Þjóðviljinn - 21.03.1975, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 21. marz 1975.
Skólaskipanin verði í þágu
nemandans en ekki kerfisins
A mánudaginn var mælti Helgi
Seljan fyrir þingsályktunartillögu
á alþingi um skóiaskipan á fram-
haldsskólastigi. Helgi og Eagnar
Arnalds eru flutningsmenn tillög-
unnar, en hún var birt ásamt
greinargerð i Þjóðviljanum þann
11. mars siðastliðinn.
Þingsjá
Efni tillögunnar er, að fela
rikisstjórninni að leggja fyrir
næsta reglulegt alþingi frumvarp
að löggjöf um skólaskipan á
framhaldsskólastigi. Megintil-
gangur frumvarpsins verði að
Ieggja grundvöli að samræmdum
framhaldsskóla, þar sem kveðið
sé, skýrt á um verkaskiptingu
og tengsl hinna ýmsu skóla og
námsbrauta.
t framsöguræðu sinni sagði
Heigi Seljan m.a.:
Fleiri en ég hafa haft af þvl
áhyggjur hve einhæfar mennta-
brautir framhaldsstigsins hafa
verið. Hve algild og æðst
stúdentsmenntunin hefur þar
verið. Ekki siður hitt hve öll verk-
menntun hefur verið lágt skrifuð i
námsárunum, en sé ekki miðað
við það val eitt sem nú er i fram-
kvæmd og miðast annars vegar
við iðnnám, sérskólahám mjög
þröngt og menntaskólanám og
Svo hins vegar val stúdentanna
eftir próf um ákveðna sérhæfni i
háskóla.
Þróun siðustu ára hefur verið
svo óhugnanlega i eina átt til
stúdentsmenntunar, háskóla-
náms og enn frekari sérfræði-
náms i framhaldi af þvi, að
margir frömuðir okkar á æðri
menntastigum hafa látið i ljósi
miklar áhyggjur af þvi, og er
gleggst dæmi þar um ummæli
rektorsins Guðmundar Arnlaugs-
sonar við Hamrahliðarskóla hér i
sjónvarpi i haust.
Ekki hafa verið siðri áhyggjur
þeirra sem iðnnámið hafa séð
veslast meira og minna upp i
höndum sér sem óæðra námsstig
og þjóðarheildin má svo sannar-
lega ekki við þvi að vanrækja svo
sem gert hefur verið námsbrautir
tengdar atvinnuvegum okkar,
sjávarútvegi, landbúnaði og
iðnaði svo sem gert hefur verið.
Vanrækslan hefur verið mikil eða
jafnvel annað verra, alger blindni
á þýðingu menntunar i þessum
grunngreinum Islensks atvinnu-
lifs.
Efling fjölbrautaskóla
Virða ber þær tilraunir sem i
Úr ræöu
Helga
Seljan um
skólaskipan
m.a. sæti i iðnfræðslulaganefnd,
sem nýlega hefur' itrekað þá
stefnu, sem hér er verið að gera
tilraun til að marka, en i umsögn
þeirrar nefndar til Alþingis nú á
dögunum er að finna þessar
setningar, með leyfi hæstvirts
forseta:
..Aftur á móti er það álit
nefndarinnar að hraða beri
undirbúningi nýrra laga um allt
framhaldsskólakerfið og við þá
lagasmiði er nauðsynlegt að þess
sé gætt, að samræma starfsemi
framhaldsskólanna, gera verk-
efnaskiptinguna ljósari og fyrir-
byggja eftir megni, að láta ýmsar
námsbrautir enda i blindgötum,
eins og nú er tilfellið. Á það skal
bent, að mikið er ógert fyrir utan
beina lagasmið til þess að unnt sé
að samræma alla framhaldsskóla
landsins og má þar nefna m.a.
stjórnun og undirbúning náms-
efnis, þvi samræming skólanna
útheimtir, að námsframboð,
kennsluaðstaða og prófkröfur
þurfi að vera hinar sömu að svo
miklu leyti, sem hinir ýmsu skól-
ar hafa sömu námsbrautir eða
hluta af braut”.
Þetta segir i áliti iðnfræðslu-
laganefndar þar sem tekið er
sterklega undir i raun þessa til-
lögu okkar um skólaskipan á
framhaldsskólastigi. Helgi rakti
siðan greinargerðina með tillög-
unni en hún birtist i Þjóðviljanum
11. mars, en sagði siðan.
Gera nemandann ánægðari,
fjölfróðari og viðsýnni i námi
sinu, svo sem nokkur kostur er.
Tryggja ber skólanámi úti
um land betri stööu.
Siöan rakti Helgi það sem sér-
staklega segir um landsbyggðina
I greinargerð tillögunnar:
„Brýnt er einnig vegna
byggðarsjónarmiða, að fram-
haldsnám eflist i landshlutunum,
svo að jafnað verði það bil, sem
óðum fer, breikkandi milli þeirra
og höfuðborgarsvæðisins varð-
andi námskosti og fjölbreytni i
námsvali. Það er sjónarmið
flutningsmanna að endurskoðun
sú, sem tillagan gerir ráð fyrir sé
ekki sist mikilvæg fyrir þróun
framhaldsnáms úti um land og
um leið atvinnuþróun lands-
byggðarinnar. Einnig þarf sam-
ræmt fjölbrautanám undir
forystu kjarnaskóla, að geta orðið
vegvisir, sem tryggir lands-
byggðinni betri stöðu til að halda
til jafns við höfuðborgarsvæðið
um menntunarkosti, enda njóti
slik uppbygging jafnræðis og
helst forgangs um fjármögnun.
Að þvi ber aðstefna, aðallt nám á
framhaldsskólastigi sitji við
sama borð varðandi fjármögnun
hins opinbera ekki siður þær
greinar er varða verkmenntun en
bóknámið, enda er hefðbundin
Hvarvetna eru blindgötur í skólakerfinu. — Verkmenntun
hefur oröiö hornreka og vanmetin. — Vinna
þarf aö auknum tengslum námsbrauta á framhaldsskólastigi
hvivetna. Um það ber fjölmargt
vitni. Fjárframlög, byggingar,
aðbúnaður allur og almennings-
álitið sjálft sem hefur dæmt verk-
menntun sem óæðri menntun.
Skólakerfið sjálft hefur þarna
verið stærsta orsökin að.
Þar hefur verið fullkomin ein-
stefna. Skólakerfið sjálft fullt af
blindgötum þangað sem menn
hafa lent og ekki svo komist
lengra eða i annað og þessi skipt
ing i æðri og óæðri framhalds-
menntun. Svo mikil sem ringul-
reiðin hefur verið i þvi kerfi sem
nú er efsti hluti grunnskólans, þá
hefur keyrt um þverbak, þegar
framhaldsstigið hefur tekið við.
Verkmenntunin hefur orðið horn-
reka, afsiðis og vanmetin án
tengsla meira að segja við eðli-
legt og sjálfsagt bóknám.
Tengsl námsbrauta á fram-
haldsstigi, sem fæstar blindgötur
eða lokun leiða er framtiðarmark
sem að ber að stefna og þar þarf
verkmenntun öll — öll menntun
tengd okkar atvinnulifi að vera
jafn rétthá menntaskólastiginu,
gefa sömu möguleika á siðari
stigum. Þetta gerir grunnskóla-
námið nú kleift,sé það rétt útfært
eftir anda þeirra laga, með sinu
valfrelsi á efri stigum, þá verður
mögulegt að leggja slikan grunn.
Næsta verkefni hlýtur svo að
vera itarleg skipulagning þess
framhaldsnáms, sem á i senn að
vera sem fjöbreyttast og gefa
sem mesta möguleika til valfrels-
is, ekki aðeins einu sinni á náms-
brautinni, sem nú er I raun réttri,
heldur á samtengingu náms-
brauta og rétt skipulag þeirra á
milli á beinlinis að leiða til þess
að um minni algilda sérhæfingu
þurfi að vera að ræða, svo og hitt
að valið standi opið fram eftir
rétta átt stefna með fjölbrauta-
skólunum, sem i heild eru á réttri
leið, en vantar form og skipulag
til að þeir geti nýst sem skyldi.
Fjölbrautaskólarnir þurfa einnig
að vera með margvislegu sniði,
þar sem ein ákveðin braut er val-
in frekar I einum skóla en öðrum
t.d. menntabraut i sjávarútvegi
eða iðnaði við sjávarsiðuna,
menntabraut i landbúnaði á
framhaldsstigi i framhaldsskól-
um sveitanna, þó að allt þurfi svo
að tengjast þann veg, að eitt loki
ekki dyrum fyrir öðru að fullu og
öllu. Staðhættir, atvinnuþróun og
margt fleira kemur inn i þá mynd
og sem viðustu rammalöggjöf þó
hún lyti föstu formi og skipulagi
þarf hér til að koma svo
fjölbrautaskólarnir verði i raun
skólar margvislegra samtengdra
námsbrauta, þar sem einhæfnin
ein og einstrengingsháttur i
náms-og verkefnavali ræður ekki
rikjum.
Greining á milli æðri og lægri
menntabrauta á ekki að felast i
greiningu milli háskólanáms og
alls annars náms. Afleiðing þess-
arar einstefnu hefur orðið sú, áð
æ fleiri námshópar sækja á há-
skólahámið, sem lokamark, án
þess að um breytingu grunn-
menntunar hafi orðið að ræða,
beinlinis vegna þess ofmats, sem
þessi stefna hefur leitt af sér
gagnvart háskólastiginu. Ég vil
lika láta það koma skýrt fram,
sem álit okkar flutningsmanna að
við teljum námsfólk okkar leggja
hart að sér. Andleg vinna er ekki
siður erfið en likamleg og þvi
erfiðari, sem meira þarf á sig að
leggja I tima og fyrirhöfn, eins og
verður hjá æ stærri hópi nem-
enda, þegar svo mikill fjöldi
sækir á háskólabrattann, sem nú
ber vitni.
Afleiðingin verður oft sú, að við
fáum of mikið af raunverulegum
skussum út úr þessu námi, þó
hæfileikar þeirra hefðu nýst betur
sjálfum þeim og öðrum, ef um
annað jafngilt, en annars konar
nám hefði verið að ræða. Veit ég
þó að margur nýtur þegn kemur
úr þessu langskólanámi og sam-
lagast auðveldlega atvinnulifi og
aðstæðum og lagar sig hæfilega
að þeim, þó um hitt séu dæmi, að
tengslin hafi rofnað svo gersam-
lega að oft þykir manni sem kom-
inn sé gestur af annarri stjörnu,
þar sem langskólamaðurinn birt-
ist i sinni verstu og neikvæðustu
mynd.
Blindgötur verður að
fyrirbyggja
Ég læt þetta nægja sem al-
mennt spjall, enda komið nóg af
svo góðu, en vik i þess stað beint
að greinargerð okkar flutnings-
manna þar sem nokkuð ljóslega
liggur fyrir hvert stefnt skuli og
hvernig með nýrri skólaskipan.
Við höfum reyndar fengið til
liðs við okkur við samningu
hennar þá Hjörleif Gott-
ormsson, Ííffræðing, sem mun
einna fróðastur hérlendra manna
um hin ýmsu form fjöl-
brautaskóla og kyggst gera þar
djarfa og róttæka tilraun á
Austurlandi I sambandi við fyr-
irhugaðan menntaskóla þar, svo
og Gunnar Guttormsson, full-
trúa i iðnaðarráðuneytinu sem
hefur sérstaklega haft iðnfræðslu
og verklega menntun með að gera
I starfi sinu og hafa báðir miölað
okkur flutningsmönnum ótæpi-
lega af þekkingu sinni. Gunnar á
Gerum nemandann
ánægðari/
fjölfróðari og viðsýnni
Nýskipan framhaldsskólastigs
þarf hvorki né á að brjóta i bága
við starfsemi sérskóla þeirra,
sem I landinu eru og kunna að
vera stofnsettir á næstu árum.
Þvert á móti þarf að tengja námið
i þeim hinni almennu skólaskip-
an, sérhæfingin kynni að verða i
einhverju minni, a.m.k. á fyrri
stigum, en almenn undirstöðu-
fræðsla, sem nýst gæti á hvaða
námsbraut sem er yrði þá meiri I
hvivetna og ekki vanþörf á að
sérskólarnir verði ekki svo
einangruð fyrirbæri i skóla-
kerfinu og raun hefur borið um
vitni. Ef ég ætti að nefna hinar
ýmsu námsbrautir, sem sam-
ræma þarf i nýskipan framhalds-
menntunar, svo ekki verði i blind-
götur stefnt skal nefnt: t.d.
hjúkrunarfræðsla, verslunar- og
viðskiptanám ýmis konar, hús-
mæðrafræðslan og margt fleira
mætti nefna fyrir utan iðnskól-
ana. Ekki gildir hið sama um
hverja þessara grein. Þetta nám
nær mislangt I dag og á eflaust
eftir að gera á náinni framtið, en
einangruð fræðsla i tilteknum
greinum einum á ekki að vera
rikjandi fyrr en á lokastigi. Þvi
meira valfrelsi, sem nemandinn
hefur þvi meiri fjölbreytni, sem i
námsvali og kennsluefni er, þvi
meiri likur til þess að nemendur
uni betur námi sinu i heild, vikki
sjónhring þeirra, gefi þeim fleiri
tækifæri og oftar á námsbrautinni
en nú er. Við flutningsmenn
leggjum einmitt á það sérstaka
áherslu, að skólaskipanin nýja á
fyrst og fremst að vera i þágu
nemandans en ekki kerfisins.
skipting I þá átt I senn óraunsæ og
úrelt.”
Það var vikið að tvennu hér
áðan. Annars vegar kjarnaskól-
um, sem yrðu forystuaðilar i mót-
un framhaldsnámsins svipað og
er fyrirhugað með skólann á
Egilsstöðum og er það of flókið
mál til að útskýra hér i framsögu,
en þegar er fyrirhuguð tenging
við verkmenntun i Neskaupsstað
og viðar og siðar yrði vitanlega
Höfn i Hornafirði inn I þvi dæmi,
Hallormsstaður með sina hús-
mæðrafræðslu, væntanleg
búnaðarfræðsla i tengslum við
Tilraunastöðina á Skriðuklaustri,
t.d. útibú frá Fiskvinnsluskólan-
um, væntanlega á Eskifiröi, og
þannig mætti áfram telja, s.s.
hjúkrunarbraut i tengslum við
Sjúkrahúsið á Neskaupsstað
o.s.frv. Möguleikarnir eru miklir
og rétt er að ákveðinn kjarna-
skóli, eins og hann er hér nefndur,
hafi þar forystu: Framhalds-
brautir hinna einstöku greina
yrðu þar, og um leið verði stefnu-
mótun almennt um samtengingu
námsbrautanna þegar lengra
verður komið i höndum fræðslu-
ráðs þess skóla.
Að lokum segir i greinargerð:
„Eins og bent er á er óhjákvæmi-
legt, að frumvarpið kveði skýrt á
um hver á að vera hlutúr rikisins
og aðila i fræðsluumdæmunum i
stofnkostnaði, rekstri og stjórnun
framhaldsskólanna. Flutnings-
menn telja að sú kostnaðarskipt-
ing, sem bundin er I heimildar-
löggjöfinni um fjölbrautarskóla
sé óraunhæf og þarfnist endur-
skoðunar.” Hlutfallið i dag,
60:40% er óraunhæft og ósann-
gjarnt, enda við tilraun eina
miðað og endurskoðun þess er
sjálfsögð.