Þjóðviljinn - 06.12.1974, Side 6

6 SÍÐA — ÞJ6ÐVIL.JINN Föstudagur 6. desember 1974.
Fundurinn, sem haldinn var I félagsheimili Leirár- og Melasveitar I
fyrradag og boðað var til af hálfu iðnaðar- og samgönguráðherra rlkis-
stjórnarinnar verður lengi I minnum hafður, þó ekki nema sé fyrir það
hvað hann var langur. Hann stóð samfleytt frá kl. 14 til kl. 21.30. Þegar
flest var voru fundarmenn tæplega 300. Um þrjátiu manns tóku til
máls á fundinum og þar af var rúmlega helmingur ræðumanna úr
Vesturlandskjördæmi, nær og fjær fyrirhuguðu verksmiðjusvæði.
Fundurinn sem var boðaður til þess að kynna áform stjórnvalda um
byggingu málmblendiverksmiðju I félagi við bandarlska fyrirtækið
Union Carbide snerist upp I kynningu borgfirðinga og annarra vest-
lendinga á viðhorfum slnum til umhverfismála og stóriðju. Virtist ráð-
herrum og embættismönnum koma á óvart þegar fundarmenn hver
eftir annan lýstu efasemdum sinum og andstöðu gagnvart stóriðju-
áformunum. Mjög var á þaðdeilt að nú fyrst skyldi vera farið að kynna
málið, þegar það er að komast á ákvörðunarstig.
Svo mikil var andstaðan sem I Ijós kom á fundinum, að I lok hans
sagði Gunnar Thoroddsen, að ef borgfirðingar vildu ekki málmblendi-
verksmiðjuna væru nógir aðrir um boðið. Ætlun ráðherranna var að
halda sérstakan fund með sveitarstjórnarmönnum og sýslunefndar-
mönnum að loknum hinum almenna fundi, en vegna þess hve fundar-
mönnum lá mikið á hjarta varð að fresta honum þar til I næstu viku.
Mikil stemmning var á fundinum og lagði fundarstjóri til að hætt yrði
að klappa fyrir ræðumönnum, svo það tefði ekki fundarstörfin. Og á
meðan rætt var I fundarsalnum um fjárfestingu upp á 8-9 miljarða og
áhrif hennar á atvinnuhætti og umhverfi rukkaði einn hreppstjóranna
sunnan Skarðsheiðar inn hundaskattinn. Þrjátiu krónur kostar að hafa
hund þar i sveitum og hefur kostaðlengi. Var það mál sumra að hunda-
skatturinn yrði það eina sem stæði eftir óbreytt þegar stóriðjan I Hval-
firði væri komin I fullan gang.

Séð yfir þéttsetin fundarsal félagsheimilis Leirár- og Melasveitar. Fremst má sjá Jóhannes Nordal,
Þorvald Alfonsson, aðstoðarmann iðnaðarráðherra, Jónas Arnason, Odd Ólafsson, alþm. Friðjón
Þóröarson, sýslumann i Dalasýslu, Gunnar Sigurðsson, verkfræðing, Baldur Johnsen, forstöðumann
Heilbrigðiseftirlits rikisins og Hauk Hafstaö, framkvæmdastjóra Landverndar.
Miklar efasemdir og and-
staða á Vesturlandi gegn
stóriðju í Hvalfirði
Halldór E. Sigurösson I ræðustól og Gunnar Thoroddsen ráðgast við As-
geir Pétursson, sýslumann Borgfirðinga, um fundarsköpun. Til hliðar
sitja séra Jón Einarsson og Sigurður Sigurðsson oddviti.
Þótt fundarboð á kynningar-
fund iðnaöar- og landbúnaðarráð-
herrann bærist seint um Borgar
fjarðarhérað með blöðum og ekki
hefði þótt ástæöa til þess að aug-
lýsa fundinn I útvarpi voru um 150
manns, fróðleiksfúsir áheyrendur,
búnir að taka sér sæti i félags-
heimilinu að Leirá um tvöleytið á
miðvikudaginn. Þegar flest varð
um daginn voru fundargestir
rúmlega tvöhundruð. Ráöherr-
arnir létu biöa eftir sér, en Gunn-
ar Thoroddsen hóf svo fundinn
með þvi að bjóða menn velkomna
og skipa Asgeir Pétursson, sýslu-
mann borgfiröinga og Sigurð
Sigurðsson, oddvita i Lambhaga I
Skilmannahreppi, fundarstjóra,
og séra Jón Einarsson i Saurbæ á
Hvalfjaröarströnd fundarritara.
Sá siðastnefndi átti fyrir höndum
ærið verk, sem eini skrásetjarinn
á hátt i átta tima löngum fundi og
þátttakandi i umræðum.
A þennan kynningarfund voru
margir langt að komnir, þótt
borgfirskir bændur og húsfreyjur
væru að sjálfsögðu i miklum
meirihluta.
Fólk allstaðar að úr Vestur-
landskjördæmi hafði lagt á sig
langa ferö, en lengst að voru þó
komnir þeir mývetningar, Sig
urður Þórisson, bóndi á Græna-
vatni, og Þorgrimur Starri Björg-
vinsson, bóndi i Garöi. Þeir komu
til þess að vara stéttarbræður og
sýstur i Borgarfiröi við hættum
stóriðju og miðla þeim af reynslu
mývetninga af Kisiliðjunni og
fyrirtækinu Johns Manville. Ráö-
herrarnir Halldór E. Sigurðsson
og Gunnar Thoroddsen mættu til
leiks studdir sérfræðingnum,
Baldri Johnsen, lækni og for-
stöðumanni Heilbrigðiseftirlits
rikisins, Jóhannesi Nordal, seðla-
bankastjóra og formanni við-
ræöunefndar um orkufrekan
iönaö og Gunnari Sigurðssyni,
verkfræðingi, sem hannað hefur
hafnarmannvirki á Grundar-
tanga. A fundinum héldu þeir
framsöguræður og svöruöu fyrir-
spurnum.
Fátt nýtt kom fram i framsögu-
ræðum ráðherranna, og endur-
tóku þeir aö mestu þaö sem áður
hefur komið fram í fjölmiðlum. í
máli þeirra beggja kom þó fram
að rikisstjórnin hefði ekki enn
tekið afstöðu til byggingar málm-
blendiverksmiðju i félagi við
Union Carbide og málið væri þvi
enn á afgreiðslustigi. Hinsvegar
tóku þeir báðir fram að perSónu-
lega þættu þeim stóriðjuáformin
álitleg og að framkvæmd þeirra
yrði Vesturlandi og landsmönn-
um i heild til framdráttar. Gunn-
ar Thoroddsen gerðilitið úrþeirri
röskun, sem verksmiöjan myndi
valda á atvinnulifi I B.orgarfirði,
og benti á reynsluna af álverinu i
Straumsvik og Keflavikurflugvöll
máli sinu til sönnunar. Siðar á
fundinum var ráðherranum bent
á að óliku væri saman að jafna,
þegar gerður væri samanburður
á þéttbýlustu svæðum landsins
annarsvegar og Borgarfjarðar-
svæðinu hinsvegar.
Málmblendiverksmiðjuna á aö
reisa I landi Klafastaöa á
Grundartanga. Halldór E.
Sigurðsson sagöist hafa rætt við
Klafastaðasystkinin voriö 1973 og
fengið þær upplýsingar að þó að
þau hefðu engan verulegan áhuga
á að leigja eða selja land undir
verksmiðjuna, myndu þau ekki
koma i veg fyrir byggingu henn-
ar. Þeirri spurningu sem siðar
kom fram á fundinum um hvort
lönd bænda kringum verksmiðju-
svæðiö yrðu tekin eignarnámi, ef
ekki semdist, svaraði Halldór
ekki. Aö öðru leyti lögðu ráðherr-
arnir áherslu á að stefna þeirra
varðandi málmblendiverksmiöj-
una væri einungis áframhald
þeirrar stefnu, sem vinstri stjórn-
in mótaði á sinum tima.
Menningarspurningunni
ósvarað
Baldur Johnsen, læknir, for-
stöðumaður heilbrigöiseftirlits-
ins, hafði framsögu um meng-
unarvarnir. Hóf hann mál sitt á
þvi að lýsa þeim hættum, sem
stóriðja hefði leitt af sér viöa i
hinum þróuöu iðnrikjum. Jafn-
framt benti hann á framfarir og
strangari kröfur I þessum efnum
á siöustu árum og taldi banda
rikjamenn og Union Carbide
brautryðjendur i þessum málum.
Þá lýsti hann Bandarikjaför sinni
á fund fulltrúa Union Carbide og
lauk máli sinu með þvi að segjast
vera sannfærður um að ekki væri
meiri mengunarhætta af málm
blendiverksmiðju en venjulegu
járnsmiðaverkstæði, ef farið væri
eftir ströngustu kröfum. Af mál-
flutningi Baldurs Johnsens og sið-
ar Gunnars Thoroddsens á fund-
inum, sem i báöum tilvikum var
grundvallaður á einkaviðtölum
þeirra við forsvarsmenn Union
Carbide i Bandarikjunum, mátti
helst ráða, að loft, láö og lögur
kringum Grundartanga yrði mun
hreinni eftir byggingu verksmiðj-
unnar en áður.
Til sannindamerkis málflutn-
ingi sinum hafði Baldur Johnsen
kvartsmola, ferosilikonmola og
tvær litlar ljósmyndir.sem gengu
milli fundarmanna, og sýndu
stjórnborð málmblendiverk-
smiöju I Bandarikjunum og reyk-
lausa reykháfa. Þetta fannst
mörgum fundarmanna þunnur
þrettándinn og flestir sem i pontu
komu lýstu áhyggjum sinum
vegna mengunarhættu, og svör
læknisins urðu frekar til þess að
auka á þær.
Tak þennan
kaleik frá oss
Þorsteinn Þorsteinsson, bóndi á
Skálpastöðum i Lundarreykjadal,
vakti máls á þvi hvort umhverfis-
verndarkaflinn i skýrslu viðræðu-
nefndarinnar, sem fyrir fundin-
um lá, væri ekki þannig oröaður,
að hann þýddi ekki neitt, eins og
samsetningur, sem lögfræðingur i
Reykjavik hefði eitt sinn lagt sig
fram um að gera af öðru tilefni.
Siðan beindi hann spurningum til
Baldurs og benti á, að túlkun hans
á heilbrigðisreglugerð vinstri
stjórnarinnar, þar sem minnst er
á allskyns stóriöju og bræðslu
væri vægast sagt einkennileg. Aö
halda þvi fram að reglugerðin
mælti svo fyrir að ráðast ætti i
stóriðju væri álika greindarlegt
eins og halda þvi fram aö flytja
ætti inn skriðdreka og vigvélar
þótt þeirra væri getið á tollskrá
Islands. Séra Jón Einarsson vis-
aði á bug fullyrðingum um að
annarlegar ástæður lægju að baki
efasemdum bænda sunnan
Skarösheiðar um ágæti mengun-
arvarnar i væntanlegri málm-
blendiverksmiöju.
Prestur benti á að dýrmætasta
eign Islendinga væri hreint loft og
heilbrigð náttúra og nauðsynlegt
væri að þessi lifsgæði væru i eigu
islendinga sjálfra óskert. Þess
vegna væri knúið á um sannfær-
andi rök fyrir þvi að verksmiðju-
reksturinn væri hættulaus.
Þórunn Eiriksdóttir, húsfreyja
á Kaðalsstöðum I Stafholtstung-
um, minnti á að bandarikjamenn
hefðu þegar nógu sterk itök i
Hvalfirði og efaðist einnig um, að
það væri best ósk fólks sonum sin-
um og dætrum til handa að
þau yrðu vaktavinnuþrælar i stór
iöjuveri. Þá kvað hún nær að hlúð
væri að þeim smáiönaði sem fyrir
væri i kjördæminu og þesskonar
iðnaður yrði efldur I tengslum við
sjósókn og landbúnað, sem betur
félli inn i núverandi atvinnuhætti.
Hún lét einnig i ljós áhyggjur um
hvað verða myndi um lifriki
Hvalfjarðar. Jlún beindi að lokum
orðum sinum til embættismanna
og ráðherra á fundinum og sagði:
„Festið ekki augun um of á háum
fjárhæðum. Hugsið lika um það
sem tapast. Hugsið ykkur vel um
og vegið og metið — og ef mögu-
legt er, takiö þennan kaleik frá
okkur.”
Geysileg röskun
á mannlifi
Guðmundur Brynjólfsson,
bóndi og sýslunefndarmaður á
Hrafnabjörgum á Hvalfjaröar-
strönd. tók undir með þeim
mörgu á fundinum, sem töldu
kynninguna vera seint á feröinni.
Hann taldi augljóst að verk-
smiöjubyggingin myndi valda
geysilegri röskun á mannlifi og
draga vinnuafl úr sveitum. Þetta
myndi auka mjög á þau vand-
kvæði sem fyrir væru á þvi aö
eölileg kynslóðaskipti ábúenda
gætu átt sér stað i sveitum.
Oddur Andrésson, bóndi á Hálsi
i Kjós, spurðist fyrir um það
hvort hugsanlegt væri að ryk eða
önnur andrúmsloftsmengun bær-
ist yfir Hvalfjörð og hefði áhrif á
Sagt frá fundi Halidórs E. Sigurðssonar og Gunnars Thoroddsens
um málmblendiverksmiðjuna sem haldin var að Leirá í fyrradag