Þjóðviljinn - 01.12.1974, Blaðsíða 24

DJQÐVIUINN
Sunnudagur 1. desember 1974.
Götumynd frá Tókió: sparnaður var nauösyn, en hve lengi borgar hann sig?
OliuhreinsunarstöA: minni hagvöxtur, byggilegra land?
timburmenn efnahagsundursins
Tanaka: skuggastjórnin hafbl
ekki lengur trú á honum.
Nú í vikunni neyddist Tanaka
forsætisráöherra Japans til að
segja af sér. Eins og rakið hefur
verið hér i blaðinu var hann held-
ur betur flæktur I japanskt
Watergatehneyksli. Hafa nú um
hrið staðið á honum öll spjót fyrir
mútuþægni og mútugjafir, stór-
fellt lóðabrask og húsabrask, og
einnig hefur hann haft glæfralegt
rassvasabókhald á hinum digru
sjóöum flokks sins, Frjálslynda
demókrataflokknum, sem farið
hefur með völd i Japan siðan
þingræði komst þar á eftir strið.
Tveir erfðaprinsar
Blöð segja frá þvi, að fall Tan-
aka boði flokki hans mikla
kreppu, en flokkur þessi á 271
þingsæti af 4911 fulltrúadeild jap-
anska þingsins, sem siðast var til
kosið 1972. Til eru nefndir tveir
menn sem báðir muni einskis láta
ófreistað til að fara I föt Tanaka
— samherji hans Ohira fjármála-
ráðherra og Fukuda fyrrum fjár-
málaráðherra, sem hefur um
margra ára skeið reynt að bregða
fæti fyrir Tanaka eftir bestu getu.
Þessi átök gætu orðið svo hat-
römm, að flokkurinn blátt áfram
klofnaði í tvennt.
Ekki kunnum við enn frá þvi að
segja, hvort Fukuda býður upp á
önnur úrræði i pólitlskum og
efnahagslegum vanda en þeir
fóstbræður Tanaka og Ohira. En
hitter ljóst, að það voru ekki f jár-
málahneykslin ein sem steyptu
Tanaka. Forsætisráðherra hafði
fyrirgert trausti Keidaneren,
hinu volduga sambandi jap-
anskra iðjuhölda, sem einatt er
kallað skuggastjórn Japans. Tan-
aka bauð ekki upp á nein úrræði
við höfuðmeinsemdum japansks
efnahagslifs: verðbólgu og stöðn-
un.
Samvaxnir
draugar
Stagflation er orð sem oft sést
nú um stundir — það spannar ein-
mitt þessa tvo drauga samvaxna,
verðbólgu og samdrátt eða stöðn-
un í atvinnulifi. Aöur fyrr gátu
menn vel hugsað sér að
nokkur verðbólga væri það
verð sem menn greiddu fyrir
öran hagvöxt. En á siðustu
misserum verða mörg lönd
að reyna það að verðbólga og
stöðnun — hagvöxtur núll — geta
vel farið saman. 1 Japan hefur
verðbólgan verið um 25% á sl. tólf
mánuðum, orkuverð hefur rokið
upp úr öllu valdi — en hagvöxtur-
inn sést hinsvegar ekki i besta
kiki. Fleiri lönd en Japan verða
fyrir svipaöri þróun, en hún verð-
ur sérstaklega áberandi i Japan,
þar sem menn hafa til skamms
tima verið vanir 10—11% hag-
vexti á ári. Japan var hið sanna
efnahagsundur, sem óspart var
vitnaö til þegar foringjar sósial-
iskra rikja voru að guma af sin-
um framleiðsluskýrslum.
Að þvi er verðbólguna sjálfa
varðar, þá liggur það beinna við
fyrir japani en flesta aðra að
skella skuldinni á oliukreppuna
og miklar verðhækkanir á hrá-
efnum, svo mjög sem þetta til-
tölulega litla og þéttbýla land er
háð innflutningi hvorutveggja.
Mengun
Mengunarvandinn er eitt af þvi
sem hefur nú kippt fótum undan
japönskum hagvexti. Japan hefur
mikla þörf fyrir ný raforkuver.
En vatnsafl i landinu er svotil
fullnýtt. Hinsvegar er mikil and-
staða meðal almennings gegn
byggingu nýrra orkuvera sem
brenna oliu — vegna óþrifa sem
þeim fylgja — og svo atómorku-
vera, en japanir hafa sterkari á-
stæöur til að óttast geislavirkni
kjarnorkunnar en nokkur önnur
þjóö.
Auk þess fær japanskur efna-
iðnaður nú að súpa seyðið af þvi
aö hafa rekið fyrirtæki sin með
dæmafáu skeytingarleysi um
heilsu fólks og umhverfi. Margs-
konar eitrunarhneyksli eru I Jap-
an algengari og alvarlegri en
menn þekkja til annarsstaðar.
Þegar hefur verið unnið tjón, sem
áratugi þarf til að bæta fyrir. Áð-
ur fyrr skipti almenningur sér
ekki mikið af mengunarmálum —
fólk var snauðara og fáfróðara og
hugsaði um fátt annað en að hafa
vinnu. Nú vita japanir fleira um
þessi mál og auk þess telja þeir að
þeir hafi nú miklu frekar en áöur
ráö á aö velja og hafna. Ráð á að
taka þá ákvörðun, að þeir geti lát-
ið sér nægja minni hagvöxt ef þeir
i staðinn fá hreinna land að búa i.
Kapphlaupið mikla
Þetta með öðru verður til þess,
að japanir draga úr hraðanum I
þvi kapphlaupi upp á hátinda
framleiðsluafreka sem ráðamenn
þeirra kváðust fyrir skemmstu
ætla að sigra I. Kapphlaupinu um
framleiðslumet á hvern einstakl-
ing.
Þaö var árið 1969 að hver sem
vildi gat sannfærst um hvað jap-
anskir ráðamenn vildu i þessum
efnum. Þá sendi japanska fjár-
málaráöuneytið frá sér fram-
tiðarspá. Hún gerði ráð fyrir þvi,
aö japanir yrðu orðnir rikasta
þjóð heims árið 1988 I þeim skiln-
ingi, að þá yrði þar meira fram-
leitt á hvert mannsbarn en i
nokkru öðru landi.
Hér var reyndar um að ræða af-
ar stórt stökk I efnahagslifinu.
Ariö 1961 voru japanir enn 37ndu i
röðinni af þjóðum heims og með-
alborgari i Japan fékk I sinn hlut
aðeins tólfta hluta af þvi sem
bandariskur meðalborgari taldist
hafa. Japanir áttu samkvæmt
framtiðarspánni að jafna þennan
mun árið 1984 og fara þá fram úr
bandarikjamönnum og aðeins
siöar svium, sem spáð var að
færu fram úr Bandarikjunum
1976. Ráðuneytið japanska hafði
það mikla trú á dönum, að það
setti þá I þriðja sæti árið 1988 — á
eftir Japan og Sviþjóö en á undan
Bandarikjunum. En I spánni var
að sjálfsögöu ekki gert ráð fyrir
þeim breytingum sem hafa orðið
að undanförnu á verðmyndar-
kerfi orku og hráefna.
Tæknin
Japanir geta þess sjálfir, að
það dragi nú úr þeirra hagvexti,
að þeir hafi áður vanist þvi að
flytja inn tækninýjungar frá lönd-
um sem lengra voru á veg komin
— t.d. Bandarikin og Vestur-
Þýskaland. Þeir játa, að I ýmsum
tilvikum hafi verið um stælingar
að ræða — þeir kræktu sér I ýms-
ar hugmyndir og voru lagnir við
að laga þær að fjöldaframleiðslu.
Meö timanum höfðu þeir ráð á að
kaupa einkaleyfi i stað þess að
„kikja á þau”.
En nú gefur þessi innflutningur
á tæknilegri visku ekki eins mikið
i aöra hönd og áöur. Japanir hafa
náð öðrum á mörgum sviðum og
leggja mikið fé i rannsóknir — en
þeir kvarta yfir þvi sjálfir að af-
rakstur I nýjum hugmyndum sé
ekki sem skyldi. A hinn bóginn
hafa eigendur erlendra einka-
leyfa gerst viðskotaverri. Þeir
eru ekki sérlega fúsir til að selja,
en kjósa heldur að bjóða upp á
samvinnu um framleiðslu, sem
japanir telja sér ekki nógu hag-
stæða.
IJtflutningur
arðráns
Enn ein ástæða fyrir efnahags-
legum vandkvæðum japana er
ástandið á vinnumarkaði. Hinn
mikli hagvöxtur hefur að mestu
komið I veg fyrir atvinnuleysi —
það nær núna til 1,4% af vinnandi
fólki og er það sýnu minna en i
flestum iðnrikjum öðrum. En
þetta þýðir lika, að japanskur
iðnaður á ekki lengur varaforða
af ódýru vinnuafli upp á að
hlaupa. Þvi þótt japönsk verk-
lýðshreyfing sé að mörgu leyti
veikburða og vinnandi fólk I rik-
ari mæli háð fyrirtækjum, sem
það vinnur við, en við þekkjum,
þá hefur hinn öri hagvöxtur og
þar með þörfin fyrir stækkandi
innanlandsmarkaö tryggt verka-
fólki bætt launakjör og miklu
meiri neyslu en áður.
Þvi stundar japanskur iðnaður
nú I vaxandi mæli útflutning
á verkefnum og arðráni til ann-
arra landa sem fátækari eru og
veikari pólitiskt og efnahags-
lega. Gerist m.ö.o. aðili að ný-
lendustefnunni nýju sem Vestur-
veldin hafa iðkað af kappi i þriðja
heiminum. Margkonar vinnufrek
framleiðsla er flutt út, einkum til
landa Suðaustur-Asiu. Til landa
þar sem laun eru lág, atvinnu-
leysi mikið og almenn lýðréttindi
I lágmarki, þar sem meðaltekjur
á Ibúa eru aðeins tiundi hluti þess
sem gerist i Japan, eða ennþá
minna. Iðnaður sem skákaði
keppinautum sinum á heims-
mörkuöum með lágum launum
heima fyrir er á leið út úr þvi
hlutverki og gerist I auknum mæli
Framhald á 22. siðu.
iQrJlUckadl
Nýjung frá Marks & Spencer.
Kvenfata-samstæður í fjölbreyttu litaúrvali:
Golftreyjur, vesti, blússur, pils, peysur
og síðbuxur.
Fallegur og smekklegur klæðnaður
í völdum litasamsetningum.
Fæst í Gefjun Austurstræti,
Domus Laugavegi 91,
Vöruhúsi KEA Akureyri
og kaupfélögum um land allt.
Samband íslenzkra samvinnufélaga
Innflutningsdeild
Sambandshúsið Rvik sími28200