Þjóðviljinn - 17.03.1976, Page 12

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN tMiðvikudagur 17. mars 1976
Canyon - \n lcelamlk Wonderlandl
Bókin
um
Úðafossar við fossstæði Vfgabjargarfoss.
Jökulsárgljúfur
Fyrir siðustu jól fékk ég senda
fallega bók, Visað til vegar i
Jökulsárgljúfrum. Aðalhöfundur
hennar er Theodór Gunnlaugsson
frá Bjarmalandi, sem mun vera
einn kunnugastur manna á þeim
slóðum. Ég las bókina þá þegar,
en lagði hana svo til hliðar sakir
anna. Nú hef ég lesið hana öðru
sinni og nokkru nákvæmar.
Þetta er um margt óvenjuleg
bók sem leiðarlýsing. Algengt er.
að slikir vegvisar eru þurr
upptalning' örnefna. En hér
fylgist lesandinn svo að segja
Það er ekki einskis virði að eiga
þá samfylgd hins gagnkunnuga
og ritsnjalla manns visa um
ókomin ár.
Bókin er frábærlega falleg.
Myndirnar eru margar ágæt
listaveric, einkum litmyndirnar,
svartkritarmyndirnar eru siðri,
en kortin til stórprýði og hag-
ræðis. Frásagnargleði Theodórs
er aðdáanleg. Hitib hefur að
geyma ótal heimildir um horfna
tið, t.d. lýsingu á yfirnáttiírlegri
björgun sumarið 1937, þegar við
lá, að maður færist við Dettifoss
og hvernig fólkið á Hafursstöðum
austan ár og i Svinadal vestan
hennar kallaðist á yfir hana, og
strengdum vir var komið fyrir og
fluttar á nauðsynjar i litlum
vagni eftir þörfum og hentugleik-
um Það er eitt fegursta tákn
samhjálpar og samvinnu, sem ég
hef séð getið.
Mig langar til að bæta við þessa
ófullkomnu umsögn endurminn-
ingu um komu mina i Jökulsár-
gljúfur. Það vari júlimánuði 1941,
að ég fór frá Brekku i Núpasveit,
ásamt konu minni, Þorbjörgu
systur hennar og tveim vestfirð-
ingum, Böðvari heitnum frá
Hni'fsdal og Hirti Kristmunds-
syni, siðar skólastjóra, sem þá
voru staddirþar, tilaðskoða þau.
Takmarkið voru Forvöð og Viga-
bjargsfoss. Leiðin lá yfir glitrandi
lindir og læki, blómaskrúð og
skógi klæddar hliðar. Ilmur mik-
ill var úr jörð i gróindunum.
Þrastaljóð kváðu við, og músar-
rindlar léku á hörpur sinar.
Sólskin var og sunnanvindur, hiti
svo mikill, að með ólikindum þótti
á þeim breiddargráðum.
Hjörtur Kristmundsson orti
margt og vel i þessari ferð og
Böðvar frá Hnlfsdal varð svo
hrifinn af þvi, sem fyrir augu og
eyru bar, að hann kvað ágætt
kvæðium Forvöð, sem hann flutti
nokkru siðar I Rikisútvarpið, en
hefur vistekkienn þá verið prent-
að. Kristján Jónsson Fjallaskáld,
Matthias Jochumsson, Einar
Benediktssson, og Þorsteinn Erl-
ingsson ortu hver á sinn hátt ágæt
kvæði um Dettifoss, og Einar auk
þess snilldarkvæði um Hljóða-
kletta. Guðmundur á Sandi kvað
og fagurt ljóð um Jökulsárgljúf-
ur. 011 þessi kvæði hafa birst og
verið dáð. Kvæði skáldsins frá
Hnffsdal um Forvöð var ekki sist.
Skyldi það vera gleymt?
Á heimleiðinni komum vér við á
bæjunum Bjarmalandi og Hafurs-
stöðum, sem þá voru enn i
byggð. Theodór bjó á Bjarma-
landi, Helgi bróðir hans á Hafurs-
stöðum. Tóku allir oss með kost-
um og kýnjum. Hjörtur lýsir
komu vorri á Hafursstaði i af-
burðaskemmtilegri ferðasögu
sinni með svofelldum orðum
(þættir úr miklu lengri ferðalýs-
ingu með ljóðaivafi birtust i
Eimreiðinni, 1. og 3,h 1942, en i
heild er hún enn til i fórum undir-
ritaðs):
„Áður en varir er billinn kom-
inn heim i hlað á Hafursstöðum.
Þar stendur húsfreyja og biður
ferðafólkinu til snæðings. Er það
vel þegið og veisla hin besta.
Heimafólk starfar sem óðast að
heyþurrki, en þrátt fyrir það
lætur bóndinn sig eigi muna um
það að ræða við gestina yfir borð-
um. Renna bóndi og húsfreyja
hýrum augum tii þeirra sysö'a,
Hólmfriðar og Þorbjargar.
Grunar oss, að þau þykist eiga
þeim gistivináttu að launa.” Lýs-
ir þetta atvik vel gestrisni fólks-
ins á þessum bæjum inni við öræf-
in.
Ábur og siðan þessi för var far-
in, hef ég nokkuð oft séð bæði Ás-
byrgi og Dettifoss. Nú hef ég
undir leiðsögn Theodórs
Gunnlaugssonar ferðast um öll
Jökulsárgljúfur i anda. Það var
mikil og góð ferð. Hann virðist
hafa tileinkað sér alla þá þekk-
ingu, sem þessar slóðir varðar. Og
hann miðlar þvi, sem hann veit,
svo sem best verður á kosið, þvi
að hann elskar það allt og skilur
þeim rétta skilningi.
Mest er þó ef til vill um það
vert, að það er sem honum
auðnistað miðla lifsgleðinni, sem
leiddi af þeirri miklu lifsreynslu,
er hann hefur öðlast af sambúð
sinni við þessa yndislegu, en stór-
brotnu náttúru, við að kynnast
henni inn að hjartarótum, berjast
strangri baráttu i bliðu jafnt sem
striðu vetur, sumar, vor og haust
i áratugi við þessi óliku og and-
stæðu öfl.
Vib þá baráttu og þann unað
sem af henni hefur leitt, er sem
öll skilningarvit hans hafi skerpst
til hins ýtrasta, hlotið næmleik og
snerpu i viðureigninni við refi,
frost og funa, hriðar og hregg. En
hann hefur einnig notið sólskins
og sunnanvinds, söngva þrastar
og músarrindils, ilms og unaðar
blágresis og bjarkar, alls þess
sem islensk náttúra ber fegurst
og fullkomnast i skauti sinu.
Þóroddur Guðmundsson.
LESENDAKÖNNUN
Siðastliðinn sunnudag birti Þjóðviljinn á blað-
siðu 11 (14. mars) lesendakönnun. Þessi könn-
un verður ekki birt aftur i sama formi, þar eð
endurtekning mundi gera okkur ókleift að
finna út lesendafjölda á hvert eintak blaðsins.
Við leggjum áherslu á mikilvægi þess að sem
allra flestir fylli út spurningalistann og sendi
okkur sem allra fyrst. Athugið að á listanum
kemur á engan hátt I ljós krafa um að „húsráð-
andi” eða kaupandi fylli listann út. Vinsam-
lega merkið umslagið þannig:
,, Lesendakönnun’ ’
Þjóðviljinn
Skólavörðustíg 19
Reykjavik
með höfundi hvert spor. Svo vel
þekkir hann allt af sjón og reynd
frá blautu barnsbeini, hefur
fylgst með atburðum, sem þar
hafa gerst, breytingum á gróðri,
dýralifi og sköpun lands, slysför-
um, flóðum iánni, ekki aðeins svo
lengi sem hann rekur minni til,
heldursér hann lika allt með aug-
um liffræöingsins og jarðfræð-
ingsins og gefur lesandanum
rikulega hlutdeild i þvi sem hann
sér.
Allt er breytingum háð i lifi
náttúrunnar og sögu jarðar. Sem
dæmi um breytingar dýralifs i
riki Gljúfranna á seinni árum má
nefha, að tveir borgarar hafa
numið land, annar i hinum eigin-
legu Jökulsárgljúfrúm tyr'ir
tveim áratugum, hinn mesti
vágestur fuglalifs, minkurinn, en
hinn fýllinn, 1970, sem festi byggð
i björgum Ásbyrgis, en hinir visu
jarðfræðingar hika nú ekki við að
telja Ásbyrgi til rikis Jökulsár, en
auic þess Ástjörn og umhverfi
hennar og hver veit annað.
Ég nefndi minkinn vágest. Það
hefur sýnt sig áþreifanlega, að
hann hefur nálega gereytt einum
skemmtilegasta fugli i Jökulsár-
gljúfrum, músarrindlinum, sem
er minnstur islenskra fugla og
einn hinn besti söngvari. Þar var
hann sannkölluð sveitarprýði,
enda Gljúfrin gósenland árið um
kring, og hann heldur þar til sem
staðfugl.
En fyrst ég er farinn að
minnast á lifriki Jökulsárgljúfra,
kemur ýmislegt óvænt i ljós
þegar vel er skoðað. Helgi
Hallgrimsson náttúrufræðingur
skrifar um gróður og dýralif i
þeim. Björk og reynir, gul- og
loðviðir eru þar þroskamikil,
reynitré 7 m og birki 8 m.
Fjalldrapi, sortulyng og einir
setja svip á lyngmóana, svo og
eyrarrós og hvannir, og af sjald-
gæfum tegundum eru þar fer-
laufasmári og berserkjasveppur.
Alls hafa fundist 215 tegundir há-
plantna á svæðinu.
Af þvi að óskað hefur verið eft-
ir,að égskrifaði um bókina,vil ég
segja kosti og galla á ritinu, frá
leikmanns sjónarmiði séð.
Má ég þá fyrstgera litils háttar
athugasemd við málnotkun um
dýralif? Þar er skógarþrösturinn
talinn til mófugla. Ekki vandist
ég þvi, að hann væri talinn til
þeirra, heldur einkum lóur og
spöar og jafnvel hrossagaukar og
rjúpur. Sigfús Blöndal telur
aðeins (i orðabók sinni) þá fugla,
sem halda sig i móum mófugla
Helgi segir i sömu grein, a6
Theodór frá Bjarmalandi og ref-
urinn hafi oft elt grátt silfur i
gljúfrunum. Ég vandist þvi, að
talað væri um að eldagrátt silfur.
Svo er og orðið beygt hjá Blöndal.
Má þó vera, að báðar orðmyndir
séu jafnréttháar. Annars er grein
Helga, Lifriki Jökulsárgljúfra,
einkar fróðleg og skemmtileg.
Svipað má segja um Jarðsögu
Jökulsárgljúfra eftir Odd
Sigurðsson. Er furðumiklum
fróðleik þar saman þjappað i
stuttu máli. Hallast hann ein-
dregið að þvi, að Jökulsá hafi
grafið Asbyrgi og Ástjörn. Samt
get ég ekki fallist á þá skoðun
skilyrðislaust, en minni á lands-
sigskenningu Þorvaldar
Thoroddsens jafnframt. Eða er
ekki jörðin að siga undan fótum
keddhverfinga einmitt nú?
Meginefni bókarinnar er grein
Theodórs Gunnlaugssonar. Næst
(H ÚTBOÐ Ul
Tilboð óskast i að steypa upp og gera fok-
helt 1. stig þjónustuálmu Borgarspitalans.
Tilboðin verða afhent á skrifstofu vorri,
Frikirkjuvegi 3, Reykjavik, gegn 15.000.-
kr. skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað, föstu-
daginn 2. aprll 1976, kl. 11.00 f.h.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAIÍ
Fríkirkjuvegi 3 — Sími 25800
Theódór Gunnlaugsson
leyfi ég mér að gera nokkrar
athugasemdir við hana: Á bls. 21,
neðst, stendur: „Nokkuð sunnan
við Haug, en mun nær, sjást tveir
dökkir áberandi hnjúkar, sem
bera við loft.” Sögnin að bera er
hér ópersónuleg, þ.e. i 3. pers.
eint., og á þvi að vera ber. Á bls.
52 stendur: „1 henni (þ.e.
Ástjörn) er lika mergð af hornsil-
um og sömuleiðis meinlegar blóð-
sugur, sem ekki standast þá
freistingu að góma berar manns-
fætur.”Hér á að nota orðmyndina
bera.þvi að mannsfætur eru i flt.
Á miðri bls. 63 er prentað: „I
hásuðri ber hæst Eilifur, á að
vera Eilif, þvi að það er þf.
Þá kann ég ekki við að
viðskeyttum greini sé hnýtt aftan
i sérnöfn, nema þá i hófi. Dæmi:
Svinadalshálsinn, Sauðafellið,
Jökulsárgljúfrin, Hljóðaklettana,
Langavatnshöfðinn, Vesturdalur-
inn, Asgilið, o.s.frv.
Þetta kann að virðast hót-
fyndni. Svo er það vissulega.
Kostir þessarar greinar eru yfir-
gnæfandi. Með henni gerist hann
leiðbeinandi um Jökulsárgljúfur
svoaðaf ber. Um langa framtið á
hann Theodór eftir að visa ótal
mörgum vegfarendum leið I þess-
um gljúfrum, opna augu þeirra
fyrir undrum þessa óviðjafnan-
lega svæðis, ljúka upp eyrum
þeirra fyrir röddum náttúrunnar.