Þjóðviljinn - 15.06.1977, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 15. júni 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Framleiöslufélagid,semíslenskaríkið og íslensk sveitar-
j félög eru adilar aö, tapar mjög verulegum fjárfúlgum
fimm fyrstu árin, en Johns-Manville hiröjr mikil sölu-
laun og laun fyrir tækniþjónustu þessi sömu fimm ár
íslenskur kísilgúr
og útlent kex
Fróðir menn bæði hérlendir
og erlendir telja að jarðelda-
svæðið i og við Mývatn sé eitt
meðal mestu náttúruundra á
allri jörðinni. Gildir einu hvort
litið sé á svæði þetta frá
náttúrufræðilegu eða liffræði-
legu sjónarmiði.
Þorsteinn Jósepsson sagði svo
i bók sinni Landið þitt: „I
landslaginu ber mest á ýmsum
sköpunarverkum jarðeldsins,
eldvörpum og hraunum. Þar
eru stórir sprengigigar (Viti við
Kröflu), gosmalargigar (Hver-
fjall, Lúdent) og gossprungur og
gigaraðir (Þrengslaborgir). — t
og við vatnið eru þúsundir
gervigiga og Dimmuborgir
austan vatnsins, með tröllslegu
og mjög sérkennilegu landslagi,
en þær eru myndaðar i fornri
hrauntjörn, sem tæmst hefur”.
Lifriki við Mývatn er fjöl-
skrúðugt en viðkvæmt, mikil
gróðursæld og fuglalif meira en
viðast annarsstaðar, þannig er
talið að við vatnið haldi sig fleiri
andategundir en á nokkrum
öðrum stað á jörðinni.
Þrátt fyrir nokkur eldsumbrot
á liðnum öldum hélst jafnvægi i
sambúð mannsins við lifandi og
fagra náttúru þessa jarðelda-
svæðis — þar til Viðreisnar-
stjórnin tók til höndum strax i
upphafi sins ferils.
■
1 stefnuyfirlýsingu
Viðreisnarstjórnarinnar „taldi
hún það höfuðverkefni sitt að
koma atvinnulifi þjóðarinnar á
traustan og heilbrigðan
grundvöll ... Rikisstjórnin
myndi beita sér fyrir gagngerri
stefnubreytingu I efnahags-
málum þjóðarinnar, og
nauðsynleg frumvörp samin,
þar sem hin nýja stefna er
mörkuð ........ Megintilgangur
þeirrar stefnubreytingar, sem
rikisstjórnin leggur til, að fram-
leiðslustörfum og viðskiptalifi
landsmanna sé skapaður
traustari, varanlegri og heii-
brigðari grundvöllur en at-
vinnuvegirnir hafa átt við að
búa undanfarin ár.”
(Tilvitnanir úr Viðreisn, bæk-
lingi sem rikisstjórnin lét senda
inn á hvert heimili i landinu á
árinu 1960).
Eitt af þessum „nauðsyn-
legu” frumvörpum var frum-
varpið til laga um byggingu og
rekstur kisilgúrverksmiðju við
Mývatn.
Að venju stóðu allir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins sem einn maður að
samþykkt frumvarpsins, en
þeir voru ekki einir um hituna.
Enda þótt nokkrir þingmenn
Framsókarflokksins væru and-
vigir frumvarpinu (meðal
þeirra voru þeir Eysteinn
Jónsson og Ólafur Jóhannesson)
voru þó aðrir sem börðust af
miklu kappi fyrir framgangi
þess. Einn þeirra sagði m.a. i
þingræðu: „Ég tel brýna
nauðsyn bera til að hraða sem
mest byggingu kisilgúrverk-
smiðjunnar við Mývatn og
tryggja sölu á afurðum
hennar”.
Allir þingmenn Alþýðubanda-
lagsins greiddu atkvæði gegn
frumvarpinu og rökstuddu mál
sitt með þvi að það væri hin
rnesta óhæfa að byggja verk-
smiðju við Mývatn og i annan
stað vegna þess aö i frum-
varpinu var gert ráð fyrir mjög
sérkennilegri samvinnu við
erlendan auðhring.
1 frumvarpinu var nefnilega
gert ráö fyrir stofnun hluta-
félags i samvinnu við erlendan
aðila, átti islenska rikið að eiga
minnst 51% hlutafjárins og
sveitarfélög á Norðurlandi allt
að 10%, eftirstöðvar hluta-
fiárins yrði i eigu hins útlenda
fyrirtækis. Með öðrum orðum:
Sameign skyldi verða um
byggingu og rekstur verk-
smiðjunnar. A hinn bóginn var
ráðgert að útlendi aðiiinn yrði
eini eigandinn að sölufélaginu,
annaðist einn sölu á allri fram-
leiðslunni gegn ákveðnum
umboðslaunum, 12% af CIF-
verðmæti hennar, og fengi auk
þess 6% af FAS-verðmæti fram-
leiðslunnar gegn þvi að veita
svokallaða tækniþjónustu.
A þessum grundvelli var
samið við bandariska
auðhringinn Johns-Manville
Corporation, en áður hafði verið
reynt að semja við önnur erlend
fyrirtæki en gengið heldur
böslulega.
■
Framleiðsla i tilraunaskyni
hófst i verksmiðjunni á haust-
mánuðum 1967, en fyrir alvöru
hófst framleiðslan á árinu 1968.
Greinarhöfundur hefur hugað
að reikningum verksmiðjunnar
frá árinu 1968 til 1975 og óneitan-
lega er i þeim að finna margt
forvitnilegt.
Fyrst er það að nokkurs
ósamræmis gætir i uppfærslu
reikninganna á hinum ýmsu
árum. Þannig eru sölulaun
Johns-Manville og laun fyrir
tækniþjónustu ekki færð
sérstaklega öll árin, heldur
aðeins sum þeirra. Hið sama
gildir um greidd vinnulaun.
Þó er hægt að sjá skýrt viss
atriði og hægt að geta sér til um
önnur á grundvelli saman-
burðar milli reikninganna.
A árinu 1968 varð rekstrar-
halli verksmiðjunnar 34,9 milj.
króna. Greidd vinnulaun voru
6,3 milj. kr. Tæknikostnaður
(væntanlega greiddur Johns-
Manville) var 4,5 milj, kr. og
„Sölukostnaður á standard-
verði” (einnig væntanlega
greiddur J.-M.) nam hvorki
meiru né minna en 11,9 milj. kr.
A árinu 1969 varð einnig
rekstrarhalli, 30,4 milj. kr.
Greidd vinnulaun tæpar 13 milj.
kr. en tækniþjónusta 6.3 milj.
króna.
A árinu 1970 nam rekstrar-
hallinn 23,4 milj. króna, vinnu-
launin voru 20 milj. kr. og
tækniþjónustan 6,1 milj. kr.
A árinu 1971 varð rekstrar-
hallinn 12,6 milj. kr., en vinnu-
launin 26,7 milj. kr. og tækni-
þjónustan 8 milj. króna.
Á árinu 1972 nam rekstrar-
hallinn tæpum 2 milj. kr„ vinnu-
alunin 33 milj. kr.,tækniþjónusta
10.4 milj. kr. og „Annar kostn-
aður” 16,4 milj. kr.
A árinu 1973 var hagnaður af
rekstrinum 18,9 milj. kr„ en
„þar af nam gengishagnaður af
föstum lánum 14,8 milj. kr.”,
eins og segir i ársskýrsl-
unni. „Umboðslaun Johns-Man-
ville” námu tæpum 37 miljónum
króna.
A árinu 1974 varð hagnaöur af
rekstrinum 16,1 milj. kr„ vinnu-
laun um það bil 95 milj. kr. og
„Umboðslaun Johns-Manville”
57,6 milj. króna.
Á árinu 1975 var rekstrar-
hagnaðurinn um það bil 40 milj.
kr„ vinnulauna er ekki sérstak-
lega getið i ársskýrslunni, en
fram er tekið að „Umboðslaun
Johns-Manville” hafi numið
tæpum 82 miljónum króna.
Greinarhöfundur vill vekja
sérstaka athygli á tvennu:
Framleiðsluféiagið, sem
islenska ríkið og islensk sveitar-
félög eru aðilar aö, tapar mjög
verulegum fjárfúlgum fimm
fyrstu árin, en Johns-Manville
hirðir i sinn hlut — algjörlega i
samræmi við samning þann
sem Viðreisnarstjórnin gerði —
mjög mikil sölulaun og laun
fyrir tækniþjónustu þessi sömu
fimm ár.
Þá er hlutfallið i milli
greiddra vinnulauna og
umboðslauna Johns-Manville
ekki siður athyglisvert, sbr.
reikning ársins 1974. Þar
stendur skýrum stöfum að
vinnulaunin hafi numið 95 milj.
kr. en umboðslaun Johns-Man-
ville 57,6 miljónum króna. Ekki
er getið i skýrslunni hvaða
umbun Johns-Manville fékk
fyrir veitta tækniþjónustu þetta
ár, en eins og að ofan greinir
nam þessi kostnaðarliður frá 4,5
milj.kr. (1968) og hækkaði stöð-
ugt ár frá ári og var kominn upp
i 10,4 milj. kr. (1972).
En við skulum staldra aðeins
við vinnulaunin og umboðs-
launin. 1 ljós kemur að á þessu
ári (1974) fær Johns-Manville
sölulaun sem samsvara tveim
þriðju hlutum af öllum greidd-
um vinnulaunum Kisiliðjunnar.
Að sjálfsögðu verður að ætla
að hlutföllin séu svipuð öll árin,
þó gætu verið frávik á einhverju
áranna en aldrei sem skiptir
neinu meginmáli.
Allt málið liggur ljóst fyrir
eins og stafur á bók. Til viðbótar
þeirri ósvinnu að hefja verk-
smiðjurekstur i miðri Mý-
vatnssveit og setja þar með i
hættu dásamlegt lifriki þar
nyrðra lét Viðreisnarstjórnin og
fylgifiskar hennar innan Fram-
sóknar hlunnfara sig fjárhags-
lega svo mjög að telja má eins-
dæmi.
Svo sagði i bæklingnum Við-
reisn: „Megintilgangur þeirrar
stefnubreytingar, sem rikis-
stjórnin leggur til, að fram-
leiðslustörfum og viðskiptalifi
landsmanna sé skapaður
traustari, varanlegri og heil-
brigðari grundvöllur en at-
vinnuvegirnir hafa átt við aö
búa undanfarin ár”.
Fyrsta aðgerð rikisstjórnar-
innar var að byggja og reka kis-
ilgúr-verksmiðjuna við Mývatn,
önnur aðgerðin var Alverk-
smiðjan i Straumsvik, en hún er
ekki til umræðu i þessum pistli.
Ein meginástæðan fyrir verk-
smiðjúrekstrinum þar nyrðra
var að auka gjaldeyristekjur
þjóðarinnar. Skoðum þessa hlið
málsins nár.ar.
A árinu 1975 urðu útflutnings-
tekjurnar af kisilgúrnum 571.6
miljónir króna. Ekki er hér um
hreinar gjaldeyristekjur að
ræða þvi enda þótt hráefnið
(kisilgúrinn) og orkan (gufan og
rafmagnið) séu að mestu leyti
af islenskum toga er þó margt
sem þarf að kaupa erlendis frá
vegna framleiðslunnar. A móti
gjaldeyristekjunum koma þvi
gjaldeyrisútgjöld. 1 þessu sam-
bandi skiptir mestu máli hvort
margnefnd umboðslaun Johns-
Manville verða hér eftir i land-
inu eða ekki. Opinberir aðilar
hafa gefið greinarhöfundi upp-
lýsingar um að ekki hafi verið
veitt leyfi til Johns-Manville
fyrir yfirfærslu á umboðslaun-
um, en hinsvegar verður að
telja harla óliklegt að hið
bandariska fyrirtæki safni hér á
landi tugum miljóna á ári
hverju og haldi þeim hérlendis.
1 tilefni af þessu sem nú er
sagt verður að teljast eðlilegt að
þess sé krafist af viðkomandi
stjórnvöldum, að þau geri nána
grein fyrir viðskiptum þeirra
við Johns-Manville. Að þau gefi
skýr svör við ákveðnum spurn-
ingum:
Hver hafa verið sölulaun
Johns-Manville á hverju um-
ræddra ára fyrir sig og hverjar
hafa tekjur þessa erlenda fyrir-
tækis verið fyrir veitta tækni-
þjónustu?
Hver hafa verið greidd vinnu-
laun Kisiliðjunnar á þessum
sömu árum?
Hve mikiðhefur islenska rikið
og sveitarfélögin fyrir norðan
lagt af mörkum i Kisiliðjuna og
hvernig hefur það fjármagn á-
vaxtast?
Útflutningstekjurnar 1975 eru
sem sagt taldar vera 571.6
miljónir króna. Göngum út frá
þessari tölu. En á þessu sama
herrans ári var innflutningur á
eftirtöldum vörutegundum sem
hér segir:
Lakkris sykraður og lakkrisvörur .................... 9.8m.kr.
Brjóstsykur, sælgætistöflurog pastillur ............. 5.5m.kr.
Tyggigúmmi......................................... 29.i7m.kr.
Karamellur........................................... 0.4m.kr.
Aðrar sykurvörur..................................... 6.7m.kr.
Súkkulaðio.fl............................................ 58.0 m.kr.
Limonaði............................................. 3.5m.kr.
Olgertúrmalti....................................... 20.3 m.kr.
Brauð, skonrok og aðrar algengar brauðvörur ....... 32.0 m.kr.
Kökur, kex og aðrar iburðarmeiribrauðvörur...............269.1 m.kr.
eða samtals 435.0 miljónir króna.
Með byggingu verksmiðjunnar við Mývatn lagði Viðreisnar-
stjórnin i hernað gegn viðkvæmu dýra- og jur,tariki við vatnið.
Fyrir bragðið nýtur núverandi rikisstjórnnokkurra gjaldeyris-
tekna. Þær samsvara þvi sem næst þeim gjaldeyri sem varið er til
kaupa á erlendu kexi og öðrum siikum „þarfavarningi”.
Meó sanni másegja aðrfkisstjórn Geirs Haligrimssonar sé I einu
og öllu verðugur arftaki Viðreisnarstjórnarinnar.
Það er þungur áfellisdómur.
Myndar Begin haröiínustjórn?
Það gœti leitt til missættis við Bandaríkin
TEL AVIV 13/6 Reuter —
Menakem Begin, leiðtogi
Likúd-flokksins I Israel, segist
gera sér vonir um að geta mynd-
að nýja ríkisstjórn undir forustu
flokksins I næstu viku. Likúd leit-
ast enn við að fá Lýðræðislegu
breytingahreyfinguna undir for-
ustu fornfræðingsins Jigaels
Jadin til þess að koma I stjórn
Styrkið
neyðarvamir
RAUÐA KROSS ÍSLANOS
með sér, en heldur litlar horfur
eru á að það takist.
Samkomulag milli flokkanna
strandar einkum á Vesturbakka-
héruöunum svokölluðu, en likt og
Verkamannaflokkurinn, fráfar-
andi stjórnarflokkur, vill Lýð-
ræðislega breytingahreyfingin að
þau verði að miklu leyti afhent
aröbum gegn þvi að arabarikin
semji fullan friö við Israel. Likúd
stendur hinsvegar fast á þvi að
Israel ráði Vesturbakkahéruöun-
um áfram og vill innlima þau i
rikiö. Sagt er að Begin verði ekki
þokað um fet i þvi máli. Þá hefur
Lýðræðislegu breytingahreyfing-
unni einnig gramist að Likúd
skyldi bjóöa Mosje Dajan, fyrrum
varnarmálaráöherra, utanrikis-
ráðherraembættiö i stjórninni.
Takist ekki stjórnarsamstarf
milli Likúd og Lýðræðislegu
breytingahreyfingarinnar, er tal-
ið lfklegast að Likúd myndi
stjórn með stuðningi minni
hægriflokka og óháðra þing-
manna, sem eru á sama máli og
Likúd um Vesturbakkahéruðin.
Harölinustefna stjórnar undir
forustu Likúd I þeim málum gæti
hinsvegar haft I för með sér
árekstur viö Bandarikin, e.n
Bandarikjastjórn hefur gefið I
Begin
skyn aö hún sé þvi hlynnt að Isra-
el láti mestan hluta Vesturbakka-
héraðanna af hendi.
Lítiö slakaö á
kúgun
PARIS 10/6 Reuter — Sovéski
læknirinn Mikhail. Sjtern, sem
látinn var laus úr sovéskum
vinnubúðum i mars s.l. eftir
alþjóðlega viðleitni til þess að fá
hann lausan, sagði i dag I viðtali
við franska blaðið Le Monde að
Helsinki-samkomulagið frá 1975
hefði engu breytt i stjórnmálum
innan Sovétrikjanna. í fáeinum
tilfellum hefði að visu verið slak-
að á kúgun gagnvart pólitiskum
andófsmönnum, en i meginat-
riðum hefði ekkert breyst til
batnaðar i þvi efni.
Sjtern, sem er af gyðingaætt-
um, var dæmdur til átta ára
frelsissviptingar i desember 1974.
Hann var ákærður fyrir að hafa
mútur út úr sjúklingum sínum.