Þjóðviljinn - 04.05.1975, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 4. mai 1975.
MAGNÚS KJARTANSSON:
SÁ DAGUR RENNUR
Mörgum þeim sem fylgst hafa
með styrjöldinni i Vietnam i út-
varpi, sjónvarpi og blöðum und-
anfarin ár og áratugi er eflaust
efst i hug viðurstyggð eyðilegg-
ingar og morða i þessu hrjáða
landi, drepið fólk og limlest, um-
komulaus börn, urið land, sund-
urtætt þjóðfélag, hrunin mann-
virki. Þetta er ekki að ástæðu-
lausu. Á engum bletti hnattarins
hefurtækni morða og tortimingar
verið beitt af jafn algeru mis-
kunnarleysi. Sprengjumagn það
sem bandariska herstjórnin hefur
varpað yfir Vietnam nemur yfir 5
miljónum lesta, — það jafngildir
100 kílóa sprengju á hvert
mannsbarn i landinu — en til
samanburðar má geta þess að
það sprengjumagn sem Banda-
rikin vörpuðu á Evrópu og Mið-
jarðarhafssvæðið i allri siðustu
heimsstyrjöld var um hálf önnur
miljón lesta og i hinni grimmd
arlegu Kóreustyrjöld notuðu
Bandrikin „aðeins” 635 lestir af
sprengiefnum. I Víetnam hafa
verið notaðar stærri sprengjur en
nokkru sinni fyrr i styrjaldarsög-
unni, nýjar tegundir af sprengj-
um, kúlusprengjur, nálasprengj-
ur og hvers kyns ikveikjusprengj-
ur, þar á meðal bensinhlaup og
fosfórsprengjur, einnig köfnunar-
sprengjur. Tæknin hefur verið
miðuð við það að tortima sem
flestu fólki, m.a. með tima-
sprengjum sem gerðu mestan
usla eftir að loftárás var iokið og
fólk komið á vettvang til þess að
bjarga þvi sem bjargað yrði. Eit-
urefni hafa verið notuð til þess að
eyða gróðri á mjög stórum land-
svæðum, og mun reynslan ein
skera ur um það hvað hlýst af
þeirri röskun á lifriki i þessu hita-
beltislandi. Fróðir menn áætla að
meira en miljón manna hafi látið
lifið i þessari ógnarlegu styrjöld
en margfaldursá fjöldi búi við ör-
kuml og meiðsl. Hið forna samfl.
bænda og sveitaþorpa sem ein-
kenndi þetta land hefur verið tætt
i sundur, fyrst og fremst i Suður-
Vietnam: miljónir manna hafa
hrakist á vergang, og það mun
taka langan tima að tryggja aftur
félagslegt jafnvægi. Allt fram-
ferði Bandarikjastjórnar i þess-
ari styrjöld hefur verið likast þvi
að ákvæðum alþjóðalaga um
bann við striðsglæpum og þjóða-
morðum hafi verið breytt i boð-
orð.
Meðaumkun
Ég kom til Norður-Vietnams
vorið 1968, meðan bandarikja-
rhenn létu sprengjunum rigna yf-
ir suöurhluta þess landsvæðis, og
ferðaöist vlða um landið, einnig
um svæði þar sem loftárásir voru
daglegt brauð. Ég hafði viður-
styggð eyðileggingarinnar fyrir
augum alla daga Allar borgir, að
undanskildum Hanoi og Haip-
hong, höfðu verið jafnaðar við
jörðu: þær voru samfelldar rúst-
ir, naumast steinn yfir steini. öll
varanleg mannvirki höfðu verið
eyðilögð úti um sveitir landsins:
fólkið bjó I bambuskofum i skóg-
arþykknum eða i hellum og skút-
um inni i hömrum og fjöllum. Ég
frétti um ástvinamissi hvar sem
ég kom, sá limlestfólk, einhent og
einfætt börn. Mér hafði farið likt
og öðrum, að ég hafði búið mig
undir það að verða vottur mikilla
mannlegra hörmunga, hitta
raunamætt fólk og bugað, kynn-
ast sorg og örvæntingu. Ég flutti
höfðu eiginmanna sinna eða
sona jafn lengi, s.-vietnama sem
ekkert höfðu frétt af ástvinum.
sinum I meira en áratug. Þeim
örlögum kynntist ég með þvi að
ganga á fólk með spurningum, og
þá voru svörin stutt og róleg og'
köld: hins vegar urðu menn
mælskir og heitir þegar þeir tóku
að segja frá þvi hvernig þeir
þegar þeir sögðu sögur um átök
við bandariska flugherinn urðu
þær á svipstundu að spennandi
ævintýrum, þar sem sifellt var
beitt hugvitssamlegum herbrög.ð-
•um sem báru árangur og einhver
sigur vannst að lokum-, 1 neyslu-
þjóðfélögunum á Vesturlöndum
er sagt að sjúkdómur sá sem
nefndur hefur verið streita geisi
flugflota en höfum samt staðist
mesta flugflota heims, staðist yf-
irburðaverkmenningu Banda-
rikjanna, rafeindatækni, ótrúlega
visindasnilld. Við höfum sannað
að það eru ekki vopnin sem ráða
úrslitum heldur maðurinn sjálf-
ur. Aldrei fyrr höfum við séð
eðliskosti þjóðarinnar birtast á
jafn skýran hátt og siðustu þrjú
Frá uppbyggingarstarfi I Vietnam
með mér það viðhorf sem flestir
vesturlandabúar voru þá og eru
enn gagnteknir af: meðaumkun.
En ég kynntist þvi fljótt að and-
rúmsloftið I Vietnam var á aðra
lund. Ég greindi frá þvi I bók sem
ég skrifaði um ferðina (Vietnam,
útgefandi Heimskringla, 1968):
Ekki skal gráta
Björn bónda
,,Ég kynntist þvi fljótt að Viet-
namar þola engin viðbrögð verr
en meðaumkun. Þeir telja sig
ekki aumkunarverða á nokkurn
hátt og frábiðja sér öll grátkonu-
viöbrögð. Þeir vita um stuðning
þann sem þeir njóta hvarvetna
um heim og meta hann mikils, en
þeir vilja að hann sé fólginn i bar-
áttu, ekki i vorkunnsemi. Hvergi
varð ég vegi minum bugað fólk og
örvæntingarfullt. Ég hitti að visu
marga sem misst höfðu nána ást-
vini og eigur sinar, eiginmenn
sem ekki höfðu sé heimili sin ár-
um saman, konur sem saknað
hefðu brugðist við þessum vanda-
málum og yfirstigið þau: konurn-
ar sem ólu önn fyrir fjölskyldu
sinni þótt eiginmaðurinn væri
fjarri: ekkjurnar sem gengu i
varðliðið og lærðu að nota hríð-
skotabyssur og loftvarnabyssur
þegar hús þeirra höfðu verið eyði-
lögð og börnin drepin. Ekki skal
gráta Björn bónda heldur safna
liði var hversdagsleg lifspeki
allra I Víetnam. Þegar ég spurði
einn af forustumönnum vietnama
um þetta svaraði hann: Harmar
okkar hafa verið miklir, en við
höfum breytt þeim i hatur, og
hatrinu höfum við siðan breytt i
vinnugleði og baráttuþrek.”
Engin streita
„Andrúmsloftið i Víetnam var
hvergi lamandi og bugandi, öllu
heldur hið gagnstæða. Vietnamar
brosa oftar en nokkur önnur þjóð
sem ég hef kynnst og þeir eiga
auðvelt með að hlæja. Ef menn
sátu saman I hópi þurfti ekki
nema litið spaugsyrði til þess að
allir gæfu sig gleðinni á vald:
likt og farsótt, en mér er nær að
halda að I Vietnam hafi sú veiki
engin vaxtarskilyrði. Fólk virðist
vera i miklu jafnvægi og hljóta
lifsfyllingu af hversdagslegustu
verkefnum sinum.”
Þetta hefur verið
dásamlegur tími
í þessari bók sagði ég einnig frá
viðtali sem ég átti við Ngo Diem,
yfirmann blaðadeildar utanrikis-
ráðuneytisins I Hanoi. Hann sagði
að lokum:
— „Við höfum á siðustu árum
bæði borið ábyrgð á málum okkar
og á þróun heimsmála. Þetta
verður slðasta árásarstyrjöldin
sem bitnar á okkur: ef Bandarik-
in tapa — eða réttara sagt, þegar
Bandarikin tapa — verða afleið-
ingarnar stórfelldar hér og hvar-
vetna um heim. Okkur er það
sjálfum mikið undrunarefni
hvers við höfum verið megnugir.
Engin önnur styrjöld mannkyns-
sögunnar verður borin saman við
þessa: við höfum sama og engan
árin. Þetta hefur verið dásamleg-
ur timi.
Og hann ljómaði eins og sól.”
Siðferðilegt hrun
Þannig var andrúmsloftið i
Norður-Vietnam 1968. Það er
þessi óbugandi sigurvissa sem
leitt hefur til þeirra málaloka
sem öll athygli heimsbyggðarinn-
ar beinist nú að. En vietnamar
voru að sjálfsögðu ekki einir að
verki: styrjöldin varð að málefni
allrar heimsbyggðarinnar. Viet-
namar fengu eftir 1960 verulegan
efnahagsstuðning og vopn frá
sósialiskum rikjum, þótt sú að-
stoð væri jafnan miklum mun
minni eri ihlutun Bandarikjanna.
En meðan ég dvaldist i Vietnam
fann ég glöggt að andstaðan gegn
styrjöldinni innan Bandarikjanna
sjálfra var það fulltingi sem viet-
namar bundu mestar vonir við.
Sú andstaða var að risa 1968, og
þeir sem beittu sér voru taldir
hetjur i Vietnam, myndir af þeim
blöstu hvarvetna við. Uppreisn
v 7
DregiÖ i iflokki kl. 5. 30 þriðjudag.
Miöar.; sem losnaö hafa, tijsölu i aöaiumhoðinu
Vesturverl