Þjóðviljinn - 25.11.1975, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 25. nóvember 1975.
AUGLtSINGAR
Auglýsingastofur ryðja
brautina fyrir
auðhringana og blanda
sér œ meir í pólitík
Auglýsingar hafa á und-
anförnum árum orðið
geysistór þáttur í daglegu
umhverfi fólks. Þær taka
æ meira rúm í fjöimiðlum
og setja svip sinn á bygg-
ingar, götur og torg. Víða
erlendis byrgja þær alla
útsýn af þjóðvegum og
hraðbrautum þótt sú hafi
enn ekki orðið raunin hér á
landi sem betur fer.
Allar kosta þessar auglýsingar
fé. Það fé er ekki einungis tekið af
rekstri þeirra fyrirtækja sem
auglýsa heldur greiðir almenn-
ingur það sjálfur i hærra vöru-
verði. Eða eins og Njörður P.
Njarðvik sagði eitt sinn hér i
blaðinu þá greiðir almenningur
fyrir að láta heilaþvo sig.
Fimm þúsund
miljarðar
En hve miklu fé skyldi vera
varið i auglýsingar. Þvi miður
liggja tölur um eyðslu islendinga
á þessu sviði ekki á lausu en
sænska timaritið Kommentar
skýrir nýlega frá þvi að árið 1970
hafi auðvaldsheimurinn saman-
lagt varið 23 miljörðum dollara i
auglýsingar. Af þessari upphæð
áttu bandarikjamenn mest eins
og vænta mátti, þeir eyddu þetta
ár 20.6 miljörðum dollara i aug-
lýsingar. Auðvaldslönd Vestur-
Evrópu eyddu um 8 miljörðum
dollara og japanir 2 miljörðum.
Tiu árum áður eyddu bandarikja-
menn „aðeins” 5.7 miljörðum
dollara i auglýsingar. Eyðsla
þeirra árið 1970 samsvaraði
2.11% þjóðarteknanna.
33 miljarðar dollara er mikið fé
og i islenskum krónum talið er
þaö fimm þúsund miljarðar.
Þetta fé samsvarar samanlögð-
um þjóðartekjum 13 rikja Suður-
og Mið-Ameriku þar sem búa um
130 miljónir manna.
Auðhringar og framleiðslu-
fýrirtæki sjá i fæstum tilvikum
sjálf um að semja og dreifa aug-
lýsingum sinum. Til þess eru þar-
tilgerð fyrirtæki: auglýsingastof-
ur. Og þar sem bandarikjamenn
punga út með 62% þess fjár sem
auðvaldheimsurinn eyðir i aug-
lýsingar eru stærstu auglýsinga-
stofur heims vitanlega banda-
riskar. Enda sagði einn af fyrr-
verandi forstjórum Bandarisku
upplýsingaþjónustunnar, USIS,
eitt sinn: — 65% allra boðskipta
sem fara um heiminn eru ættuð
frá Bandarikjunum.
Útþensla bandarisku auglýs-
ingastofanna undanfarin ár fellur
vel inn i þessa mynd. Arið 1973
komu tekjur tiu stærstu auglýs-
ingastofa Bandarikjanna að
40—70 hundraðshlutum erlendis
frá. Stærsta auglýsingastofa
heims, J. Walter Thomson, átti
þá 57 skrifstofur og útibú i 27
löndum. Mc Cann Erickson er þó
enn umsvifameiri utan Banda-
rikjanna þvi hún átti 100 skrifstof-
ur og útibú i 47 löndum árið 1973.
Einn af stærri viðskiptavinum
JWT er flugfélagið Pan Ámerican
sem á hótelhringinn Hilton. Aug-
lýsingar þess má sjá i 121 borg i 84
löndum á 36 tungumálum.
Umsvif stærstu stofanna hafa á
undanförnum árum aukist mun
hraðar utan Bandarikjanna en
innan. Þannig fjórfaldaðist velta
erlendra útibúa Mc Cann Erick-
son sl. áratug meðan velta höfuð-
bólsins gerði ekki nema að tvö-
faldast.
útvörður heimsvalda-
stefnunnar
Þessi þróun er náskyld þeirri
staðreynd að á sjöunda áratugn-
um jukust beinar fjárfestingar
bandariskra auðhringa úr 32 mil-
jörðum dollara i 78 miljarða.
Þetta sýnir best hvert er raun-
verulegt hlutverk auglýsingaris-
anna bandarisku: að ryðja braut-
ina — „mýkja hugina” — fyrir
iiinreið bandariskra auðhringa og
bandariskrar framleiðslu i efna-
hagslif annarra landa og heims-
álfa. Með öðrum orðum: auglýs-
ingastofurnar eru nokkurs konar
blaðafulltrúar auðhringanna.
Ferill stofanna styður þessa
fullyrðingu. Mc Cann Erickson
var i upphafi deild i oliuhring
Rockefeller ættarinnar, Standard
Oil Company, þ.e. sú deild sem sá
um almannatengsl (public re-
lations) en var klofin frá fyrir-
tækinu þegar þvi var skipt upp. J.
Walter Thompson opnaði fyrsta
útibú sitt erlendis i London árið
1923 að beiðni Libby’s sem hugð-
ist selja englendingum niður-
soðna ávexti. Útibúin i Kanada,
Indlandi, Astraliu, Suður-Afriku,
Belgiu, Frakklandi, Argentinu,
Brasiliu og Uruguay sem öll voru
stofnsett undir lok þriðja áratugs-
ins voru bein afleiðing af útþenslu
fyrirtækja eins og General Mot-
ors, Ford, Gillette, RCA, Kellogs
og Procter & Gamble.
Að sporna við
marxisma
Eins og allir þekkja frá Chile
eru auðhringarnir ófeimnir við að
blanda sér i stjórnmál hinna
ýmsu landa ef hagsmunum þeirra
er ógnað af róttækum stjórnum
og umbótamönnum. I Chile
skipulögðu bandariskir auðhring-
ar með aðstoð bandarikjastjórnar
og CIA efnahagslegt öngþveiti i
landinu i þeim tilgangi að bola Al-
lende frá völdum. En það hefur
minna farið fyrir frásögnum af
þvi hvernig auglýsingastofunum
var beitt i þvi skyni að æsa upp al-
menningsálitið i heiminum og
Chile gegn alþýðustjórninni.
1 forsetakosningunum árið 1970
skipuiagði J. Walter Thompson
kosningabaráttu Jorge Ales-
sandri sem var fulltrúi svartasta
afturhaldsins i landinu og jafn-
framt hinna erlendu auðhringa. 1
júli og ágúst rak fyrirtækið mikla
móðursýkisherferð i landinu i þvi
skyni að „koma i veg fyrir kosn-
ingu frambjóðanda marxista”
eins og það var orðað. Kostnaður-
inn var greiddur af koparhringn-
um Anaconda. Eftir kosningarn-
ar var JWT bannað að starfa i
landinu þótt fyrirtækið bæri höfuð
og herðar yfir aðra auglýsendur i
landinu og velti 4.5 miljónum
dollara á ári. Stuttu siðar varð
Anaconda einnig að hrökklast úr
landi þegar koparnámurnar voru
þjóðnýttar.
En JWT var ekki á þvi að gef-
ast upp. Áður en það kvaddi kom
það öllum sérfræðingum sinum,
80 að tölu, fyrir ýmist á fjölmiðl-
um hægriaflanna eða við banda-
riska sendiráðið. Fyrirtækið fói
innlendri auglýsingastofu að gæta
hagsmuna viðskiptavina sinna.
Þessi sama auglýsingastofa sá
um allar auglýsingar fyrir aftur-
haldsblaðið E1 Mercurio sem var
i fararbroddi fyrir áróðursher-
ferðinni gegn Allende og stjórn
hans. Auglýsingastofan var sá
milliliður sem kom áleiðis til
réttra aðila þvi fé sem auðhring-
arnir og bandariska sendiráðið
eyddu i áróður gegn Allende.
Samræmd,alþjóöleg
áróðursherferö
t leyniskjölum ITT sem siðar
voru gerð opinber kom fram að
blaðafulltrúar hringsins höfðu
skipulagt nákvæmlega hvernig
styðja ætti við bakið á Mercurio
og öðrum afturhaldsfjölmiðlum,
m.a. með þvi að tíæla i þá auglýs-
ingum, styrkja þá með beinum
fjárframlögum og troða réttum
mönnum að við rikisfjölmiðlana.
Einnig var USIS látið dreifa leið-
urum Mercurio um alla Suður-
Ameriku og til Evrópu. 1 einu
bréfinu segir ennfremur orðrétt:
— ...að við reynúm i krafti sam-
banda okkar i Evrópu að fá helstu
stórblöð Evrópu til að fjalla um
þá ringulreið sem valdataka Al-
lendes og co. mun leiða yfir land-
ið.
Eftir að JWT var rekið úr landi
tók Mc Cann Erickson að sér að
„móta almenningsálitið” i Chile.
Með auglýsingaherferðum, föls-
uðum skoðanakönnunum o.þ.h.
reyndi fyrirtækið að æsa almenn-
ing til andstöðu við þjóðnýting-
arnar. Þessar herferðir áttu
stærstan þált i að draga yfir- og
millistéttarkonur Santiago út á
göturnar með potta sina og pönn-
ur.
Eftir valdarán Pinochet-klik-
unnar tókust miklir kærleikar
milli hennar og auglýsingastof-
anna sem gáfu herforingjunum
ýmis holl ráð um það hvernig ætti
að lama mótstöðuafl alþýðunnar
með sálfræðilegum hernaði. Mc
Cann Erickson og USlS starfa nú
náið saman að þvi að hjálpa Pino-
chet við að „eyða marxismanum i
hugum chilena” og vinna þá til
liðs við það „nútima lýðræði”
sem verið er að koma á i landinu.
Frá þvi i nóvember 1973 fram i
febrúar 1974 sjöfölduðust útgjöld
til auglýsinga i landinu þrátt fyrir
að efnahagsástandið væri mörg-
um sinnum verr á sig komið en
fyrir valdaránið.
Vinir Nixons
Afskipti auglýsingastofanna af
stjórnmálum i auðvaldsheimin-
um eru ekki eins opinská en engu
siður athyglisverð. Heilar bækur
hafa verið skrifaðar um það
hvernig auglýsingamenn „seldu”
bandarisku þjóðinni forsetann
Nixon. En það hefur ekki farið
eins hátt að þrir af nánustu sam-
starfsmönnum hans i Hvita hús-
inu voru um leið háttsettir starfs-
menn J. Walter Thompson. Þess-
ir menn voru Robert Haldeman,
sérstakur ráðgjafi forsetans, Ron
Ziegler blaðafulltrúi hans og
Harry Treleaven, ráðgjafi Nixons
um pólitiskan áróður. Einn af for-
stjórum JWT, Dan Seymor, er
einn valdamesti meðlimur
Council for Foreign Relations
sem er ráðgjafarstofnun forset-
ans i utanrikismálum og starfar
við hlið utanrikisráðuneytisins.
Það færist æ meir i vöxt að aug-
lýsingastofu sé falið að reka kosn-
ingabaráttu fyrir hægriöfl hinna
ýmsu auðvaldslanda, En það er
ekki nóg. Stofurnar taka einnig æ
meiri þátt i að móta beinlinis
stefnu rikisstjórna, i utanrikis-
málum fyrst og fremst. Þannig
hafa bandariskar auglýsingastof-
ur oft lagt fram tillögur að þvi
hvernig Bandarikin eigi að haga
sér gagnvart öðrum löndum i þvi
skyni að vinna sér traust i þeim.
Sumar hafa gengið svo langt að
leggja til nýja „Marshall-áætlun
á sviði hugmyndanna”.
Það er þvi margt til i þvi sem
segir i grein Kommentars sem
þessi er byggð á: auglýsingastof-
urnar stefna að þvi að verða
nokkurs konár „utanrikisráð-
herrar” heimsvaldastefnunnar.
—ÞII