Þjóðviljinn - 24.04.1977, Síða 3

ÞJÓÐVILJINN — SIDA 3
ERINDI UM CHILE
KONUR HIÁMFÍK
Það sem við erum vön að
kalla mannasiði rétta á sér
ekki ýkja langan aldur.
Einhverntíma á tímabilinu
1500-1700 varð það ósiður
að ropa yfir borðum, grípa
steikur með fingrunum,
brjóta eggjaskurn með
hnífnum eða ganga nauð-
þurfta sinna á götum úti.
Upp f rá því verða til reglur
sem bjóða upp á blygðun
sem miðaldir lítt þekktu,
og um leið þróast heilt
siðakerfi, sem miðar að
því að halda aftur af ýms-
um líkamlegum tilburðum
sem „dónalegir" mega
teljast.
Norbert Elias heitir breskur
félagsfræðingur sem lýsti þvi i
allmiklu riti fyrir 40 árum, hvern-
ig þetta gerðist og af hvaöa efna-
hagslegum og pólitiskum ástæð-
um. I riti sinu „Um þróun sið-
menningar” gerir hann einnig
grein fyrir þvi, hvaða afleiðingar
mannasiðabyltingin hefur haft á
sálarlif nútimamannsins.
Verk Norberts Eliasar, sem er
þýskur gyðingur að ætt, vakti
ekki sérstaka athygli lengi vel.
Menn höfðu meiri áhuga á öðrum
Kynllfið var lokað inni, og margt
fleira.
Ingibjörg.
Menningar- og friðarsamtök
íslenskra kvenna halda fund,
þriðjudaginn 26. apríl kl. 20.30 í
Félagsheimili prentara við Hverfis-
götu.
Fundarefni: Ingibjörg Haralds-
dóttir flytur erindi um Konuna í
Chile.
Af spjöldum sögunnar. Anna
María Edelstein segir frá Alþjóða-
sambandi lýðræðissinnaðra
kvenna.
Sýnd verður kvikmynd f rá heims-
þingi kvenna í Moskvu 1962. Kaffi.
Allir velkomnir meðan húsrúm
leyfir. (Frá MFIK).
Og siðar mátti ekki einu sinni
bera fram steikta skepnu I
heilu lagi.
Ekki lengur
sjálfsagöir hlutir
Þær breytingar á siðum sem
hófust um 1600 og komu fram á
mörgum sviöum hins daglega
lifs, höfðu að dómi Eliasar þau
áhrif, að eyðileggja hina hleypi-
dómalausu afstöðu miöalda-
mannsins til sins eigin likama.
„Hið dýrslega sem ekki verður
niður bælt” i hverjum manni,
sem hafði fram að þessum tima
getað komið fram með all-óheft-
um hætti, var tekið og hrakiö inn i
þröngt sviö einkalifsins: inn i
eldhús, á kamarinn, i svefnher-
bergið. Börnin voru rekin úr rúmi
foreldra sinna, og urðu þar meö
verulegri reynslu fátækari eins og
hver maður getur séð.
„brytjunarvesældómsins”
(„Misery of carving”) eins og
einn breskur höfundur orðaöi það
árið 1859 — og vill hann endilega
aínema þann ósið. (Núna á dög-
unum voru Islenskir blaðalesend-
ur að kvarta yfir þvi að hrossa-
kjöt væri auglýst með mynd af
heilum og lifandi hesti: Það er
sitthvaö kjöt og skepnan, sem
gefur af sér kjötið, sögðu þeir).
að þjóðhöfðingjar (miðstjórn) ná
undir sig einokun á valdi og of-
beldi, og gera hinnfrjálsa riddara
miöaida að hirðmanni einveldis-
ins. A miðöldum gat riddarinn,
aðalsmaðurinn, „flippaö út” i
sterkum tiifinningum og snarleg-
um athöfnum, en konungshirðin
neyddi hann til að hefta lifsþrótt
sinn og gefa sig að langtima-
vangaveltum. Hann þroskaði að
hlutum I samfélagskönnun. En á
siðustu misserum hefur áhugi
manna fyrir þessum sérstæða
fræðimanni mjög aukist. Verk
hans fá t.d. mjög vinsamlega
dóma bæði i Frakklandi oe
Þýskalandi. Ritdómari Nouvel
Observateur er t.d. einkar hrif-
inn af þvi hvernig Elias lýsir
„sögu prumpsins”
Saga
vindgangsins
1 siöabókum miðaldar, segir
Elias, var mönnum leyft að leysa
vind I heyranda hljóöi ef nauöung
krafði. Hinn lærði Erasmus frá
Rotterdam segir t.d. að það sé
skaðlegt þegar sveinar reyna aö
halda i sér vindi „commpressis
natibus” — þ.e. með samanherpt-
um þjóhnöppum. En um 200 árum
siöar segir franskur höfundur að
það sé einkar ósiðlegt „aö leysa
vind að ofan eða neðan i sam-
kvæmi, jafnvel þótt að hægt sé að
gera það lyktarlaust”. Siöan þá
hefur þetta efni að mestu horfið
úr ritum þeim sem f jalla um upp-
eldismál. Nitjánda öldin, sem var
mjög pempiuleg i mörgum grein-
um, gekk endanlega af þessu um-
ræðuefni dauðu eins og öðrum
efnum: ropa, kynmökum, hægð-
um og skyrpingum.
Pólitiskur áróður miðalda var ekki sérlega kurteislegur: Þessi mynd
sýnir andskotann éta presta,en niður af honum ganga leigusoldátar.
Sólin
er söguleg
Elias kemur með sinar útskýr-
ingar á þeirri breytingu á siðum
og háttum sem hér er lýst. Hann
tengir hana við þróun nútima,
miðstýrðs rikis. Hann sér i siöa-
breytingunni hliðstæðu við það,
sönnu skynsemi sina, en um leiö
sálarlifseinkenni nútimamanns-
ins með klofningi hans, duldum
og bælingum.
Siðmenningarsaga Eliasar er
forvitnilegt framlag til þess við-
horfs, að „sálin” sé sögulegt
fyrirbæri, sem innan tiðar geti
reynst allólik þeirri „sál” sem
viö þekkjum.
Bornar eru
fram kenningar
um að tilkoma
göðra siða,
innibyrging
hins
„líkamlega”,
hafi orðið ein
helsta forsenda
taugaveiklunar
nútímafólks
Veggir þeir hækkuðu, sem risu
milli manna, og svo einnig sá
veggur sem reis milli ytri hegö-
unar mannsins og hans innri
manns. Sívaxandi blygðunarsemi
i sambandi við kynferðismál
hafði miklu hlutverki að gegna I
þessari þróun, aö þvi er Norbert
Elias telur. A fimmtándu öld t.d.
var skækjulifnaður ekki enn tal-
inn sérlega óskikkanlegur. Sigis-
mund keisari flutti árið 1438
borgarstjóranum i Bern opinber-
ar þakkir fyrir að hafa mátt hafa
ókeypis afnot af hóruhúsi staðar-
ins. Upplýsingarfrömuðurinn
Erasmus sá ekkert athugavert
við að setja uppdiktað samtal við
hóru i kennslubók fyrir drengi.
En það var ekki aöeins kyniifið,
sem hvarf á bak við virkisvegg
blygðunarinnar. Eitthvaö svipað
kom fyrir árásarhneigöina. . A
sextándu öld héldu Parisarbúar
— konungur, hirö og alþýða,
Jónsmessu hátiðlega með þvi að
brenna opinberlega eina eða tvær
tylftir af villutrúarmönnum, sem
hengdir voru i körfu yfir bálköst.
En nokkru siðar byrjaði þróun,
sem siðar meir leiddi til þess aö
það varð meira að segja ósiður að
bera steikt dýr á borð i heilu lagi.
Þessi siöur dæmdi húsbændur til
Eru mannasiðir óhollir?