Þjóðviljinn - 14.03.1976, Síða 5

Sunnudagur H. marz 1976 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
NUSTOFU
• *
GÖMUL
HJÓN
GÁFU
ÖNDUM
BRAUÐ
vöglí
Ólafur Jóhann Sigurðsson var
ekki vel ánægður með það um-
stang sem fylgdi í kjölfar bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs. Ég hefi, sagði hann, ekki
haft tima til að skrifa eina linu
fyrir sjálfan mig siðan þetta
gerðist Það dynja yfir mig bréf
og fyrirspurnir frá fólki og for-
lögum, og ég er svo mikill
sveitamaður i mér að ég vil
svara pósti...
Engu að siður er nú bætt við
þetta ónæði þvi viðtali sem hér
fer á eftir. Og fyrstvar spurt um
reynslu hans af fyrrnefndum
bókmenntaverðlaunum og álit á
þeim.
Annaö
fyrirkomulag
— Ég held að fyrirkomulag
verðlaunanna sé ótækt orðið.
Menningarritstjóri Dagens Ny-
heter Lars Olof Frantzén hefur i
blaði sinu borið fram gagnrýni á
þau, sem ég get að mörgu leyti
tekið undir. Hann benti á það, að
þau geta verið ósanngjörn —
dómnefndarmönnum er gert að
gera upp á milli 2—3 manna sem
allir koma vel til greina á sama
tima. Kostnaðurinn við verð-
launin er orðinn fáránlega hár,
meira en tvisvar sinnum hærri
en verðlaunaupphæðinni nem-
ur. Og hún sjálf hefur staðið I
stað allt frá þvi að til verðlaun-
anna var efnt.
Lars Olof Frantzen hefur bor-
ið fram hugmyndir til breyt-
inga. Hann vill að verðlaunin
verði hækkuð um helming, i 100
þúsund d. kr. Og gangi þau þá i
hring með þeim hætti, að eitt
land sé til meðferðar i einu. Eða
þá að sömu upphæð sé skipt
milli fimm höfunda á ári hverju,
og sé einn frá hverju landi. Mér
finnst það vel koma til greina að
hafa hvorutveggja i gangi i einu
— ef mönnum finnst i of mikið
ráðið, þá mætti skipta um kerfi
annaðhvert ár. Gallinn við
stærri upphæð til eins manns er
sá, að hætt er við að hún gangi
til reyndra manna og ráðsettra,
en 20 þúsundir danskra króna til
fimm manna gætu að minu viti
orðið góð tilbreytni i lýðræðis-
legri átt.
— Hvemig var tekið ræðunni
sem þú fluttir við afhending-
una?
— Það er skemmst frá þvi að
segja, að ég hefi aldrei fyrri
haldið ræðu.Hvað þá á dönsku.
Eitt af þvi sem hefur komið mér
á óvart á þessum stutta vetri er
það, hve vel menn tóku þessu
stutta ávarpi minu. Sama
kvöldið var ég falaður til að
koma til Danmerkur i aprillok
til að halda aðra tölu, en ég gat
ekki tekið þvi. Þar var á ferð fé-
lagsskapur sem kallar sig Frit
Norden, hópur manna úr ýms-
um flokkum sem telur hættu á
þvi að Danmörk verði gleypt
með húð og hári af stórveldum
og fjársterkum aðilum öðrum,
hreyfing sem er einskonar
framhald af andófi gegn aðild
dana að Efnahagsbandalagi.
Eitt tilsvar
— Mig langar að spyrja þig
um atvik úr vinnustofu rithöf-
undar. Hvað um fyrirmyndir,
hefurðu tilbúna heillega beina-
grind að sögu áður en þú byrjar
og hvernig safnast á hana hold,
kemur það fyrir að persónur
taka völdin i sinar hendur og
fara aðrar leiðir en þeim var
ætlað upidiaflega?
— Ég get nefnt eitt dæmi um
það hvemig saga verður til.
Einhverju sinni er ég á gangi
við tjömina. Skammt frá Odd-
fellowhúsinu vom gömul hjón
að gefa fuglum brauð, og vissi
ég hver hann var. Konan var
fljótt búin með það brauð sem
hún var með, og bað mann sinn
um meira. Hann sagði: Mér er
það ekkert útbært, þú varst með
þitt. Mér fannst á þessum gömlu
hjónum, að eitthvað sérstakt
lægi á bak við þessi orðaskipti.
Og upp úr þessu spruttu önnur
hjón smám saman, sem fundu
sér stað i sögunni um Bréf séra
Böðvars (Leynt og ljóst). Þetta
sótti svo á mig að ég reif mig frá
öðru verki. Fyrst ætlaði ég að
smiða smásögu um þetta atvik.
Siðan skáldsögu með miklum
fortiðarinnskotum. Nema hvað
þessi saga hefur reynst mér erf-
iðustaf ölluþvi sem ég hefi látið
frá mér fara. Ég margskrifaði
hana og stytti svo griðarlega
mikið, t.d. varð ekki eftir nema
einn fortiðarkafli. Þvi fór mjög
fjarri að ég gerði mér grein fyr-
ir þvi, þegar ég stóð hjá þessum
hjónum, sem ég áðan nefndi, að
þau mundu leggja á mig þetta
erfiði.
— En útkoman er sú, að þú ert
einna ánægðastur með Bréf
séra Böðvars af verkum þinum?
Rölt og næöi
— Já. En sem sagt: það er
kannski eitthvað smáatvik sem
verður að kveikju. Það heldur
áfram að sækja á mig, breytast,
taka á sig ný form. Ég byrja að
sjá persónurnar fyrir mér. Ég
held éghafialdrei byrjað ásögu
fyrr en ég gæti séð fyrir mér
bygginguna alla og persónurn-
ar. En þegar lengra er komið
fer margt á annan veg. Ekki
persónurnar sjálfar, heldur
hlutföllin, ýmsir þættir gera til-
kall til annars rúms og meira en
þeim var I upphafi ætlað.
Vinnustofumál rithöfundar
eru tviþætt. Annarsvegar er
hann á rölti meðal fólks til að
vita hverju fram vindur. Hins-
vegar þarf hann að hafa full-
komið næði til að vinna sitt
verk. Það þarf litið til að kippa
mér út úr verki. Og það getur
kostað miklar þrautir að kom-
astinn I vedk að nýju, sem mað-
ur hefur af einhverjum ástæð-
um orðið að leggja á hilluna.
Það kemur oft fyrir mig að ég
detti ofan i einhveija botnholu.
Mér finnst ég þurfi að segja eitt-
hvað öðruvisi og betur. Við
hvörf i sögu, sem e.t.v. eru smá-
vægileg, til dæmis á að kveða
við dálitið annan tón. Þá getur
oftfarið svo,aðégengist dögum
og vikum saman yfir þessum
hvörfum. Og það hörmulegasta
er að menn taka alls ekki eftir
þvi, sem hefur kostað mann
mest erfiði.
Menningar-
gagnryni
Þessu næst var að þvi vikið að
höfundur er ekki einungis á rölti
meðal fólks, hann nýtur góðs af
þvi sem aðrir hafa skrifað. Og
margir hafa skiptmáli fyrir rit-
höfund.einkum meðanhann var
ungur — i dæmi Ólafs, amriska
skáldsagan. 1 seinni tið fer til-
hneiging til að halda við þekk-
ingu á fomum bókum saman við
þá nauðsyn að rithöfundur verð-
ur að fylgjast með þvi sem er að
gerast þar og hér.
— I skáldsögunni Hreiðrið og
víðar heldur þú fram mjög
harðri gagnrýni á siði og háttu,
sem ekki aðeins eru tengd við
striðshyggju eða þá svokallaðan
vitundariðnað, heldur er henni
mjög stefnt að frammistöðu
bókmenntanna sjálfra, þar eru
látnar uppi áhyggjur af sundur-
hólfun mannsins i kynlifsþenslu
og heilaspuna.
— Það er auðvitað ekki nema
eðlilegt að rithöfundur spegli
sinn tima. En ef höfundur geng-
ur alveg á hönd þeim tima sem
hann lifir, þá fer það eftir þess-
um tima hvort það er honum til
gagns eða tjóns.
íhaldssemi eða
róttækni
Ég held að þjóðfélag enda-
lausra manndrápa og enda-
lausrar tæknivæðingar, þjóðfé-
lag þar sem allt er gert að versl-
unarvöru hafi afvegaleitt
marga höfunda. Ég held að ým-
isleg verðmæti mannleg, sem
hafa lifað um aldir geti ekki
verið orðin úrelt vegna ákveð-
innar framvindu i raunvisind-
um og þar með tækniþróun.
Sumir segja að ég hatist við
klám og rustaskap og telja mér
það til ihaldssemi. En ég tel
þetta hinsvegar vott um rót-
tækni. Vegna þess að margt af
þessum bókum er nátengt sölu-
mennsku og prangi, ber þvi
vitni að svonefnt frjálsræði og
rustaskapur er hreint ekki til
komið af listrænni nauðsyn
heldur til að bækurnar veröi
seljanlegri.
Ég held að bókmenntir af
þessu tagi séu ekki liklegar til
að verða manninum nein stoð á
vegferð hans. Ég veit ekki betur
en einn helsti talsmaður frjáls-
legs uppeldis, Benjamin Spock,
hafi i nýlegri bók lýst þeirri
skoðun að hrottaskapur, rudda-
fengni og klám á tjaldi, skermi
og prenti séu engu hættuminna
en eiturlyf. Þegar ég minnist á
þessa hluti i Hreiðrinu er fyrst
og fremst vikið að erlendum
fyrirmyndum, þvi það hefur
ekki borið mikið á þessu hér.
Þann kafla taldi ég nauðsynleg-
an til að sýna, hvað sögumaður
er að lesa um það leyti sem á-
kveðin tiðindi gerast i lifi hans.
Ég ætla ekki að gerast neinn
postuli umfram það sem i þeirri
sögu segir, en ég held, að þessar
bókmenntir adki á tragik
mannsins, sérstaklega unga
fólksins.
Alþýðumenning
Mitt lifsviðhorf er ofið saman
úr ýmsum þáttum og hefur
styrk af mörgu fólki sem ég hefi
þekkt og hafði áþekk viðhorf, en
var mér miklu fremra. Fólki
sem hefur mótast af og tileinkað
sér þá gömlu alþýðumenningu
okkar sem ég hefi drepið á
nokkrum sinnum að undan-
förnu. Og þessi menning var
nota bene ekki einangrunar-
sinnuð, rejmdi að draga sér föng
utan úr heimi við engar aðstæð-
jr. Ég nefni til dæmis Jón á
Bægisá.
— Finnst þér að áhrifamáttur
oókmennta, skáldsögunnar hafi
rýrnað á seinni tið?
— Nei. Það er stundum verið
ið segja að dagar skáldsögunn-
tr séu taldir, hún sé of löng og
imafrek við okkar aðstæður.
En ég sé ekki betur en það séu
niklir doðrantar sem menn lesa
nest, nefiium Joseph Heller,
íefiium Solzjenitsin. Ég er auð-
átað ekki að segja að skáldsög-
ír þurfi að vera koffort að
;tærð, en þetta sýnir að fjalli
)ær um mál sem mönnum eru
íugleikin, þá gefur fólk sér tima
il að lesa þær, hvað sem liður
illum hraða.
Framhald á bls. 22
Viðtal við Olaf JóhannSigurðsson