Þjóðviljinn - 07.01.1977, Blaðsíða 5

Föstudagur 7. janúar 1977 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
Segja má að miðað við þær
kringumstæður, sem voru
fyrir hendi i Afríku þegar
Evrópuríkin gáfust upp á
þvi að hafa þar nýlendur,
hafi mörgum hinna ný-
sjálfstæðu ríkja suðurálf-
unnar farnast vonum bet-
ur. Þegar Evrópuríkin
skiptu álfunni á milli sin
um aldamótin siðustu eða
laust fyrir þau, tóku þau
vitaskuld til einskis tillit
nema eigin hentugleika og
hagsmuna og tóku í engu
mið af skiptingu afríku-
manna sjálfra í þjóðir og
þjóðflokka. Niðurstaðan
varð þvi ekki aðeins sú, að
innan hvers og eins Afríku-
rikis búa margar þjóðir og
þjóðflokkar, ólíkir hver
öðrum, heldur og að i
mörgum tilfellum eru
landsvæði einstakra þjóða
bútuð sundur milli tveggja
rikja eða fleiri. Eins og
nærri má geta gefur slík
skipting ærin tilefni til
vandræða og illdeilna.
Af þessu leiðir að i Afriku fyrir-
finnast varla nokkur þjóðriki i
evrópskum skilningi orðsins.
Einu undantekningarnar þar frá
eru liklega Sómaliland i Austur-
Afriku annarsvegar og hinsvegar
nokkur smáriki i sunnanverðri
Afriku, Lesótó, Svasaland og
Transkei, sem öll eru undir hæln-
um á Suður-Afriku.
Nýlendustefnan
úr tísku
Við þetta bætist að þvi fór f jarri
að gæfulega væri til stofnað um
sjálfstæði allra Afrikurikja. Ein
af meginástæðunum til þess, hve
greiðlega mörgum Afrikulöndum
gekk að fá sjálfstæði, var að ný-
lenduveldunum gömlu fannst
hreinlega ekki borga sig að
stjórna þeim lengur opinberlega
sem nýlendum. Nýlendustefnan
var orðin óvinsæl, „komin úr
tisku”, og auk þess hafði stjórn-
sýslan i för með sér mikla fyrir-
höfn og kostnað, sem Bretland og
Frakkland eftirstriðsáranna
töldu sig ekki lengur hafa efni á.
En gömlu nýlenduveldin vissu
best sjálf, að þau höfðu viðast bú-
ið svo um hnútana að efnahags-
lega séð höfðu þau áfram sterk
tök á nýlendunum fyrrverandi.
Vestrœnar
neysluvenjur
Sjálfstæðishreyfingarnar i
mörgum Afrikunýlendnanna voru
veikar og vanburða, og i mörgum
þeirra voru breytingarnar við
sjálfstæðistökuna fyrst og fremst
fólgnar i þvi, að skrifstofublækur
og liðþjálfar i nýlendustjórnum
og nýlenduherjum nýlenduveld-
anna voru i skyndi hækkaðir upp i
ráðherra og hershöfðingja.Pótin-
tátar þessir, sem alist höfðu upp i
þjónustu og undirgefni við ný-
lenduveldin gömlu, voru sist til
þess fallnir að brjóta blað i sögu
landa sinna til betri vegar. Þeir
lögðu þess i stað metnað sinn i að
apa eftir prjál og serimoniur
fyrrverandi hvitra yfirmanna
sinna. Afleiðing þessa varð sú, að
i mörgum hinna fyrrverandi ný-
lendna varð til fámennur valda-
kjarni, sem tamdi sér af öllum
mætti vestrænar neysluvenjur og
lagði sig fram um að lifa i dýrleg-
um fagnaði i stil við yfirstéttirnar
i Paris og Lundúnum. En hin
sárafátæku og vanþróuðu Afriku-
riki áttu þess engan kost að fram-
leiða þann varning, sem vestræn
neysla útheimtir, svo að hann
varð að flytja inn frá nýlendu-
Idi Amin —vestrænir valdhaf-
ar andvörpuðu feginsamiega
er hann steypti Milton Obote.
Bokassa — vellrikur keisari i
örsnauðu keisaradæmi.
Macias — sagður hafa fargað
fimmtungi eða fjórðungi
þegna sinna.
Afrískir
harðstjórar
veldunum gömlu. Þetta varð til
þess að tryggja enn betur þau
efnahagslegu kverkatök, sem
Evrópurikin höfðu á nýlendunum
sinum fyrrverandi i gegnum auð-
fyrirtæki sin.
Samvinnu-
þjóðfélagið
Tansanía
Þrátt fyrir allt er þetta ástand
Idi Amin
Þegar á þetta er litið, verður
ekki sagt af Afrika sunnan Sa-
hara sé verr á vegi stödd en
Rómanska-Amerika, sem hefur
þó haft miklu lengri sjálfstæðis-
tima fyrir sér. Tansania er þann-
ig riki, sem ekki einungis gæti
orðið þörf fyrirmynd öðrum Af-
rikurikjum, heldur og mörgum
rikjum utan þeirrar álfu og þar á
meðal ýmsum, sem þróaðri telj-
ast. En andstæðunnar þarf vissu-
lega ekki lengi að leita i Afriku.
Þar er að finna riki, sem i við-
hann svo völdunum af fyrirrenn-
ara sinum i sæti rikisleiðtoga,
Milton Obote.
Skotakonungur
Ahrifamenn á Vesturlöndum
andvörpuðu feginsamlega þegar
fréttin barst um valdarán Amins,
þvi að Obote hafði verið hálfgerð-
ur óbótamaður i þeirra augum,
grunaður um róttækni i stjórn-
málum. Enda fékk Amin fyrst i
stað dágóða pressu á Vesturlönd-
um. En þetta snerist skjótlega við
Mörgum hinna nýsjálfstœðu Afríkuríkja hefur
farnast betur en vœnta mátti með tilliti til þess,
hvernig i haginn var búið að hálfu
nýlenduveldanna, en einnig eri i suðurálfunni
valdhafar, sem jafnast á við þá verstu sem
annarsstaðar þekkjast
siður en svo algild regla i Afriku
nútimans. tbúar portúgölsku ný-
lendnanna urðu i fjölda ára að
heyja harða vopnaða baráttu
gegn portúgalska hernum, vopn-
uðum af Nató, og þar uxu upp
raunverulegar sjálfstæðishreyf-
ingar, sem staðráðnar eru i að
tryggja sjálfstæði landa sinna,
efnahagslega sem pólitiskt. Svip-
aðrar viðleitni gætir i ýmsum
fyrri nýlendum frakka og breta,
svo sem i Kongó og Tansaniu. t
siðarnefnda rikinu á sér stað ein
merkasta þjóðfélagsþróun, sem
um getur i sögu Afriku. Þar hefur
þjóðfélaginu gervöllu i raun og
veru verið breytt i eitt risastórt
samband samvinnufélaga, og i
þvi efni verið stuðst jöfnum hönd-
um við reynslu samvinnusamtak-
anna á Norðurlöndum, sósial-
iskra rikja og gamlar afrískar
samfélagshefðir. I Tansaniu og
viðar, til dæmis i Angólu, er leit-
ast við aö tryggja að landsmenn
búi að sinu, nái efnahagslifinu úr
klóm erlendra fyrirtækja og losni
af þeim viðskiptaklafa, sem vest-
rænar neysluvenjur leggja á van-
þróuð lönd.
bjóðslegri villimennsku og harð-
stjórn slaga hátt upp i eða jafnast
fyllilega á við illþýði það, sem
með stuningi svokallaðra vest-
rænna lýðræðisrikja stjórnar
löndum eins og Chile, Orúgvæ og
Brasiliu.
Af afriskum harðstjórum hefur
Idi Amin, marskálkur og ein-
ræðisherra i úganda, orðið fræg-
astur á Vesturlöndum. Hann er af
fámennum ættbálki i norðurhluta
landsins og var móðirin. að sögn
seiðkona. Ungur gekk Idi Amin i
her breska heimsveldisins, sem
land hans heyrði þá undir, og
þjónaði þvi meðal annars i hern-
aði gegn maúmaúmönnum i
Keniu. Er ekki annað að heyra en
að Amin hafi komið sér harla vel
við breska yfirmenn sina, enda
sjálfsagt svarað prýðilega til
þeirra hugmynda, sem breskir i-
haldsherforingjar, aldir upp á
Kipling, gerðu og vildu gera sér
um negra. Eins og svo margir
sersjantar og korpórálar úr ný-
lenduherjunum komst Amin
skjótlega til æðstu metorða i her
lands sins, eftir að það varð sjálf-
stætt, og i krafti vopnanna rændi
þegar Amin tók að fjandskapast
við Israel og sýna af sér fleiri til-
þurði til óþægðar við Vesturveld-
in. Þá fóru vestrænir fjölmiðlar
að lýsa honum sem einhverjum
versta harðstjóra heims, sem
hann og vissulega er. Sagt er að
hann hafi slátrað að minnsta kosti
10.000 þegna sinna, og sumir
segja að talan sé miklu hærri, eða
allt að 300.000. Þar fyrir utan hef-
ur Idi Amin tekist að skapa sér
verulegar fjölmiðlavinsældir sem
brandarakall, svo sem með ráð-
leggingum sinum til hinna og
þessara erlendra framámanna
um óliklegustu efni og allrahanda
ummælum. Það nýjasta af þvi
tagi, sem frést hefur, er að Amin
lét svo um mælt við skota nokkra
að margir landa þeirra litu á
hann sem ókrýndan konung Skot-
lands.
Nýtt
keisaradœmi
Annar afriskur einræðisherra,
sem er sist betri en Amin, hefur
hlotið miklu minni frægð, enda
mun hann fátt hafa gert til að
fjandskapast við Vesturlönd. Sá
er Jean-Bedel Bokassa, sem ræð-
ur riki þvi er kallast Mið-Afrika
og á landamæri að Súdan, Zaire,
Kongó, Kamerún og Sjad. Ibúar
eru um 2.2 miljónir og helsta nátt-
úruauðlind demantar. Mið-Afrika
var áður frönsk nýlenda og
Bokassa framaðist, hliðstætt Am-
in, i franska nýlenduhernum og
þjónaði frökkum meðal annars i
Indókina. Hann hefur rikt sem
einvaldur siðan 1965, lét fljótlega
lýsa sig forseta landsins til lifs-
tiðar og bætti nýlega um betur og
gerði sig að keisara. Er ekki laust
við að það sé sniðuglega til fundið
i heimi, þar sem keisarar eru
orðnir úrelt fágæti. Til bragðbæt-
is hefur Bokassa sæmt sjálfan sig
svo mörgum heiðursmerkjum, að
hann hefur orðið að láta sauma
sér dragsiðan jakka til að geta
skreytt sig með þeim öllum i
einu. Embætti sitt hefur hann not-
að dyggilega til þess að auðga
sjálfan sig og er sagður með rik-
ustu mönnum Afriku.
Enginn skap-
stillingamaður
Eins og vænta mátti eiga þegn-
ar Bokassa keisara hins fyrsta
ekki við þvilika velsæld að búa.
Bokassa opnaði landið upp á gátt
fyrir erlendum athafnamönnum,
sem notað hafa sér þau hlunnindi
ekki einungis til þess að nýta de-
mantaauðlindir landsins, heldur
og hafa þeir komið þvi svo fyrir
að mestum hluta demantanna,
sem numdir eru úr jörðu, er
smyglað úr landi, þannig að keis- |
aradæmið hefur litlar sem engar
tekjur af þessari aðalauðlind
sinni. Bokassa komst hvað fyrst i
heimsblöðin er hann tók upp á þvi
að refsa þjófum með þvi að láta
berja fjölda þeirra i hel með kylf-
um. Enginn skapstillingarmaður
er þessi nýbakaði keisari og má
til dæmis um það nefna að hann á
það til að svifa á ráðherra sina á
ráðuneytisfundum og vega að
þeim með rakhnif, ef honum mis-
likar við þá.
Efnahagur keisaradæmisins er
kominn langt niður fyrir allar
hellur og gengu þau vandræði svo
langt að þegar Gaddafi, leiðtogi
hinnar oliuriku Libiu, heimsótti
Mið-Afriku i október s.l., brá
Bokassa við titt og turnaðist til
Múhameðstrúar. En Gaddafi tók
trúskiptunum fálega og þegar
ekki bólaði á meiriháttar efna-
hagsaðstoð frá Libiu, kastaði
keisari trúnni.
Miðbaugs-Ginea nefnist smá-
riki við botn Gineuflóans, saman-
stendur af tveimur fyrrverandi
spænskum nýlendum, Spænsku
Gineu og eynni Fernando Póo og
hefur álika marga ibúa og Island.
Þar rikir forseti að nafni Fran-
cisco Macias Nguema og er álika
kærleiksrikur landsfaðir og þeir
Idi Amin og Bokassa keisari.
Harðstjórn hans kemur mest nið-
ur á Bubi-þjóðflokknum, sem tel-
ur um 15.000 manns og byggir
Fernando Póo, sem nú heitir
raunar Macias Nguema eftir for-
setanum. En Fang-þjóðin, sem
býr á meginlandshluta rikisins,
fer heldur ekki varhluta af ráðs-
mennsku forsetans sem sam-
kvæmt einni heimild hefur alls
gengið af 50.000 þegna sinna
dauðum. Fátt er jafn óvænlegt til
langlifis og að komast til einhvers
frama i Miðbaugs-Gineu, þvi að
Macias er sérstaklega gjarn á að
farga ráðherrum sinum og öðrum
embættismönnum. Upp á næst-
siðustu jól hélt Macias með þvi að
láta hengja og skjóta tugi fanga á
knattspyrnuvelli á Fernando Póo.
Alþjóðlega kirkjuráðið hefur lýst
Maciasi sem „Kaligúla nútim-
ans”, enda er hann sagður sér-
lega fjandsamlegur kristnum
mönnum. Ekki hefur hann þó út-
rýmt kristni úr landinu, heldur
látið duga að gera sig dýrðlegan
með þvi að láta hengja upp mynd
af sér við altari hverrar kirkju og
skylda klerka til að hylla sig við
hverja messugerð.
(Byggt á Nesweek o.fl. dþ.)