Þjóðviljinn - 21.09.1975, Blaðsíða 13

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 21. september 1975.
Þekkiröll
mörk
sunnan
fjalla
Spjallað við Ás-
mund Eysteins-
son á Högnastöðum
Þvi var skotið að mér af kunn-
ugum uppi Þverárrétt, að marka-
gleggsti maður sunnan fjalla
myndi vera staddur I réttinni, As-
mundur Eysteinsson frá Högna-
stöðum i Þverárhlið og var mér
sagt að það mark væri ekki til
sunnanlands að hann ekki þekkti
það og vissi hver ætti. Það var þvi
æði forvitnilegt að fá Asmund til
að spjalla við sig stutta stund á
miili þess sem hann dró i dilka
fyrir sjálfan sig og aðra og skar
úr um vafamörk.
— Jú, ætli ég þekki ekki flest
mörkin hér syöra, sagði Ásmund-
ur er við spurðum hann hvort
þetta væri satt með þekkingu
hans á mörkum.
— En þá annarsstaðar á land-
inu?
— Maður þekkir svona mark og
mark annarsstaðar frá.
— Hvaða mark áttu sjálfur?
— Gagnbita hægra, stift og biti
aftan vinstra.
— Og áttu margar kindur?
— Nei, blessaður vertu, ég á fá-
ar, ætli ég eigi ekki svona 100 ær
hér i réttinni og þá eitthvað rúm-
lega 250hausa I allt. Ég bý i félagi
við bróður minn að Högnastöðum
og mér þykir betra og árangurs-
rikara að hafa féð færra og þá
vænna.
— En hvernig stóð á þvf að þú
fórst að læra markaskrána utan
að?
— Ég veit nú ekki hvað segja
skal, þetta hefur komið einhvern-
veginn af sjálfu sér. Ég hef alltaf
haft mikinn áhuga fyrir kindum
og maður fer i réttir og sér þessi
mörk og það er svo merkilegt að
ég þarf ekki að sjá mark nema
einu sinni, þá man ég.
— Mér er sagt að úrskurður
þinn sé hæstiréttur hér I Þverár-
rétt, komi upp vafaatriði varð-
andi mörk?
— Ekki segi ég það nú, e'n það
er oft til manns leitað. Og ég hef
alltaf haft gaman af þvi að gera
náunganum greiða i þessu efni
sem öðru. Þess vegna finnst mér
alltaf meira gaman i réttunum
þegar þannig viðrar að ekki er
hægt að hafa markaskrá uppi við.
Þá kemur þekking manns fyrst að
gagni. Annars er ég nú aðeins far-
inn að ryðga i þessu, það kemur
með aldrinum. Ég hef verið hér 1
Þverárrétt siðan ég var smá-
strákur og þá strax hafði ég þenn-
an mikla áhuga fyrir mörkum og
ég var ekki gamall þegar farið
var að leita til min ef upp kom
vafamark eða mark sem menn
könnuðust ekki við.
— Ætlarðu að setja mikið á i
haust, ertu birgur af heyjum?
— Já, heyskapur hefur gengið
sæmilega I sumar. Hey eru mikil
að vöxtum en ekki að sama skapi
góð. Nei, ætli maður setji ekki lít-
ið á I haust, maður reynir að
halda ánum en fargar lömbunum.
— Að lokum Ásmundur, réttar-
dagurinn er alltaf sami hátiðis-
dagurinn?
— Mikil lifandis ósköp, það
þarf nú ekki að spyrja um það;
hátiðisdagur, það er ekki annar
meiri. —S.dór
Borgfirskir bændur
— Ég hygg nú að stafhyltingar
séu það, já, það mun óhætt að
fullyrða.
— Hvað áttu margt sjálfur?
— Ætli ég eigi ekki um 200 ær.
— Og þá svona 300 til 400 hausa
i réttinni?
— Það mun láta nærri.
— Ekki ertu þá með fjárbúskap
eingöngu?
— Nei, nei, ég er með blandað
bú, sem kallað er.
— Ætlarðu að halda þvi áfram,
eða sérhæfa þig?
— Ég veit ekki hvað segja skal.
Það eru margir farnir út i það að
sérhæfa búin og láta vel af þvi,
nei, ég veit ekki hvort maður
breytir til.
— En snúum okkur þá að göng-
um og réttum aftur, hvað ertu bú-
inn að vera lengi gangnafor-
ingi?
— Ég man það nú ekki. Hér
fyrrum fór ég ekki i fyrstu leitir,
fór þá I þær þriðju en siðan 1961
hef ég bæði farið i fyrstu og þriðju
leit og verið gangnaforingi i báð-
um.
— Oft er nú kalsamt I leitum?
— Læt ég það vera, ekki i
fyrstu leit, það heyrir til undan-
tekningar ef svo er, en það getur
verið ansi svalt i þriðju leit, þá er
orðið svo áliðið hausts.
— Er mikið um það að kaup-
staðabúar fari I leitir fyrir vini
eða vandamenn til sveita?
— Nei, ekki er það nú algengt
en kemur fyrir. Það er eins og
menn vita lagt á menn að fara i
göngur eða senda fólk fyrir sig,
undan þvi kemst enginn og sjálf-
sagt er það vel þegið hjá fámenn-
um heimilum að fólk bjóðist til að
fara i leitir fyrir það, en samt er
alls ekki mikið um utanaðkom-
andi fólk I leitum.
— Þeir voru að segja mér áðan
að það myndi láta nærri að um 25
þúsund fjár væri nú i réttinni,
heldurðu að það sé rétt?
— Já, það er varla ofsagt, ætli
fjáreign þeirra sem sækja réttir i
Þverárrétt sé ekki um 30 þúsund
fjár i allt.
—S.dór
Spjallað og spekulérað
Heimtur
með betra
móti
c
sagði Þorsteinn
Jónsson, bóndi
að Kaðalstöðum,
gangnaforingi
stafhyltinga
Gangnaforingi þeirra stafhylt-
inga er Þorsteinn Jónsson bóndi
að Kaðalstöðum i Stafholtstung-
um og skömmu eftir að hann kom
niður með safnið náðum við tali af
honum og spurðum auðvitað fyrst
hvernig heimtur hefðu verið.
— Þær tel ég með besta móti.
Við fengum gott veður á fjallinu
og það leitaðist vel. Ég á þvi ekki
von á þvi að mikið komi úr ann-
arri og þriðju leit, I mesta lagi
nokkur hundruð kindur úr báðum
leitunum.
— Það eru ekki langar leitir hjá
ykkur stafhyltingum?
— Nei, ekki getur það nú kall-
ast. Við fórum á sunnudag og leit-
um svo mánudag og þriðjudags-
morgun en um hádegið er lagt af
stað niður.
— Hvað eruð þið margir I leit-
um. stafhyltingar?
— Við vorum 19 sem leituðum
núna. Eins og ég sagði áðan fór-
um við upp á sunnudag og gistum
tvær nætur i Fornahvammi. Á
þriðjudeginum er svo rekið sam-
an við hjá þeim þverhliðingum og
hvitsiðungum og rekum svo sam-
an niður.
Þorsteinn Jónsson
— Hver af þessum hreppum
heldurðu að sé fjárrikastur?
Verð
sauðfjár-
afurða er
of lágt
sagði Sigurður
Guðmundsson
Bóndiað
Kirkjubóli í
Hvítársíðu
— Nei, blessaður vertu, það er
ekkert sem ég á hérna, kannski
50—60 hausar, það er mest allt
mitt fé komib niöur fyrir nokkru,
sagði Sigurður Guðmundsson
bóndi að Kirkjubóli i Hvitársiðu
er við hittum hann að máli þar
sem hann var að draga i almenn-
ingnum.
— Hvað áttu þá margt fé i allt?
— Ætli það séu ekki svona 200
ær og þá svona 400 hausar af
fjalli. Ég er með blandað bú, hef
17 kýr i fjósi og ætli það teljist
ekki vera rúmlega meðalbú. Alla-
vega má það ekki stærra vera
fyrir einyrkja eins og mig.
— Þér hefur ekki dottið i hug aö
sérhæfa þinn búskap?
— Jú, og meira en dottið það I
hug, ætli ég láti ekki verða af
framkvæmdum i þvi efni fljót-
lega. Ég hef hugsað mér að vera
með kúabú. Verð sauðfjárafurða
er of lágt miðað við þann mikla
kostnað sem fylgir þvi orðið að
reka sauðfjárbúskap með ár-
angri.
— Bregður þér ekki við að
verða allt i einu kindalaus?
— Ætli maður eigi ekki áfram
fáeinar kindur, svona til að nýta
afréttarbeitina.
— En I sambandi við stórt kúa-
bú, er alltaf fært fyrir mjólkurbil
til ykkar yfir veturinn?
— Já, það heyrir til algerrar
undantekningar ef vegir teppast
hér, það er mjög snjólétt hér I
uppsveitum Borgarfjaröar. Ég
man ekki til þess að það hafi orðið
ófær vegurinn til okkar siðan
1957, en þá var óskaplegur snjóa-
vetur og vegir tepptust um tlma.
Nú er þetta lika orðið þannig, að
mjólkurbillinn kemur ekki nema
annan hvern dag, siðan mjólkur-
tankarnir kómu.
— Heldurðu að þetta verði gott
ár fyrir bændur?
— Það verður áreiðanlega I
lakara lagi. Við erum alltaf hálfu
ári á eftir I samb. við verðlagn-
ingu búvara og i slikri óðaverð-
bólgu sem nú geysar fer þaö afar
illa með bændur að vera svona á
eftir. Ofan á það bætist svo að nær
ógerningur er fyrir bændur að fá
lán til framkvæmda um þessar
mundir, nú og eins og ég sagði
áðan er verð á sauðfjárafurðum
að minu mati of lágt miðað við
kostnaðinn sem orðinn er við
rekstur fjárbúa.
Sigurður Guðmundsson
— Hvað heldur þú að meðal
lamb, svona 14 kg. leggi sig á i
haust?
— Ég veit það nú ekki ná-
kvæmlega, en það er einhvers-
staðar nærri 6 þúsund krónum.
— Að lokum Sigurður, ertu
sæmilega birgur af heyjum?
— Já, hér I uppsveitunum eru
hey allfnikil að vöxtum, en ekki
að sama skapi góð. Heyskapur
gekk hægt vegna óstöðugs tiðar-
fars, en ég hygg nú að allir séu
búnir að hirða hér um sveitir.
Mér þykir einsýnt að gefa þurfi
mikinn fóðurbæti með þessum
heyjum I vetur, þau eru það léleg,
sagði Sigurður að lokum.
Sunnudagur 21. september 1975. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Einyrki
veröur aö
sérhæfa
bú sitt
Vanalega eru tveir eða þrlr bæ-
ir saman með stærstu dilkana i
Þverárrétt, enda taka þeir um
1500 fjár. Þó eru á þessu undan-
tekningar. Jón Þór Jónasson
bóndi i Hjarðarholti getur ekki
deildt dilk með öðrum svo
fjármargur er hann.
— Ætli ég fái ekki svona um 12
til 1300 af fjalli ef hver klauf skil-
ar sér sagði Jón er við ræddum
við hann er hann var að ljúka við
að draga fé sitt um miðjan dag sl.
þriðjudag.
— Ég var með eitthvað á sjö-
unda hundraðið á föðrum sl. vet-
ur og er þá allt talið, ær, gelming-
ar og hrútar.
— Þú ert eingöngu með sauðfé?
— Já, það má heita;ég er einn-
ig með um 40 hross, en það er litið
fyrir þeim haft, maður hefur þau
svona til að hreinsa upp moðið.
— Telurðu árangursrikara að
sérhæfa búin?
— Tekjulega séð hugsa ég að
maður tapi á þvi. Ég hygg að ég
hafi haft meira upp meðan ég
hafði blandað bú, en það hafði ég
til ársins 1970 að ég fargaði kún-
um og fjölgaði fénu. Það má
segja að maður hafi neyðst til að
gera þetta. Það var engin leið
orðin til að fá vinnukraft. Ég hef
alltaf hugsað um féð sjálfur en
hafði fjósamann en það var orðið
svo erfitt að fá þá að ég sá mig til-
neyddan að hætta með kýrnar,
það er engin leið önnur fyrir ein-
yrkja en að sérhæfa bú sitt.
— En þótt afkoman sé eitthvað
lakari, þá vinnst ýmislegt annað
við að vera eingöngu með fé.
Manni gefastfleiri tómstundir til
að sinna áhugamálum sinum. Ég
hef til að mynda getað verið tölu-
vert i félagsmálum sem ég hef á-
huga fyrir (Jón er oddviti i Staf-
holtstungum) og maður er ekki
eins bundinn og á meðan maður
hafði kýrnar.
— En einyrki með svona margt
fé, hannsefur sennilega ekki mik-
ið i mai-mánuði meðan á sauð-
burði stendur?
— Nei, það er rétt, þá sefur
maður ekki mikið, þá hefur mað-
Rætt viö Jón Þór
Jónasson
fjárbónda í
Hjaröarholti
ur sannarlega nóg að gera og þarf
raunar að fá’sér aðstoðarmenn,
það fer ekki hjá þvi.
— Þú ætlar ekki að blanda bú
þitt aftur?
— Nei, það geri ég ekki, jafnvel
þótt eitthvað meira sé uppúr þvi
að hafa þá kemur það ekki til
mála.
— Fer nú ekki annasamur timi
i hönd hjá þér, þar sem er slátur-
tið?
— Það má nú segja það. Ég
þarf að reka fjórum sinnum i
Borgarnes, þetta er það stór hóp-
ur og vissulega fer mikill timi i
þetta.
— Hvað varstu með háan með-
alfallþunga i fyrra?
— Hann var 15 kg. Ég er nú
ekki vel ánægður með það, þar
sem ekki var nema um 40% tvi-
lembt hjá mér.
— Áttu von á svipaðri útkomu i
ár?
— Já, ætli það verði ekki likt,
kannski eitthvaðaðeins hærri fall-
þungi en það var um 40% tvllembt
af ánum hjá mér i vor, sagði Jón
aölokum. —S.dór
Svona
margt fé
hefur ekki
áður
komið í
Þverárrétt
sagði Magnús
Kristjánsson,
rétta rstjóri,
bóndi í Norðtungu
Það var sannarlega ekki auð-
velt að ná tali af Magnúsi
Kristjánssyni bónda I Norðtungu,
en hann cr réttarstjóri í Þverár-
rétt. Réttarstjóri hefur meira en
nóg að gera eftir að safnið er
komið I Nátthaga og byrjað er að
draga. Okkur tókst þó að króa
hann af augnablik og leggja fyrir
hann fáeinar spurningar. Og það
fyrsta sem við spurðum um var
hve margt fé hann teldi koma að
þessu sinni i Þverárrétt?
— Það er nú ekki gott að segja,
ég gæti trúað að það væri nálægt
25 þúsund hausar sem koma af
fjalli. Ætli bændur sem sækja fé i
Þverárrétt eigi ekki nálægt 30
þúsund fjár. Eitthvað er þegar
komið niður og kemur þvi ekki i
réttina og eins kemur alltaf eitt-
hvað i seinni leitum, þó ekki um-
talsvert. Jú, ég hygg mér sé óhætt
að segja að það sé nærri 25
þúsund fjár hér i dag.
— Og hefur aldrei verið meira
eða hvað?
— Nei, það þori ég að fullyrða
að þetta er það mesta sem komið
hefur i Þverárrétt, enda hefur
fjáreign manna hér aukist nokkuð
og fleira fé rekið á fjall i vor en
nokkru sinni áður.
— Þú varst sjálfur i göngun-
um?
— Já, ég brá mér að þessu
sinni, annars hef ég ekki farið i
fyrstu göngur lengi. Göngurnar
gengu vel að þessu sinni, við vor-
um heppnir með veður bæði
mánudag og þriðjudag. Ég var
dálitið hissa á hve féð var hátt i
fjalli vegna þess að það snjóaði
þar dálitið á dögunum, en það
smalaðist vel og heimtur eru
góðar.
— Hvað heldurðu að þú eigir
sjálfur margt fé i réttinni?
— Ég veit ekki. Eitthvað er nú
komið niöur, en ætli ég eigi ekki
svona 13—1400 hausa á fjalli, eitt-
hvað nálægt þvi.
— Er ekki erilsamt að stjórna
svo stórri rétt sem Þverárrétt?
— Það er ekki svo mikið starf,
þetta er svona verkstjórn. Maður
reynir að láta verkið ganga, ýtir
Hann er stór nátthgginn við Þverárrétt
við mönnum ef manni þykir
drátturinn fara að hægjast, ann-
ars keppast menn vel við og mitt
starf er þvi heldur létt óg
skemmtilegt. Svo sér maður um
að hleypa inni almenninginn ur
Nátthaganum, þegar fækka fer i
réttinni, annað er þetta nú ekki.
— Ertu búin að vera réttar-
stjóri hér lengi?
— Siðan 1958, ég tók þá við af
tengdaföður minum, Davið á
Arnbjargarlæk, sem hafði verið
réttarstjóri i mörg ár.
— Er alltaf sami ævintyra-
blærinn yfir réttardeginum?
— Já, það er mér óhætt að
segja. Réttardagurinn er hátiðis-
dagur hjá okkur bændum. Nú og
svo þarf auðvitað ekki að taka
það fram hvaða dagur þetta er
fyrir börn og unglinga. Það breyt-
ist litið, þótt annað taki stakka -
skiptum i þjóðlifinu.
— En svo við snúum okkur
aðeins að öðru, ertu sæmilega
heybirgur eftir sumarið?
— Sæmilega já, ekki er það nú
meira. Heyskapur gekk þolan-
lega hér i uppsveitum Borgar-
fjarðar, það eru mikil hey, en
ekki góð, verkunin gekk á köflum
illa. Sumsstaðar má segja að hey
séu hreinlega vond og ég býst við
að menn þurfi almennt að gefa
mikinn fóðurbæti i vetur og þvi
ekki trúlegt að menn setji mikið á
af lömbum i haust. Enginn ætti þó
þessvegna að þurfa að fækka við
sig fé. Annars hefur fjáreign
manna hér um slóðir heldur siglt
uppá við siðustu árin, enda færist
þaö nú i vöxt að menn einhæfi bú
sin og séu þá annaðhvort bara
með fé og þá kannski eitthvað af
hrossum, eða þá að menn eru með
kýr eingöngu. Það gefur þvi
augaleið að þegar menn eru
eingöngu með fé, þá fjölga þeir
þvi svo um munar, frá þvi að hafa
blandað bú, sagði Magnús að lok-
um. Honum var alls ekki til
setunnar boðið, enda farið að
draga af krafti. —S.dór.
Magnús Kristjánsson