Þjóðviljinn - 13.04.1975, Qupperneq 5

Sunnudagur 13. apríl 1975. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Vopnaviðskipti og diplómatisk-
ar flækjur beina jafnan athyglinni
nokkuð svo einhliða að örfáum
stöðum á jarðkringlunni i einu:
þaðan koma fréttir dagsins. A
meðan hættir mönnum til að
„gleyma” sögusviðinu frá þvi i
gær. Til að mynda Chile. Þaðan
heyrum við öðru hvoru fréttir um
að herforingjarnir, sem rændu
völdum þar 1973, séu að velta fyr-
ir sér, hvort þeir eigi að sleppa úr
haldi pólitiskum föngum eða ekki.
Samkvæmt þessu ætti allt að vera
þar með tiltölulega kyrrum kjör-
um og herforingjarnir kannski
ekki eins afleitir og menn héldu.
En dagsfréttir eru oft villandi,
eins og menn ættu að vita. Og ein-
mitt vegna þess að Chile kemur
öllum vinstrisinnum alveg sér-
staklega við verður hér á eftir
sagt nokkuð frá ástandi i Chile
nú. Samantektin er að mestu
byggð á spánnýjum greinabálki
Suðuramrikufréttaritara In-
formation, Jans Stages.
(eins og sagt var þar og i Morgun-
blöðum heimsins), hefur þetta
orðið dýrkeypt lexia. „Nú fyrst
skilur maður það góða og já-
kvæða sem Allendestjórnin
gerði” er eitt af tilsvörum sem
heyra má úr þessum hópi.
Herforingjarnir reyna að sjálf-
sögðu að skjóta sér undan ábyrgð
á ástandinu. Þeir benda á alþjóð-
lega viðskiptakreppu (reyndar
hefur kopar hækkað verulega i
verði siðan Allende var felldur).
Eða þá að þeir ausa úr skálum
reiði sinnar yfir svia og Sviþjóð,
sem þeir telja (eins og Morgun-
blaðið oftlega hér heima) eitt-
hvert versta land i heimi. Húð-
skamma Edeltam sem var sendi-
herra svia i Santiago og Palme
forsætisráðherra sem sagðir eru
standa i sifelldri baráttu gegn
Chile hvort sem er i gjaldeyris-
málum eða sjónvarpsmálum.
Stundum fá og að fjúka með heift-
ingar i garð Edwards Kennedy,
sem hefur gagnrýnt aðild Banda-
Handtökusveit á ferö; ofsóknir beinast aö hinni óánægöu nafnlausu millistétt núna
Stöönun og hnignun
Aldrei meiri
verðbólga
Þegar herforingjarnir rændu
völdum sendu þeir frá sér ávarp
þar sem þessi fyrirheit m.a. voru
gefin: „Verkamenn Chile geta
verið vissir um að ekki verður
hreyft við þvi sem þeim hefur á-
unnist i kjaramálum og félags-
málum”.
Það er deilt um það hve marga
menn herforingjaklikan hefur
látið drepa, flæmt úr landi eða
hefur i haldi sem pólitiska fanga.
En eitt er alveg vist: að stjórn
þessi hefur framkvæmt stórfellda
kjararýrnun og réttindaskerð-
ingu. Launþegi i Chile fær að met-
altali um 120 þúsund escudos á
mánuði. Það er engin smávegis
upphæð, en að verðgildi er hún
aðeins um 33 dollarar (um 4900
krónur). Og i byggingariðnaði
nema launin aðeins rúmum tutt-
ugu dollurum á mánuði. Gósseig-
endur þeir sem þóttust mjög hart
leiknir af stjórn Allendes, geta nú
glaðst i sinu hjarta yfir þvi að
komast af með að greiða vinnu-
fólki sinu svosem 10 bandarikja-
dollara á mánuði.
Frelsiö til að kaupa
Áróðursmenn herforingjaklik-
unnar halda þvi mjög á lofti við
erlendan gest, að nú sé öldin önn-
ur, nú sé hægt að kaupa allt i
Chile án skömmtunarseðla og
biðraöa, sem hafi gert mönnum
lifið leitt á timum Allende. Það er
að visu rétt: skömmtun er engin.
Nema þessi fræga skömmturí
gifurlega hás verðlags. Venjuleg
peysa kostar um 95 þúsund escud-
os. Skór 120—175 þúsund escudos.
Til að geta tekið þátt i hinum
„frjálsa markaði" þyrfti meðal-
tekjumaður i Chile að hafa 400-500
prósent hærri laun en nú. Og með
þvi að svo er ekki, þá er kaupgeta
almennings lömuð. Efnahagslifið
i landinu hjakkar i sama farinu
auk þess sem það er hrjáð af
verðbólgu af allra versta tagi.
Mörgum chilebúum. ekki sist
millistéttarfólki, sem trúðu þvi,
að herforingjastjórnin mundi
koma á röð og reglu i þvi „efna-
hagslega öngþveiti sem alþýðu-
fylkingarstjórnin hafði skapað”
rikjanna að valdaráninu i Chile.
En nýlega fengu herforingjarnir
skemmtilega á baukinn með
heimsókn bandariskra hagfræð-
inga sem áttu að skoða efnahags-
ástandiö og leggja á holl ráð. Þeir
slógu þvi föstu, að „efnahags-
vandræði Chile eru framleidd i
Chile og hvergi nema þar”.
ósamlyndi?
Herforingjarnir leggja allmikið
kapp á að koma þvi inn hjá fólki
að stjórn þeirra sé sterk og sam-
hent. En margir verða til þess að
efast um þá eindrægni andans
sem reynt er að flagga út á við.
En menn spyrja sjálfa sig t.d. að
þvi, af hverju Oscar Bonilla hers-
höfðingi, fyrrum varnarmálaráð-
herra og innanrikisráðherra, hafi
verið f jarlægður úr embætti með
óljósum tilvisunum til sjúkdóms,
og nokkrum mánuðum siðar
sprakk þyrla hans i loft upp með
óútskýrðum hætti (það gerðist i
mars). 1 Santiago grunar menn,
að þetta hafi gerst vegna þess að
Bonilla hafi á laun rætt við for-
ystumenn kristilegra demókrata
um að horfið yrði aftur til ein-
hverskonar réttarrikis. Fleiri
hershöfðingjar hafa verið settir á
eftirlaun skyndilega, eða sendir i
flotta sendiráðsútlegð (Munoz
yfirmaður herráðsins til Thai-
lands) og grunar menn að allt sé
þetta af sömu rótum runnið.
Heröum á!
Á hinn bóginn er um það talað,
að mjög eindregnir fasistar eins
og einn af helstu oddvitum stjórn-
ar Pinochets, Leigh, telji að
stjórnin sé ekki nógu hörð i horn
að taka. Þessir aðilar benda á
hrakfarir afla sem þeir telja
standa sér nær pólitiskt-.i Viet-
nam, Kambodiu og Portúgal, þeir
vita af óánægjunni heima fyrir,
og svar þeirra er, að ekki skuli
látið undan fyrir henni um þuml-
ung, heldur skuli þvert á móti
hert á þumalskrúfunum. Til þess-
ara afla er það rakið, að kúgunin
hefur heldur vaxið en hitt. Þetta
birtist að visu ekki i auknum
pyntingum eða aftökum. Frekar i
auknum handtökum, sem koma
ekki hvað sist niður á millistétt-
arfólki. Þessar ofsóknir hafa það
eitt markmið að kveða niður þá ó-
ánægju sem hefur þróast i land-
inu eftir 11. september 1973.
Veðríð í næsta landi
Leigubilstjóri i Santiago vekur
athygli erlends gests á þvi, hve
rækilega er i blöðum Chile sagt
frá veðrinu i Boliviu. Það er ekki
nema von: eitthvað verða menn
að skrifa um. Þau þrjú eða fjögur
dagblöð sem leyfð eru, eru þræls-
lega ritskoðuð og meira en litill
vandi að fylla þau af innlendu
efni, þegar ekki er til þess ætlast
að mikið sé fjallað um það sem
allir hafa i raun hugann við:
svimandi hátt verðlag og svi-
viröulega launapólitik. Og þá er
eins gott að velta fyrir sér veðrinu
i Boliviu sem er reyndar ósköp
svipað i ár og það hefur alltaf ver-
ið.
örlögin hafa leikið dæmalaust
grátt E1 Mercurio, stærsta blað
landsins. Þetta borgarablað ham-
aðist mjög á dögum Allende-
stjórnarinnar gegn þvi sem það
kallaði „ritskoðun marxista” og
yfirráð þeirra yfir sjónvarpi og
kvikmyndum og skólum. (Morg-
unblöð heimsins telja reyndar að
á Norðurlöndum sé frelsið i voða
einmitt með sama hætti). E1
Mercurio beit i skjaldarrendur á
málsvörn fyrir stjórnarskrána,
sem blaðið taldi Allende sitja á
svikráðum við, og fyrir rétt t.d.
vörubilstjóraeigenda til verkfalla
eða verkbanna.
Eymd blaös
Hvað hefur blað þetta uppskor-
ið i lýöræðisbaráttunni? Það má
nú sætta sig við stranga ritskoð-
un, sem ekki einu sinni bólaði á
þegar Allende var við völd. Það
heldur uppi vörnum fyrir algjört
rikisvald yfir útvarpi og sjón-
varpi og lágkúrulega ráðs-
mennsku herstjóranna yfir út-
gáfustarfsemi og kvikmyndum.
Blaðið verður nú að útskýra og
verja það, af hverju pólitiskir
flokkar séu ekki lengur nauðsyn-
legir og af hverju sé vel hægt að
lifa án stjórnarskrár. Það hefur
allt i einu ekkert á móti þvi að
„frjáls blaðamennska” sé ekki
annað en blekking. Aumkunar-
verðara hlutverk hefur eitt blað
sjaldan fengið. Það vill ekki einu
sinni geta um greinar Tomic, sem
1970 var frambjóðandi kristilegra
demókrata og i miklu eftirlæti hjá
blaðinu. En Tomic, sem nú er i út-
legð, hvetur flokk sinn til að taka
sem skýrasta afstöðu gegn Pino-
chet (sem flokkurinn studdi
meira eða minna eftir valdaránið
1973) ef hann ætli sér eitthvað
hlutverk i framtiðinni þegar Chile
verður laust við herforingja-
farganið. Blaðið lætur sér nægja
að geta þess, að Tomic sé nú mað-
ur sem ekkert mark sé á takandi.
Svipaður einstefnuakstur hefur
verið tekinn upp i menningarlif-
inu i heild. Listamennirnir dýrka
fortiðina og þann sterka mann,
„huaso”, kúrekann chilverska.
Það eru reistir róðukrossar um
allar Irissur, háskólaæskan
marsérar i nýjum einkennisbún-
ingum fyrir framan presta á pöll-
um við innritun og það eru teknar
kvikmyndirsem sýna hve gott og
fagurt lifið er i hinu nýja Chile.
En ef einhver spyr bóksala um
endurminningar þjóðskáldsins
Neruda, þá hefur enginn heyrt
um þær getið. Hefur hann skrifað
svoleiðis?
Hvers konar
stjórnarskrá?
Þessi gelding á menningu og
pólitik er að sjálfsögðu ekki fram-
kvæmd með byssustingjum hers-
ins einum saman. Formaður
Þjóðlega flokksins, Jarpa, er
ánægður: við þurfum enga
stjórnmálaflokka segir hann.
Auðvitað ekki: þessi erkiihalds-
flokkur hans hefur fengið það á-
stand i Chile sem lýðræðislegir
flokkar komu i veg fyrir fram til
september 1973.
Herra Pedro Rodrigues, einn af
foringjum hinnar fasisku bar-
áttufvlkingar Patria y Libertad
segir að „með timanum munum
við byggja upp korporatift riki”.
Riki Mussolinis á Italiu var einnig
kallað korporatift. En herfor-
ingjastjórnin getur bersýnilega
ekki komið sér saman um hvað
næst skuli til ráða taka. Þess-
vegna er spurningunni um fram-
tiðarstjórnarskrá landsins jafnan
skotið á frest. Ef að skrifuð yrði
stjórna'rskrá sem endurspeglaði
rikjandi ástand yrði hún ekki
annað en staðfesting á ómenguð-
um fasisma. Og það er ekki nógu
gott, jafnvel i Suður-Ameriku. En
ef á hinn bóginn stjórnarskráin
gæfi minnstu smugu frjálsri skoð-
anamyndun og lýðræðislegri þró-
un, þá jafngilti það pólitisku
Framhald á 22. siðu.
Stúdentar i einkennisbúningi marséra fyrir sitt andlegt yfirvald;
stöðnun og kyrrö á yfirborði