinu.sú alþýða sem
boriö hefur hita og þunga lífsbar-
áttunnar i harðbýlu landi, att
kappi við höfuðskepnur, drepsótt-
ir og aðra óáran og haldið lifs-
neista þjóðarinnar glóandi, einatt
i trássi við náttúrulögmálin?
Hvar voru förumenn og flökku-
lýður, bændur og búalið, gangna-
menn og gegninga, verkamenn og
verkfallsverðir, haröfengir sjó-
sóknarar og þeir eljumenn and-
ans sem varðveittu menningar-
arfinn án þess að komast til virð-
inga og metorða? Hvar voru bar-
áttumenn fyrir þjóðlegri reisn og
sjálfstæði eftir að formlegt sjálf-
stæði var fengið? Og hvar var hiö
vesturheimska „varnarlið”? Þvi
var slegiö fram kinnroðalaust, að
bandariskt herliö hafi horfið af
lslandi árið 1947, og siðan ekki
söguna meir!
Gleymska og falsanir af þess-
um toga eru mælskari miklu um
hag okkar og afstöðu i nútiman-
um enlangaroröræöur. Þjóðlygin
og þjóðvillan eru orðnar svo sam-
grónar ráðamönnum þjóðarinnar
og ráðgjöfum þeirra, að almælt-
um tíðindum er stungið undir stól
og alkunnum staðreyndum hnik-
að til að vild, án þess svo mikið
sem auga sé deplað. Slikum
mönnum getur varla verið sjálf-
rátt.
Fölsun á staðreyndum liðins
tima og flótti frá staðreyndum
liöandi stundar eru sjúkdómsein-
kenni menningar sem er i hrörn-
un. Alþekkt fyrirbæri I ýmsum
löndum austan járntjalds og þá
fyrst og fremst i Sovétrikjunum.
Hrörnun menningar fylgja ýmsir
kvillar, sem reynst geta afdrifa-
rikir sé ekki við þeim brugðist i
tæka tið. Einn þessara fylgi-
kviila er tilhneiging til fasisma i
einhverri mynd, skoðanakúgunar
og jafnvel ofbeldis. Slikrar til-
hneigingar gætir mjög i skrifum
Velvakanda Morgunblaðsins og
raunar viðar á siðum þessa víö-
lesnasta blaðs landsmanna. Ann-
ar vottur um slika hneigö kom
fram I ályktun nýafstaðins
Fiskiþings um kvikmyndina
„Fiskur undir steini” og fjár-
framlög til rikisfjölmiðia. og mun
sú makalausa ályktun visasthalda
nöfnum aðstandenda sinna lengur
á loft I þjóðarsögunni en frammi-
staða þeirra i landhelgisbaráttu
og fiskverndarviðleitni islend-
inga, og er hún þó fræg að endem-
um.
Þó svefn hafi mjög sótt á þjóð-
ina á liðnu sólskinssumri, er ekki
þarmeð sagt að hún þurfi að fara
að dæmi Þyrnirósar og taka á sig
hundrað ára náðir. Hún er aö visu
tviskipt og hægri helmingurinn
mun þrá rekkjuna, en hjartaö er
vinstra megin, og þar leynist von-
in.
Forsíðan
Forsiðumynd Þjóðviljans i
dag er eftir Kjartan Guðjóns-
son listmálara og myndlistar-
kennara, sem er vist alveg á-
reiðanlega óþarfi að kynna
fyrir lesendum Þjóðviljans
sem teiknara svo mikið og
margt sem hann hefur lagt
blaðinu til I þeim efnum fyrr
og slðar.
En Kjartan er mjög fjöl-
þættur listamaður og auk
teikningar og málverks hefur
hann unnið margvislegt annaö
á þessu sviöi, m.a. hannað
sýningar af ólikasta tagi og á
nú sæti i safnráði Listasafns
Islands. Kjartan var einn
þeirra fjögurra, sem mynduðu
kjarna fyrstu Septembersýn-
ingarinnar 1947.