Þjóðviljinn - 13.04.1975, Qupperneq 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. apríl 1975.
ÁRNI BERGMANN
SKRIFAR
QflDuD
Athvarf á
jöröunni
Ingibjörg Haraldsdóttir. Þangað
vil ég fljúga. Heimskringla 1974.
Ingibjörg Haraldsdóttir byrjaði
kornung að yrkja, en það er ekki
fyrr en nú að hún gefur út kvæða-
kver. En hún hefur skrifað margt
fyrir lesendur þessa blaðs frá
Kúbu, þar hefur hún búið um
nokkurra ára skeið. Þar á undan
lærði hún ræmulist i Moskvu. Það
er þessi langa dvöl óralangt frá
heimaslóðum, sem öðru fremur
skapar andrúmsloft þessarar
bókar, andrúmsloft trega og
saknaðar. Svo langt frá ætt og
landi eru daganir „endalausir”,
hlátrarnir „ókunnir” á steinand-
litum framandi borgar”. Stund-
um eru þessari kennd valin hin
sterkustu orð;
einveran köid og stingandi
angistarfull heimþrá
En oftar er tónninn hófstilltari,
heimþráin er eins og milduð með
leik hugans að liðinni tið. 1 sama
kvæði og nú var vitnað til, Eftir-
mælum um Ingibjörgu sjálfa, er
sagt að þrátt fyrir allt „hún gat
glaðst yfir litlu eins og barn”.
Tökum dæmi af þessu kvæði hér:
Að vera útlendingur
er að geyma I lokaðri hirslu
sumarnótt I kyrrum björtum bæ
þegar ég er ein
opna ég hirsiuna
og hlusta á skóhljóð sjálfrar
min
bergmála I sofandi húsunum.
Þetta er gott dæmi um einkenni
þessarar bókar. Það er ekki sleg-
ið á striða strengi, ekki glimt af
ofurkappi við galdur hins ó-
þekkta, óvæntaj orðin og sú mynd
sem þau skipa sér i eru i ætt við
sjálfan einfaldleikann, góðkynj-
aðan einfaldleika sem fæddur er
af smekk og sjálfsaga.
Heimur bernskunnar verður
Ingibjörgu það „eitt á ég samt”
sem hún annast af mikilli ræktar-
semi. Stundum er vikið að smáat-
vikum og dregnar upp svipmynd-
ir, dálitið broslegar, vettvangur-
inn er sveitin með þolinmóðum
kúm, skólaskot, grasleysið á
Snorrabrautinni. Svo bætist við
litill bróöir i kommóðuskúffu og
siðar meiri alvara lifsins — þaö er
litið upp frá dúkkulisum til að
heyra pabba fara með undir-
stöðuatriði pólitiskrar hagfræði:
pabbi, hvað er verkfall? t sér-
stæðu kvæði þar sem viðkvæmnin
er næstum þvi hættuleg eins og
Ingibjörg Haraldsdóttir
sumstaðar annarsstaðar i þessari
bók, er stefnt saman tveim svið-
um: striðsár i lifi tveggja stúlkna
i Leningrad og Reykjavik. En
hvort sem við segjum lengur eða
skemur frá þessurn bálki kvæðá,
þá er það vist, að erindi hans er
það, að þótt vindar beri menn af
leið á langri ferð þá
getur ekkert
þokað úr stað þeirri stjörnu
sem gægist þögul
um kjallaraglugga
bernsku okkar
eins og segir i Ferðamenn —
stjarna þeirra daga er það at-
hvarf á jörðunni sem öruggast er.
Eina athvarfið? Liklega ekki. t
kverinu er einnig pólitiskur þátt-
ur. Þar er heitið eilifri æsku þeim
sem hófu kúbönsku byltinguna
með árásinni á Moncada, og þar
er lýst hrifningu yfir fordæmi Che
Guevara sem gekk frá sigri og
völdum út i skóga til að deyja þar
fyrir sina minnstu bræður, krist-
mynd aldarinnar:
ég kom þar sem gular stjörnur
spretta I þinum sporum
og nálægð þin fer sem gustur
um unga furuskóga.
En þau kvæði sem kalla má
pólitisk i breiðum skilningi, þau
Slunkaríki við Tjörnina
1 leiðara Siunkarlkis, sem er
gefið út af menntskælingum við
Tjörnina, er skemmtileg lýsing á
þvl hver verður gjarna útkoman I
útgáfu skólablaða: „Grein um
hversu stólar skólans eru illa
bólstraðir. Viðtal viö skólastjóra.
Viðtal við forseta skólafélagsins.
Skammargrein um deyfð nem-
enda og lélega þátttöku i félags-
lifi. Tvær greinar þar sem and-
stæð sjónarmið varðandi „veru
erlends herliðs á Islenskri grund”
eru rakin. Ýmiss konar aulahúm-
or, „smellin kvæði og skemmti-
legar sökur” frá nemendum án
nokkurra gæðakrafna eða skil-
yrða um vald á viðkomandi efni.
Jón Jónsson skrifar um „frama-
tot Nóa Nóasonar”. Nói Nóason:
„skitkasti svarað”...
Þeir i Slunkariki segjast ætla að
hefja uppreisn gegn smáborgara-
legri klisjustefnu. Niðurstaðan er
svo sú, að þeir fara til nokkurra
þjóðkunnra rithöfunda og biðja
þá um efni. Þau Halldór Stefáns-
son, Vilborg Dagbjartsdóttir, Jón
Óskar, Hannes Pétursson, Guð-
bergur Bergsson og Snorri Hjart-
arson bregðast vel við. Auövitað
er þarna skemmtilegt efni, til-
tækið óvenjulegt, en því miður
finnst manni nokkuð út I hött, ef
margræddan timaritskort Is-
lenskan á að Ieysa á vettvangi
skólablaða.
En hvað um eigin framleiðslu?
Það er líklega rétt hjá Slúnka-
rikisstjórum, að gæðakröfur
þeirra hafa verið settar i hærra
lagi. Mikið af framleiðslunni er i
anda þess fáránleikaspils, sem
ýmsir telja að byrji i teboöi hér-
ans I LIsu I Undralandi, en dellan,
nonsensinn er miklu hófstilltari
en gengur og gerist i skólablöðum
sem að undanförnu hefur rekið á
fjörur. Fáránleikinn verður yfir-
leitt ekki til þess að efnið leki út
og suður. „Nýr dagur heilsaði
drungalegum og vansvefta
mannverum, hálfsturluðum
vegna óðaverðbólgu og ilsigins
hagfótar i draumalandi”
(E.I.M.). „dælan gengur þrot-
laust, hún dregur uppraktar
garnir mannsins fram og aftur i
óendanlega bendu uns hún opnar
sér leið til hernáms, heggur á
hnútinn, horfir hvöss á Jón
bónda: „Hér þarf mörgu að
breyta”. Kjöldreginn af skútu við
hvinandi lens felur maðurinn sig
undir vegg og pirir augun á
myndbreytta sveitina”. (Stefán
Jón Hafstein).
t Slunkariki gerist það einu sinni
enn, og með óvenjulega augljós-
um hætti, að lesanda finnst mikill
þroskamunur á skáldskapnum og
á ritgerðum nemenda. Sögurnar
og ljóðin eru yfirleitt, hvað sem
liður góðum sprettum, stilæfingar
fyrst og fremst. En ritgerðirnar
eru einatt prýöilega unnar og ó-
þarft að fjalla um þær með fyrir-
vara og afslætti. Þeir I M.T. hafa
áður sýnt af sér fróðleik og kunn-
áttu i að setja mál sitt fram
(,, Venceremos”). Og I Slunkariki
er t.d. mjög greinargott yfirlit yf-
ir námsmannahreyfingu þar sem
tekið er mið af erlendum tiðind-
um, heildarþróun á Islandi og
sérlegum tiðindum við Tjörnina.
Og höfundarnir, Einar B.
eru ekki af einum hugblæ. Stund-
um er svo komið að allt hefur
„brugðist”:
og himnarnir hafa hrapað
ofani tjörn af bióði
og dauðinn hefur læst skitugum
klónum
I stjörnuna mina bláu.
En þetta er reyndar i eina
skiptið sem svo sárt er kvartað
um grimmd heimsins. Á hinn
bóginn er brugðið upp háði i
spurningu um styttur af frægðar-
mönnum:
En hefur nokkrum dottið I hug
að spyrja stytturnar
hvort þær muni
eftir fóikinu?
Eða þá að reynt er að herða
hugann i nafni „hikandi vonar”,
þeirrar vonar sem færð er i kaf i
valdhroka þeirra sem láta reisa
af sér stytturnar, en nærist af for-
dæmi Ches og hans lika:
Leitaðu með mér féiagi
að þessu sem við týndum
sem við misstum út i svartan
tómleikann
þegar allir fóru að kaupa
A.B.
Baldvinsson og Halldór
Guðmundsson, hafa skynsamlega
sjálfsgagnrýni fram yfir flesta
róttæklinga og skribenta.
í ritinu er einnig prýðilega gerö
grein eftir Einar Má Guðmunds-
son og Hannes G. Sigurðsson um
Solsjenitsin. Þaö er kannski eitt-
hvað af trotskiskum einföldunum
á hlutunum þarna á ferð, en
meiru skiptir, að höfundarnir
kunna vel að halda á flóknum
fyrirbærum. Þeir skilja t.d. vel
bæöi afturhaldskjarnann i boð-
skap Solsjenitsins og um leið, að
hann hefur haft jákvæðu hlut-
verki að gegna i sinu landi:
„Valdhafarnir óttast spurningar
hans meira en svör hans”. Þeir
vita einnig betur en flestir fjöl-
miðlar hér, að andófsmenn I sovét
eru ekki einlitur hópur, og skilja
hvernig á þvi stendur, að valda-
hafar þar og hér vilja helst láta
sem andófið allt byggi á jafn
hægrisinnuðum viðhorfum og Sol-
sjenitsin hefur.
A.B.
Ný skáldsaga Rifbjergs:
Borgarafrú á flótta
Þúsundþjalasmiðurinn Klaus
Rifbjerg hefur sent frá sér nýja
skáldsögu sem hann nefnir Vej-
en ad hvilken. (Gyldendal).
Torben Broström kallar hana i
Information „andstæðu við
þroskasögu”. Hún fjallar um
fimmtuga konu af góðborgara-
stétt. Hún reynir að rjúfa
rammann utan um hina menn-
ingarlegu og einhæfu tilveru
sem hjónaband hennar og stétt
skikka hana til. Hún flýr að
heiman, bókin lýsir flóttanum.
Ferðalagið sýnir rökin sem ráða
lífi hennar og bera dauðann i
sér. Þetta er ekki kátleg saga,
enda þótt hún sé mjög liíandi og
á mörgum stöðum blátt áfram
skemmtileg. Breið skáldsaga,
spennandi, full með nákvæmar
athuganir, vei útfærðar per-
sónulýsingar.
Rifbjerg ber hér fram heims-
mynd sina með skýrari og ótvi-
ræðari hætti en oft áður. Þetta
er bók um kúgun. Mikil áhersla
er lögð á hin borgaralegu lifs-
form mótuð af stétt aðalpersón-
unnar, skilgreiningu á þvi
hvemig þessi lifsform ákveða
vitund hennar og hugsanaferil.
Endurminningar, sem rifjaðar
eru upp, bregða upp bernsku
sem er kúguð með uppeldisað-
gerðum i' velviljuðu formi. Hér
við bætist kúgun sú sem tengd
er kynferði Misse Winkel ( en
svo heitir konan). Það kemur á
daginn að uppreisn hennar er
einnig stjórnað af þeim hlut-
verkum sem henni hafa verið
sköpuð og er þvi dæmd til ósig-
urs.
Misse Winkel er gift efnuðum
vinkaupmanni sem Asger heitir
og lætur það eftir sér að styðja
listamenn. Hún strýkur með
Hans Tauber, 35 ára gömlum
listamanni sem er á snærum
manns hennar. Þau hafa ekki
sett sér neinn áfangastað, þau
ætla bara að aka eitthvað suður-
eftir og láta stjórnast af inn-
blæstri augnabliksins. Þraut-
seigja Misse Winkel verður til
þess, að þetta verður langt
ferðalag. En hún er ekki raun-
verulega frjáls, hún kann ekki
að láta kylfu ráða kasti, og af
þvihúnhefurekki raunverulega
kosti, þá fylgir hún i ferðinni ó-
meðvitað þeim brautum, sem
gera það auðvelt fyrir vini
hennar, elskulega og skilnings-
rika, og fjölskyldu, að ná henni.
Þegar á ferjunni nær fjöl-
skylduvinurinn Vilfred Tönder
konsúll i skottið á Misse, og ger-
ir fyrstu tilraunina til að bjarga
frúnni frá hneykslinu. Leiðin
liggur svo um Þýskaland og nú
byrja kvennakúgunarmynstrin
að koma greinilega i ljós i ýms-
um hrikalegum senum, sem á
vixl tengjast kynlifi og ótrúlega
útfærðum lýsingum á áti og
meltingu. Sambúðin við lista-
manninn unga hriðversnar eftir
þvi sem hann gengur með ó-
merkilegri hætti upp i karl-
mennskuhlutverki sinu. 1 Stras-
bourg heimsækir Misse æskuvin
sinn, sem i gamla daga var fá-
Rifbjerg: þú losnar ekki úr hiut-
verkinu.
tæki strákurinn sem gat ekki
fengiðhana, en er nú diplómat
og hommi. I þessari tilraun til
sjálfskoðunar gerir hún sér
grein fyrir þvi að þeim báðum
er stýrt af félagslegum og efna-
hagslegum aðstæðum — en i
reynd verður hún hlekkur i
þeirri keðju sem er að festa
hana aftur á sinn bás. Hjá hon-
um fréttir hún að maðurinn
hennar situr fyrir henni i Dole.
Aður en hún freistast til að
halda þangað reynir hún eró-
tiskan þrihyrning með aðild
sænskrar stúlku; sú sena mun
eiga að sýna lesendum, að sér-
stæð hvflubrögð tryggja mönn-
um ekki frelsi.
1 vaxandi fyrirlitningu á lista-
manninum prófar hún að hitta
Asger sinn aftur. Sá kafli er einn
hápunktur sögunnar: Misse er
freistað með glæsilegum veislu-
kosti stéttar sinnar; borgarinn
situr i öruggu matarmusteri
sinu umkringdur ljóspm gardin-
um, velli'ðanin fullkomin, ást-
inni er veifað með þaulæfðu
trúnaðarhjali og þar með fylgir
ástarkveðja frá blessuðum
börnunum. Allt hennar um-
hverfi hefur verið virkjað til að
bjarga henni frá þessu „afsak-
anlega ævintýri”. En Misse flýr
enn, rekin áfram af einhverri
stjórnleysisheift.
En vinkonan Inger hefur einn-
ig verið kvödd í leitina (einu
sinni áttu þær Misse smálesbfu-
ævintýri saman) og hún nær
Misse á Spáni. Inger nær tang-
arhaldi á Misse með nýjum
freistingum sem höfða til mag-
ans og kynfæranna. Sögunni fer
nú að ljúka; þær vinkonur virða
fyrir sér afkáralegt og af-
skræmt mannlif á skemmtistað
I Barcelona og Misse þykist sjá
eigin niðurlægingu i kvenmanni
einum sem þar er hafður lil
skemmtunar. Hún fylgir eftir
þessari samsömun með þvi að
ganga út á götuna þá um nóttina
og selja sig fyrsta manni.
(byggt á Information).