Þjóðviljinn - 14.04.1976, Qupperneq 12

2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 14. apríl 1976.
er Mlynár?
Hver
Zdenek Mlynár var einn
helsti hugmyndafræðingurinn
á bakvið stefnu Dubceks i
Tékkóslóvakiu 1968. Seint á
valdaskeiði Novotnýs, fyrr-
verandi forseta Tékkó-
slóvakiu og framkv.stjóra
kom múnistaflokksins, var
honum ásamt nokkrum hópi
marxiskra fræðimanna falið
að rannsaka vandamái tengd
þróun lýðræðis, i stjórnmála-
kerfi sósialisks samfélags.
Niðurstaðan hafði mikil áhrif
á gerð „framkvæmda-
áætlunar ” flokksins i
upphafi árs 1968, en samþykkt
hennar markaði endalok
Novtný-skeiðsins og upphaf
hraðrar þróunar i lýðræðisátt.
Á þessum tima átti Mlynár
sæti i forsætisnefnd kommún-
istaflokksins og gegndi ýms-
um öðrum trúnaðarstörfum
fyrir flokkinn sem hann sagði
öllum af sér haustið eftir inn-
rásina. Mlynár sat leynilegt
flokksþing tékkneskra
kommúnista sem haldið var i
Prag á fyrstu dögum innrás-
arinnar undir sérstakri vernd
verkamanna. Var hann gerður
Dr. Zdenek Mlynár
út með skilaboð til Dubeeks og
félaga sem Brésnéf hafði látið
flytja fanga fyrir sig til
Moskvu. Flutti Mlynár þeim
sannar fregnir af ástandi
mála heimafyrir og stappaði i
þá stálinu. Árið 1970 var
Mlynár vikið úr flokknum fyr-
ir „hægri hentistefnu”.
A siðastliðnu ári samdi
Mlynár ailmikið rit um
.tékknesku umbótatilraunina’
(Ceskoslovenský pokus o re-
formu) og hefur það komið út
i bókarformi á Vesturlöndum
prentað eftir handriti sem
tékkneska leynilögreglan
lagði hald á og lét „leka” vest-
urfyrir. Meðfylgjandi „opið
bréf” er dagsett i Prag i
febrúar i vetur.
A fundinum fræga f Bratislava i ágúst 1968. Allt virtist i mesta bróðerni á yfirborðinu.
...en nokkrum dögum siðar óku skriðdrekar um götur Prag. Mynd frá ágústlokum 1968.
Zdenek Mlynár tékkneskur kommúnisti :i
OPIÐBRÉF
til vinstri
manna í
Evrópu
Þjóðviljanum hefur bor-
ist opið bréf f rá dr. Zdenék
Mlynár en hann var við
hliðina á Dubcek, Smrkov-
ský, Kriegel í innsta hring
tékkóslóvaska kommún-
istaflokksins um ,,vorið í
Prag," þvi vori sósial-
iskrar lýðræðisþróunar
sem lauk við innrás herja
Vars járbandalagsins í
ágúst 1968. Bréfið er stílað
til ,,félaga og vina í sósial-
ista og kommúnistaf lokk-
um Evrópu", og mun það
birtast samtímis í mál-
gögnum vinstri manna í
fjölmörgum löndum.
Vegna lengdar var
óhjákvæmilegt að stytta
bréfið i þýðingunni og
endursegja ýmsa parta
þess.
i bréfinu fjallar Mlynár um að-
stööu þeirra kommúnista i
Tékkóslóvakiu, sem hafa sams-
konar pólitiska sýn og nú ein-
kennir alla helstu kommúnista-
flokka Vestur-E vrópu. Hann
hvetur eindregiö til samstöðu
með kommúnistum og sósialist-
um enda sé þess gætt aö flokkar
þeirra viröi sjálfstæði hver
annars, bæði innan hvers lands og
yfir landamæri. Bréfritari legg-
ur áherslu á þaö aö sósialismi i
Evrópu geti ekki þrifist og unnið á
án lýðræðis, og liann tengir stefnu
friðsamlegrar sambúöar á al-
þjóðavettvangi saman við bar-
áttuna gegn arfleifð stalin,
ismans, í Kom m únistaflokki
Sov ét rikjanna.
Við lestur bréfsins ber að hafa i
huga þá pólitísku sóttkvi sem höf-
undur þcss cr hnepptur i, og er þá
þeim mun aðdáunarlegra hvað
hann sér vandamálin í skýru
Ijósi. Að sjálfsögðu eru ýmis at-
riði sem islenskir sósialistar
munu meta á annan hátt, en bréf-
ritari er engan veginn að mælast
undan umræðum og gagnrýni þótt
sú málsmeðferð sé honum mein-
uð í sinu heimalandi.
—hj
I upphafi bréfs sins minnir
Mlynár á annað bréf sem sent var
frá Tékkóslóvakiu fyrir hartnær 8
árum og stiiað til litils hóps
kommúnistaflokka. Höfundar
þess þorðu ekki að gangast við þvi
þegar þaö var birt i moskvublað-
inu Prövdu til réttlætingar
hernaðarihlutun Varsjárbanda-
lagsins i Tékkóslóvakiu. Þeir
bréfritarar hafa ekki enn gengið
fram i dagsljósið. Væntir Mlynár
þessaðsér leyfist einnig að senda
flokkum sósialista og kommún-
ista bréf, enda er það undirritað
og i þvi er ekki beðið um neina
hernaðarihlutun.
Siðan segir Mlynár að sé litið á
málin i samhengi stórveldapóli-
tikur einvörðungu, þá sé aðeins
staðbundinn vandi á ferð i
Tékkóslóvakiu þar eð hann leiðir
ekki til árekstra milli stórveld-
anna. En þetta hljóti að horfa
öðruvisi við gagnvart sósialiskri
hreyfingu i Evrópu, enda eru
framtiðarhorfur sósialiskrar þró-
unar i Evrópu sem heild háðar
þróun sósialismans i hverju ein-
stöku landi.
Zsenek Mlynár vikur að tvi-
skiptingu Evrópu eftir efnahags-
og stjórnkerfi. Annarsvegar eru
lönd þar sem veldi auðmagnsins
hefur verið hnekkt og rikjandi
kommúnistaflokkar hafið fram-
kvæmd áætlana sinna um upp-
byggingu sósialisma. Hinsvegar
eru lönd sem stýrt er af auð-
magni, einokunarhringum og
borgarastétt. „Auðhringarnir
geta reist rammar skorður við
framsókn auðvaldsins á sinu yfir-
ráðasvæði i Evróðu, það er aug-
ljóst. En á svipaðan hátt getur
sósialisminn einnig beðið hnekki
af aðgerðum stjórna i sósial-
iskum löndum, aðgerðum sem i
orði kveðnu eiga að leiða til
lausnar verkalýðsins, en eru i
reynd óaðgengilegir kostir og
væru það fyrir verkalýðinn i
hvaða Evrópulandi sem væri.”
Samningarnir sem undirritaðir
voru i Helsingfors við lok öryggis-
málaráðstefnu Evrópu telur
Mlynár hafa mikla þýðingu fyrir
þróun mála i álfunni og fyrir
hegðunarreglur þjóða og hreyf-
inga. „Ekki er unnt að koma á
sósialisma i Evrópu án þess að
hlita meginlinum friösamlegrar
sambúðar, virða fullveldi rikja,
hafna valdbeitingu i samskiptum
rikja, tryggja lýðræðisleg réttindi
og persónufrelsi einstaklinga.
Einmitt þau mannréttindi eru
rótföst i hefðum evrópskrar
menningar og meðal ávaxta
hennar er hreyfing sósialista og
marxiskra kommúnista.”
„Við þessar aðstæður er ekki
hægt að lita á neitt hernaðar-
bandalag sem meginaflið á bak-
við sósialiska hreyfingu i álf-
unni”, segir Mlynár, og lætur i
ljós þá von að helsingfors-
samningarnir greiði fyrir þvi að
hernaðarblokkir leysist upp.
„Hreyfiöfl sósialismans búa i
innri aðstæðum hvers lands.”
„Kommúnistar og sósialistar
verða að viðurkenna að mann-
réttindi rýrna ekki i gildi i löndum
þar sem verkalýðsstéttin hefur
tekið völdin. Sósialisminn getur
þvi aðeins þróast i okkar heims-
hluta að hann tryggi pólitiskt
frelsi á gagngerðari hátt en borg-
aralegt lýðræði veitir færi á”. 1
framhaldi af þessu fagnar
Mlynár þvi fráhvarfi frá
stalinisma sem hafið var á 20.
flokksþinginu i Sovétrikjunum,
hann tengir þá þróun við pólitiska
möguleika sem helsingfors-
samningarnir skapa og bendir á
ánægjulega lýðræðisþróun i
Grikklándi og á Iberiuskaga.
„Lýðræði sem slikt er ekki tak-
mark i sjálfu sér fyrir verkalýðs-
stéttina. Lýðræði er hinsvegar
tæki til að koma á djúpstæðum
þjóðfélagsbreytingum, skapa
sósialiskar afstæður i efnahags-
málum og á öðrum sviðum þjóð-
lifsins. Lýðræði er eina rétt tækið
til þróunar slikra afstæðna i
sósialisku landi. Aðeins sá
sósialismi sem tengist lýðræðinu
megnar að skapa raunverulega
þátttöku af hálfu verkalýðsins i
þvi að stjórna þjóðfélaginu. Ekki
má hafna lýðræði i nafni einhvers
æðra forms lýðræðis, enda er það
svo að slik framþróuð gerð lýö-
ræðis hiýtur að byggjast á fullri
samþættingu og frekari þróun
þeirra grundvallar mannréttinda
og persónufrelsis sem eru þegar
til staðar i sumum auðvaldslönd-