Þjóðviljinn - 02.09.1975, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 2. september 1975.
Þriðjudagur 2. september 1975. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7

Heimsókn í
hús Jóns
Sigurðssonar
í Kaup-
mannahöfn
Þrátt fyrir að hús Jóns Sigurðs-
sonar i Kaupmannahöfn hafi
verið vigt til notkunar árið 1970,
hefur það ekki verið opið að ráði
fyrir islendinga fyrr en siðasta
sumar. Nú i sumar hefur starf-
semin blómgast, og ferðalangar
jafnt sem kyrrstöðumenn i Kaup-
mannahöfn hafa getað komið þar
alla daga milli kl. 14 og 22.
Þjóðviljinn ieit við i þessu
„Islands kuluturhus”, einsog það
nefnist og spjallaði við þá tvo
menn sem hafa fyrst og fremst
staðið fyrir þvi að húsið væri opið.
Þeir eru Þorsteinn Máni,
formaður félags Islendinga i
Danmörku, og Guðlaugur Ara-
son,formaður félags námsmanna
i Kaupmannahöfn.
Þeir félagar reka veitingasölu á
fyrstu hæð hússins. Þar er boðið
upp á kaffi og öl, „smörrebröd”
og islensk dagblöð. Úr
hljómtækjum berst ,,Er ég kem
heim i BUðardal” og fleira i þeim
dúr.
„Þessi veitingasala var boðin
út i vor. En enginn vildi taka hana
að sér með þeim skilyrðum að
hafa hana svona lengi opna, og
með ekki meiri von um gróða.
Það varð þvi úr að við slógum
sjálfir til”, segir Guðlaugur.
,,Hvað sækja islendingar
hingað”?
„Fyrst og fremst dagblöðin.
Hérna geta menn sest niður með
hressingu og lesið blöðin. Einnig
eru menn mikið að ieita sér
félagsskapar innan um aðra
Islendinga. t sumar hafa komið
hingað u.þ.bþ fimm hundruð.
manns. Margt af þessu fólki
kemur hingað oft.
Samastaöurdagblaða-
hungraðra íslendinga

Þórsteinn Máni, formaður Félags Islendinga I Danmörku, og Guðlaugur Arason, formaður Félags
námsmanna I Kaupmannahöfn, við hús Jóns Sigurðssonar, þar sem þeir hafa rekið veitingasölu.
Það er ekki sfður eldri kynslóðin sem sækir Hús Jóns Sigurössonar.
Ekki má heldur gleyma að hér i
húsinu er minningarherbergi um
Jón Sigurðsson, sem ferðafólk vill
yfirleitt skoða. Hússtjórnin hefur
ekki treyst okkur fyrir lykli að
þvi, og er presturinn sem býr
hérna i húsinu þvi sá sem um það
sér. Þegar hann er ekki heima,
missa margir af að sjá her-
bergið”, segja þeir Þorsteinn og
Guðlaugur.
„Hvernig skiptist aðsókn ferða-
langa og þeirra sem búa i Dan-
mörku”?
„Nokkurnveginn jafnt. Það
sem gerir það að verkum að
ferðamenn eru svo stór hluti eru
ferðahópar sem ferðaskrifstofur
hafa stefnthingað nokkrum sinn-
um.”
„Hver er fjárhagslegur grund-
völlur þessa húsreksturs?”
„Hann er nú heldur bágbor-
inn”, segja þeir félagar.
„Þegar islenska rikið tók við
húsinu sem gjöf frá Carli Sæ-
mundsen árið 1967, var ráðist i
miklar endurbætur innanhúss.
Einn dýrasti arkitekt Dana var
fenginn til að stýra umbótunum,
sem kostuðu á sinum tima eitt-
hvað á milli 30 og 40 miljónir.
Reyndar er það saga út af fyrir
sig að þessar umbætur reyndust
litið hagkvæmar, og hefur margt
verið rifið niður, og nýtt sett upp.
En siðan þessum fjármunum var
varið til hússins, hafa fáar krónur
oltið hingað. Fyrst og fremst er
treyst á áhugamennsku við
rekstur hússins.
Islenska rikið borgar hita og
rafmagn og ræstingu, og sér að
sjálfsögðu um öll útgjöld
verið hefur til allskonar funda-
halda. Þá þyrfti heldur ekki að
koma til lokunar að vetrarlagi.
Það er eiginlega sama hvað okk-
ur dettur i hug varðandi rekstur
hússins, allt er undir þvi komið að
starfsmaður fáist.
Okkur finnst sjálfsagt að það
húsnæðisem íslendingar hafa hér
i Kaupmannahöfn verði nýtt til
fullnustu i þágu þeirra. Það er fuil
þörf fyrir þennan samastað, eins
og sést best á þvi hve aðsóknin i
sumar hefur aukist jafnt og þétt”.
„Hvað eru margir Islendingar
búsettir i Danmörku”?
„Könnun var gerð siðastliðinn
vetur á þvi, og samkvæmt henni
eru þetta milli fjögur og fimm
þúsund manns. Hér er um að
ræða námsmenn og fjölskyldur
þeirra, fólk sem hefur sest að til
ýmist lengri eða skemmri tima,
fólk sem dvelst hér vegna atvinnu
sinnar o.fl. Þetta er liklega mun
hærri tala en nokkurn hefur
grunað.”
Þaðvekur athygli gestkomandi
i húsi Jóns Sigurðssonar, að ekki
er þar öll islensku dagblöðin að
sjá og engin timarit.
„Vegna peningaleysisins höf-
um við treyst á að fá blöð ókeypis,
en ekki fengið öll. Okkur vantar
einnig tilfinnanlega eitthvað af
þeim fjölmörgu timaritum sem
gefin eru út heima. Þess vegna
viljum við skora á forráðamenn
blaða aðsenda okkur eintak af út-
gáfu sinni. Heimilisfangið er : Is-
lands Kulturhus, östervoldgade
12, 1350 Köbenhavn K”, segja þeir
Guðlaugur og Þorsteinn að lok-
um.
HUS JÓMS SIGURDSSONA
?* mm. m* mmm’m m " «&*#**'
mtmm *** sm ** fm&ws/m ** m -
- mm tm n* m m m rmmm m m*
mmmm *mm m m* m***t mnmm
'*-*'**■ m m mm *r mn r?m mm mm mmm’
m m m**m m mmm t
*mmm m &*m m*
mitm mit tm tmmtmm wfc
fw «• ****** wwuím í
SÍA vitnm «t i uaut rnttrniíWmm
!&&*»***
MMvm ******
* m
mttmm m m.
■. . . -

- ■
xm xnm mI itmkn
ibúðanna tveggja sem eru á ann-
arri og þriðju hæð hússins. Fræði-
mannsibúð er á annarri hæðinni
og prestsibúðin á þeirri þriðju.
Við höfum enga peninga til að
fá neitt nýtt hingað á fyrstu
hæðina, eða til að gera nokkurn
skapaðan hlut. Hinsvegar má
geta þess, að gamlir námsmenn i
Danmörku, sem eru fluttir heim,
eru að safna peningum til hús-
gagnakaupa i salinn hér á fyrstu
hæðinni.”
„Hverjar eru framtiðar-
áætlanir um rekstur hússins?”
„Þær eru geysimargar, en
byggjast fyrst og fremst á þvi að
fenginn verði fastur starfsmaður
til að sjá um framkvæmdir og
eftirlit hér i húsinu, og yrði um
leið búsettur hér.
tslenski presturinn er um-
sjónarmaður hússins. En bæði is-
lendingafélögin hafa skýrt sendi-
herranum frá þvi að þau hafi ekki
áhuga á að hafa prest, heldur
starfsmann er sjái um fram-
kvæmdir og eftirlit. Þetta þýðir
þó alls ekki að við séum óánægð
með samstarfið við prestinn hér,
heldur höfum áhuga á þessum
breytingum i framtiðinni.
Þegar þessi starfsmaður væri
kominn,er fjölmargt sem við höf-
um áhuga á að verði gert. T .d. má
nefna að koma upp svefnpoka-
plássi fyrir landann. Þá mætti
einnig nýta húsið enn betur en
Félagarnir Þorsteinn Máni og Guðlaugur Arason við afgreiðslu.
Rætt við
Margréti
Margeirsdóttur,
félagsráðgjafa,
sem er
nýkomin
af norrænu
þingi um
málefni
vangefinna
Yfirlýsing um réttindi vangefinna
I októbermánuði 1968 var efnt
til þings alþjóðasamtaka styrkt-
arféiaga vangefinna I Jerúsa-
iem. A þvi þingi var gerð sam-
þykkt um almenn og sérstök
réttindi vangefinna, sniðin eftir
samþykktum Sameinuðu þjóð-
anna um mannréttindi og rétt-
indi barnsins. Þessi samþykkt
er hugsuð sem alþjóðlegur
grundvöliur baráttunnar fyrir
bættum aðbúnaði vangefinna og
fyrir viðurkenningu samfélags-
ins á þvi, að þessir borgarar eigi
tilkall til almennra mannrétt-
inda.
Samþykktin er á þessa leið:
l.gr.
Vangefnir eiga tilkall til hinna
sömu almennu mannréttinda og
aðrir borgarar viðkomandi
lands, sem eru á sama aldurs-
stigi.
2. gr.
Hver vangefinn einstaklingur
á rétt á viðeigandi læknismeð-
ferð, andlegri og likamlegri.
Hann á rétt á þeirri menntun,
þjálfun og handleiðslu, sem
leiðir hann til hins mesta
þroska, sem geta hans leyfir, án
tillits til þess, hve fötlun hans er
á háu stigi. Enginn vangefinn
einstaklingur ætti að verða af
slikri þjónustu vegna þeirra
fjárútláta, sem hún krefst.
3. gr.
Vangefinn einstaklingur á
kröfu á efnahagslegu öryggi og
viðunandi lífskjörum. Hann á
rétt á gagnlegu starfi eða öðru
verkefni, sem fullnægir honum.
4. gr.
Vangefinn einstaklingur á rétt
á að búa hjá fjölskyldu sinni eða
fósturforeldrum, að taka þátt i
almennu félagslifiog fá aðstöðu
til tómstundastarfs við sitt hæfi.
Sé dvöl á hæli nauðsynleg, þá
skal umhverfi þar og aðbúnaður
miðastviðaðskapaeins eölilegt
lif og hægt er.
5. gr.
Vangefinn einstaklingur á rétt
á, að honum sé fenginn hæfur
tilsjónarmaður, ef þörf krefur,
til þess að annast réttindamáí
hans og velfarnað. Ekki mega
starfsmenn á stofnunum fyrir
vangefna eða aðrir, sem hafa
atvinnu sina i sambandi við um-
önnun vangefinna, gerast til-
sjónarmenn þeirra.
6. gr.
Vangefið fólk á rétt á vernd
gegn hvers konar misnotkun og
litillækkandi meðferð. Við af-
brot á það kröfu á réttlátri
málsrannsókn með tilliti til sak-
hæfni þess.
7. gr.
Þeir, sem eru vangefnir á háu
stigi eiga erfitt með að notfæra
sér almenn mannréttindi. Aðrir
eru á þvi stigi, að þeir geta hag-
nýtt sér þau að hluta. Séu þessir
einstaklingar sviptir borgara-
legum réttindum, að nokkru eða
öllu, skal þess gætt, að á undan
fari mat kunnáttumanna, er
tryggi, að ekki sé ekki sé um
misbeitijngu valds að ræða.
Einnigskalfara fram endurmat
á þvi, hvort auka skuli borgara-
leg réttindi einstaklingsins og
skal heimilt að skjóta þvi til
yfirvalda til endanlegs úrskurð-
ar.
Þurfum að mynda
heildarstefnu um
málefni vangefinna
„Þcssi mál komast aldrei i gott
horf hérá landi, fyrr en félagsleg
þjónusta, skólamál og heil-
brigðismál ná að tengjast saman i
eina samverkandi heild. Okkur
skortir cnn heildarstefnu um
málefni vangefinna og þess vegna
er t.d. mjög erfitt að skipuleggja
kennslu þroskaþjálfa. Við þurfum
að ákveða hvort við viljum að
umönnun vangefinna sé fyrst og
fremst fólgin i hjúkrun og gæslu,
eða hvort hún sé uppeldislegs
eðlis. Þótt fjöldamargir aðilar
hafi sýnt þessum málum áhuga
hérog reynt að mynda sér stefnu,
er það fyrst og fremst opinber
afstaða og heildarstefna sem
vantar.”
Þetta sagði Margrét Margeirs-
dóttir, félagsráðgjafi, er við
ræddum við hana, en hún er
nýkomin af 15. norræna þingi um
málefni vangefinna. Það er
Nordisk förbund for psykisk
utveklingshámning (NFPU) sem
stendur að þessum þingum, sem
haldin eru annað hvert ár. Að
þessu sinni sátu fulltrúar frá
Norðurlöndunum 6, þar af 9 frá
Islandi. Þrlr frá hverju landi sitja
f stjórn sambandsins, en af
Islands hálfu eru þau Sigriður
Ingimarsdóttir, Magnús Kristins-
son og Kristinn Björnsson i
stjórn. Er ákveðið að næsta þing
verði haldið hér á landi. Við
byrjuðum á að spyrja Margréti
hver hefðu verið helstu umræðu-
efni þingsins.
„Það var fjallað um tvö aðal-
efni. I fyrsta lagi um jafnrétti og
réttaröryggi vangefinna og i öðru
lagi um fyrirbyggjandi fötlun
(eða vangefni) frá læknisfræði-
Iegu og félagslegu sjónarmiði. Að
auki voru svo fluttir styttri fyrir-
lestrar eða erindi um fjöldamörg
efni, t.d. húsnæðismál van-
gefinna, kennslu, samvinnu for-
eldra og starfsfólks (Marerét
flutti m.a. erindi um það efni) og
kynferðisvandamál vangefinna
svo eitthvað sé nefnt.
Lars Nördskov Nielsen lög-
fræðingur ræddi um réttindi van-
gefinna, skyldur og réttaröryggi
og byggði að mestu á þeirri
stefnu, sem Danir mörkuðu 1959
með nýjum lögum um vangefina,
þ.e. að þessir einstaklingar eigi
að hafa sama rétt og heilbrigðir
einstaklingar til þess að njóta
fræðslu og lifa eins eðlilegu lffi og
mögulegt er. Með þetta i huga
hafa Danir gert margt markvert,
t.d. byggt skóla, dagheimili,
þjálfunarstöðvar, verndaða
vinnustaði, litlar heimiliseiningar
inni i venjulegum ibúðarhverfum
o.s.frv. Arið 1974 breyttu þeir
nafni þroskaþjálfa úr omsorgs-
assistent i Omsorgspedagog, sem
sýnir að þeir leggja æ meira upp
úr uppeldislegri hlið starfsins.
Lars ræddi m.a. um jafnréttis-
sjónarmiðið — um jafnt gildi allra
einstaklinga. Það er þó ljóst að
við getum ekki gert sömu kröfur
til allra einstaklinga, en eigi að
slður hafa þeir sama rétt. Van-
gefnir hafa rétt til umsjár af hálfu
hins opinbera, en þeir hafa t.d.
ekki rétt til að ganga I hjóna-
band.”
„Hefur það atriði ekki einmitt
verið umdeilt?”
„Jú, það var mikið rætt um það
og mörgum finnst sjálfsagt að
leyfa vangefnum að ganga i
hjónaband, þótt fæstir séu
fylgjandi þvi að þeim leyfist að
eignast börn. Þá ræddi Lars
Nördskov lika um fræðsluskyldu
vangefinna, sem i Danmörku er
til 21 árs og einnig um þá frelsis-
sviptingu, þegar vangefnir eru
dæmdir inn á stofnanir. Hver er
réttur vangefinna á stofnunum
var einnig mjög umrætt, en for-
svarsmenn stofnananna geta t.d.
ákveðið á hvers konar deild hinn
vangefni er settur.”
„Geturðu sagt okkur eitthvað
frá umræðunum um hitt aðalefni
þingsins, fyrirbyggjandi van-
- gefni?”
„,Já, aðalerindið um það efni
flutti Ole Munch, yfirlæknir og
fjallaði hann m.a. um nauðsyn
þess að ná til barnanna sem allra
fyrst, þannig að unnt væri að
hefjast handa um kennslu,
þjálfun og lækningu strax i upp-
hafi.
Um fyrirbyggjandi aðgerðir,
þ.e. til þess að fyrirbyggja
fæðingar vangefinna, eru fóstur-
vatn srannsóknirnar einna
athyglisverðastar, en þær
byggjast á þvi að tekið er sýni úr
fósturvatninu i upphafi meðgöngu
og er þá unnt að sjá hvort barnið
er t.d. mongoliti. 1 slikum til-
fellum á móðirin rétt á fóstur-
eyðingu. Einnig eru stundaðar
viða athyglsiverðar rannsóknir á
arfgengum sjúkdómum, sem leitt
geta til vangefni. Talið er að með
auknu eftirliti mæðra á
meðgöngutima, muni með
timanum verða hægt að komast
að fleiri ástæðum, en ennþá eru
orsakir vangáfna oft óskýrðar.”
„Hefur ekki þekking manna á
orsökum fæðingarskaða (þ.e.
börn sem skaðast i fæðingu)
fækkað i slikum tilfellum?”
„Jú, aukin fæðingartækni og
meiri þekking hefur fækkað
fæðingarskaða i tilfellum, þótt oft
sé erfitt að meta áhrif fæðingar á
börn, sem siðar reynast sködduð
á einhvem hátt andlega. Sömu-
leiðis hefur verið unnt að fækka til
muna heilahimnubólgusjúk-
lingum með tilkomu pensillins, en
heilahimnubólga getur einnig
orsakað heilaskaða. Þá var
einnig rætt um fyrirbyggjandi
félagslegt starf, en ef félagslegar
ástæður eru mjög slæmar getur
það haft mikil áhrif á þroska
barna.”
„Hvernig búum við íslendirigar
að okkar vangefnu þegnum i
samanburði við hinar Norður-
landaþjóðirnar?”
A leiö úr vinnu — eins og aðrir þegnar þjóðfélagsins.
„Okkur skortir fyrst og fremst
heildarstefnu til þess að hægt sé
að byggja upp hér þær aðstæður,
sem þurfa að vera fyrir hendi.
Hinar Norðurlandaþjóðirnar hafa
reynt að aðhæfa þessa einstak-
linga þjóðfélaginu, eins og hægt
er, forðast stórar stofnanir, en
byggja upp litlar einingar inni i
þjóðfélaginu, þar sem þessir ein-
staklingar geta stundað störf og
fræðslu við sitt hæfi.
Þá er sérstaklega vert að geta
þeirrar miklu opnu umræðu, sem
hefur verið t.d. I Danmörku og
Sviþjóð á siðustu árum og raunar
iFinnlandi og Noregi lika. 1 Dan-
mörku er sérstök deild i Félags-
málaráðuneytinu, sem fjallar um
málefni vangefinna, en forstöðu-
maður hennar, Bank-Mikkelsen
sagöi i grein á s.l. ári að fjöl-
miðlar i Danmörku hafi gegnt
mjög þýðingarmiklu hlutverki við
að breyta viðhorfi yfirvalda og
almennings með þvi að opna
mjög ýtarlega og opinskáa
umræðu. Slik umræða hefur litið
heyrst hér á landi, en hún ætti að
geta stuðlað að markvissri
afstöðu hins opinbera og aukinni
meðvitund almennings” sagði
Margrét að lokum. „Könnun á
fjölda vangefinna og skipting
þeirra eftir landshlutum” er
Margrét tók saman á árunum
1973-75 hefur verið gefin út af
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu og verður fjallað um
hana siðar I Þjóðviljanum.
—þs
Sköpun — hversu frumstæð sem hún er — vekur alltaf ánægju.
Lög um fávitastofnanir voru
gefin út 22. april 1967 og eru hér
tvær greinar úr þeim. Það vek-
ur athygli að orö eins og fáviti,
fávitagæsla og fávitahæli skuli
vera i lögum um málefni van-
gefinna, þar sein þau sjást tæp-
ast á prenti lengur. Einnig vek-
ur athygli við lögin að forstöðu-
maöur „aðalhælis fyrir fóvita”,
sem rikið rekur, skuli hafa úr-
slitavald um vistun vangefna, —
,hvar eða hvernig þeir skuli vist-
ast, og um skólastjórn og
menntun „fólks til fávitagæslu”
eins og það heitir i lögunum, án
þess að nokkurs staðar sé getið
um menntunarkröfur til við-
komardi forstöðumanns.
11. gr.
Allar umsóknir um hælisvist
fyrir fávita. hvort heldur á rik-
ishæli. hælum eða dagvistunar-
heimilum bæjar- eða sveitarfé-
laga eða einkaaðila. skulu ber-
ast forstöðumanni aðalfávita-
hælis rikisins. en hann sker úr
þvi, að undangenginni fullnægj-
andi rannsókn. á hvaða stofnun
umsækjandi skuli vistaður.
Ekki verður vistmaður þó settur
á fávitastofnun. sem rikið rekur
ekki, nema með samþykki hlut-
aðeigandi forstöðumanns, sem
á kröfu á að fá allar tiltækar
upplýsingar um umsækjanda.
15. gr.
Við aðalfávitahæli rikisins
skal reka skóla til að sérmennta
fólk til fávitagæslu. Forstöðu-
maður er skólastjóri, en undan-
þeginn skal hann kennslu-
skyldu. Um stjórn skólans.
námstima, námsefni. prófkröf-
ur og annað, er varðar starfs-
emi hans. skal ákveðið i reglu-
gerð.
I