Þjóðviljinn - 22.12.1974, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. desember 1974.
MAGNÚS KJARTANSSON:
AÐ NÍÐAST Á ÞEIM
MÁTTARMINNSTU
Þegar unnið var að myndun
vinstristjórnar eftir kosningasig-
ur Alþýðubandalagsins 1971 var
fjallað mjög ýtarlega um mál-
efni. Skráð voru lið fyrir lið
markmið sem vinstristjórn setti
sér, og um þau var fjallað án þess
að tengja þau skiptingu ráðu-
neyta milli flokka. Gengiö var frá
málefnasamningnum að fullu
áður en farið var að minnast á
verkaskiptingu, og síöan reyndist
það auðvelt og fljótunnið verk að
ganga frá þeim framkvæmdaat-
riðum. Þannig telja félags-
hyggjumenn sjálfsagt að vinna.
Málefnin þurfa að skera úr, og
hafi verið ráðið fram úr þeim á
viöunandi hátt skiptir minna máli
hver fer með verkstjórnina. Mál-
efnasamningurinn reyndist okkur
ráðherrum Alþýðubandalagsins
ákaflega mikilvægur; hann var
einskonar stjórnarskrá i sam-
vinnu okkar viö Framsóknar-
flokkinn og Samtökin; við gátum i
sifellu beitt honum til þess að
knýja fram mál eða koma i veg
fyrir hugmyndir sem voru i and-
stöðu við upphaflegt samkomulag
okkar. Ég hygg að sanngjarnir
menn sem bera saman málefni og
framkvæmdir vinstristjórnarinn-
ar komist að þeirri niöurstöðu að
furðu miklu hafi tekist að koma til
leiðar á þremur árum.
Þegar ólafur Jóhannesson
vann að þvi i haust að mynda
helmingaskiptastjórn handa Geir
Hallgrimssyni var hafður allt
annar háttur á. Þá fór allur tim-
inn i togstreitu um völd og met-
orð. Hver átti að verða forsætis-
ráðherra, Ólafur eða Geir — eða
ef til vill Gunnar? Hvernig átti að
skipta ráðuneytunum; átti Sjálf-
stæðisflokkurinn að fá fimm en
Framsókn þrjú, eða áttu að vera
helmingaskipti? Um þetta — og
þetta eitt — snerist refskák hinna
æfðu stjórnmálamanna. Þegar
henni var lokið var hripaöur upp
svokallaður málefnasamningur á
hluta úr degi, en hann var svo al-
mennur og loðinn að ekki var unnt
aö taka mark á neinu fyrirheiti. 1
viðræðum þessara flokka var
fjallað um völdin ein; málefni
skiptu engu — og orðið hugsjónir
á að sjálfsögðu ekki við i sam-
bandi við kaupmála af þessu tagi.
Ekkert frumvarp,
engin tillaga
Þegar málefnasamningurinn
svokallaði var birtur veitti ég þvl
þegar athygli að I honum var ekki
orö að finna um heilbrigöis- og
tryggingamál. Þetta er þó sá
málaflokkur sem er langstærstur
i umsvifum rikisins; til hans
rennur þriðja hver króna sem
tekin er af þegnunum. Og þetta er
sá málaflokkur sem varðar
landsmenn alla og ekki sist þann
tiunda hluta þjóðarinnar, aldrað
fólk og öryrkja, sem á afkomu
sina undir bótum almannatrygg-
inga. En flokkarnir stóru, Sjálf-
stæðisflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn, höföu greinilega
„gleymt” þessum málaflokki. Úr
þeirri „gleymsku” mátti aö sjálf-
sögðu bæta i verki, og mér þótti
það eftir atvikum góðs viti þegar
Matthias Bjarnason var gerður
ráðherra heilbrigðis- og
tryggingamála. Matthias er
greindur maður og duglegur og
kunnur að þvi aö láta helst ekki
hlut sinn fyrir neinum.
Matthias Bjarnason hefur sýnt
þessa eiginleika sina á sviði
sjávarútvegsmála; þar hefur
hann rutt frá sér tillögum, frum-
vörpum og ákvörðunum. Þau um-
svif verða ekki rædd hér efnis-
lega, en þau bera þaó m.a. með
sér að Matthias hefur þann einn
áhuga á kjörum og réttindum sjó-
mannastéttarinnar að skerða þau
i þágu útgerðarmanna. Það hefur
einnig komið i ljós að Matthias
Bjarnason leggur þá merkingu i
orðið ráðherra að það sé herrann
sem eigi aö ráöa. Með þvi ofriki
hefur hann sjálfur búið til furðu-
legustu vandamál, sem auðvelt
hefði verið aö leysa af manni sem
betur hefði kunnað að taka tillit til
annarra.
En hvernig er háttað störfum
hins greinda, duglega og ráðrika
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðherra? Þeirri spurningu er
fljótsvaraö; þau eru ekki sjáan-
leg. A þinginu i vetur hefur ekki
veriö flutt eitt einasta frumvarp,
ekki ein einasta tillaga frá heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytinu — og mun þaö eina ráðu-
neytið sem þannig er ástatt um.
Matthias Bjarnason hefur greini-
lega ekki snefil af áhuga á þess-
um málaflokkum eöa högum þess
fólks sem á afkomu sina undir
skipan þeirra; honum er öldungis
sama.
Ekki heldur neinn
áhugi
Raunar er stjórn þessara mála
ekki aöeins bundin frumvörpum
og tillögum á þingi; á þessum
sviðum þarf daglega aðgát. í tlð
fyrri rikisstjórnar urðu þáttaskil i
heilbrigðisþjónustu með löggjöf
um nýtt heilsugæslukerfi og stór-
auknum fjárveitingum og um-
svifum á þeim vettvangi. A sviði
almannatrygginga urðu stórfelld-
ari breytingar en nokkru sinni
fyrr, siðan það kerfi var tekið upp
á Islandi. En þess var einnig
vandlega gætt i tima að ellilauna-
fólk og öryrkjar nyti hverrar
kjarabótar sem verkafólk samdi
um, að þessir tekjulægstu hópar
þjóðfélagsins væru verndaðir
gegn verðbólgu eins fljótt og
auðið væri. A timabilinu frá lsta
mai 1971 til lsta april 1974
hækkaði visitala framfærslu-
kostnaðar um 56%. A sama tima-
bili hækkaði almennur elli- og ör-
orkulifeyrir um 149% og lifeyrir
þeirra sem einnig nutu tekju-
tryggingar hækkaði um 285%.
Þannig varð stökkbreyting á af-
komu þeirra sem bjuggu við bág-
ust kjör i þjóðfélaginu. Til þess að
koma slikum breytingum á þurfti
að færa til miljarða króna innan
þjóðfélagsins og muna eftir elli-
launafólki, öryrkjum og öðrum
viöskiptavinum almannatrygg-
inga i hvert skipti sem geröar
voru efnahagslegar ráðstafanir.
Þetta var erfitt viðfangsefni, þvi
að um háar upphæðir var jafnan
að tefla. En þetta tókst allan þann
tima sem vinstristjórn var viö
völd.
Einnig þetta hefur gerbreyst,
ráöherra heilbrigðis- og trygg-
ingarmála hefur ekki heldur
neinn áhuga á þessari hlið viö-
fangsefna sinna. Þegar gengið
var frá svokölluðum láglaunabót-
um i haust áttu allir undir tilteknu
tekjumarki að fá 3.500 kr. kaup-
hækkun á ári. En við fram-
kvæmdina var niðst á öldruðu
fólki og öryrkjum. Þeir umkomu-
minnstu i þjóðfélaginu fengu ekki
3.500 kr. heldur nærfellt helmingi
lægri upphæð. A fyrstu þremur
mánuðunum eftir aö núverandi
rikisstjórn tók við hefur almennt
verðlag hækkað um 20%; al-
mennur lifeyrir hefur hins vegar
aðeins hækkað um 6% og iífeyrir
þeirra sem einnig fá tekjutrygg-
ingu um 10%. En prósentur segja
ákaflega litla sögu þegar tekju-
grundvöllurinn er jafn lágur og
hann er I þessu dæmi; þeir sem fá
hámarksbætur frá tryggingunum
hafa innan við 20.000 kr. til lifs-
framfæris á mánuði. Sú upphæð
er notuð i mat, I upphitun og raf-
magn og húsnæði — aörar þarfir
koma hreinlega ekki til greina.
En maturinn hefur hækkað meira
en allt annað á þessu timabili;
mjólkurafurðir um allt að 131,5%
á þremur mánuðum; kindakjöt
um allt að þvi 64,5%. Mörg inn-
flutt matvæli hafa margfaldast i
verði — allt að þvi sexfaldast. Hita
veitugjöld i Reykjavik hafa
hækkað um 60% á einu ári og oliu-
kynding miklu meira. Rafmagn
hefur á einu ári hækkað um 130%.
Og hvernig ætti fólk sem ekki býr
i gömlum eignaribúöum að leysa
húsnæðisvandamál sin? A þvi er
enginn vafi aö kjör aldraðs fólks
og öryrkja hafa nú þegar verið
skert um að minnsta kosti
fimmtung; til þess að láta enda
ná saman verður þetta fólk að
spara við sig mat, boröa minna
kjöt, drekka minni mjólk, spara
upphitun og rafmagn.
Hálaunamenn —
en ekki aldrað
fólk og öryrkjar!
■ Og hvað um framtíöina? Þegar
athugaðar voru þær tillögur sem
ráðherra heilbrigðis og
tryggingamála haföi lagt fram
um þau verkefni sem honum er
faliö að annast kom i ljós að ekki
var gert ráð fyrir einum eyri til
þess að verja aldrað fólk og
öryrkja fyrir veröbólgunni sem
nú æöir áfram með hraða sem
jafngildi 60% meðalverðhækkun á
ári. Samkvæmt almennum kjara-
samningum fékk launafólk 3%
kauphækkun lsta desember,
einnig hálaunamenn — i tillögum
tryggingamálaráðherrans var
ekki gert ráð fyrir þvi að aldraö
fólk og öryrkjar fengi þá hækkun.
Samkvæmt almennum kjara-
samningum á kaup á sama hátt
að hækka um 3% lsta júni næsta
sumar — i tillögum trygginga-
málaráðherrans var ekki heldur
gert ráð fyrir þvi að viðskiptavin-
ir almannatrygginga fengju þá
upphæð. Þessi „gleymska” ráð-
herrans hefur nú verið leiðrétt
vegna baráttu Alþýðubandalags-
manna á þingi. En þar með eru
upp taldar þær leiðréttingar sem
unnt reyndist að knýja fram.
Ég bar fram fyrir hönd Alþýðu-
bandalagsins tillögu um það að
800 miljónum króna yrði variö á
fjárlögum næsta árs til þess að
verja aldrað fólk og öryrkja fyrir
áhrifum óðaverðbólgunnar. Þessi
tillaga var mjög hófsamleg og
nægir engan veginn til þess að
bæta þær verðhækkanir sem nú
eru óbættar og fyrirsjáanlegar
eru i nánustu framtið. Hún er
einnig hófsamleg að þvi leyti að
tekjur rikissjóðs eiga að aukast á
næsta ári um hvorki meira né
minna en átján þúsund miljónir
króna. Sé litið á heildarupphæð
fjárlaga fjallaði tillagan um það
eitt að rúmlega einni krónu af
hverjum 100 yrði varið til þess að
vernda kjör þeirra þjóðfélags-
hópa sem búa við erfiðust kjör i
þjóðfélaginu.
En þessi tillaga var strádrepin
af öllum þingmönnum Sjálf-
stæðisflokksins og Framsóknar-
flokksins. t þvi sambandi er
ástæða til þess að veita afstöðu
Framsóknarþingmanna sérstaka
athygli. Fyrir kosningarnar i
sumar hældu þeir sér mjög af
þeim stórfelldu umbótum sem
geröar hefðu verið á almanna-
tryggingakerfinu. Nú taka þeir
ákafan þátt i að brjóta það kerfi
niöur á nýjan leik. Sú reynsla
sannar að Framsóknarflokkurinn
hefur enga meginstefnu á þessu
sviöi frekar en öðrum. Hann
fylgir félagshyggjustefnu i sam-
starfi við Alþýðubandalagið;
andfélagslegri stefnu i samvinnu
við ihaldið. Honum geta engir
treyst, nema þeir einkahags-
munahópar sem nú ráða stefnu
forustunnar.
Hætturnar hafa
breyst í veruleika
Fyrir kosningarnar I sumar
sendi ég bréf til aldraðs fólks og
öryrkja i Reykjavlk og Reykja-
neskjördæmi. Ég rakti þar fá-
einar staðreyndir um þróun
tryggingamála og benti á þá ein-
földu staðreynd að aldrað fólk og
öryrkjar hafa ekki samningsrétt,
eiga þess engan kost að ná fram
rétti sinum meö afli samtaka; ég
benti á að ákvörðunarvaldið um
kjörin væri i höndum þeirra
manna sem kosnir yrðu á þing.
Ekki bað ég menn að kjósa Al-
þýöubandalagiö, heldur fylgja
dómgreind sinni, þótt ég skuli
vissulega játa að ég taldi Alþýðu-
bandalagið veröskulda aukið
fylgi frá þessum þjóðfélagshóp-
um. Þær hættur sem varað var
viö i bréfinu hafa nú þvi miður
breyst i veruleika sem mótar
daglegt lif hvers einasta manns
sem á afkomu sina undir bótum
almannatrygginga.