Þjóðviljinn - 19.07.1977, Qupperneq 5

Þriðjudagur 19. júli 1971 þJóÐVILJINN 5 StÐA
af erlendum vettvangs
VALDARANIÐ
í PAKISTAN
Fáum mun hafa komið á
óvart er herforingjar í Pakistan
tóku völdin þar í krafti byssunn-
ar i byrjun mánaðarins. Þetta
er í þriðja sinn i þriggja áratuga
sögu rikisins, sem herinn fer á
kreik á þennan hátt. Enda hefur
herinn — 400.000 manns að tölu i
70 miljóna landi — allt frá upp-
hafi Pakistans verið helsti vald-
hafi þess, ásamt með nokkrum
tugum yfirstéttarfjölskyldna,
sem kunnugir segja að eigi flest,
sem eigandi er þar i landi. Varia
þarf að taka fram að milli þess-
ara fjölskyldna og hersins, sem
stöðugt hefur verið hafður
sterkur og þrælvopnaður vegna
spennunnar i samskiptunum við
grannrikin Indland og Afganist-
an, hafa jafnan legið vinsam-
legir leyniþræðir.
Pakistan varð mesta vand-
ræðabarn þegar við fæðingu
sina og hefur enn ekki komist
yfir það. Skipting Indlandsveld-
is breta var frá upphafi ófram-
kvæmanleg fjarstæða, enda þótt
hún væri framkvæmd. Orsakir
skiptingarinnar voru ýmsar,
svo sem djúplæg andúð ind-
verskra múhameðstrúar-
manna, sem fyrir daga breta
höfðu verið drottnandi i landinu,
á þvi að verða minnihluti i ríki
með stórum hindúiskum meiri-
hluta, og á þær andstæður höfðu
bretar að sjálfsögðu spilað til að
auðvelda sér það að hafa hemil
á þessum langfjölmennasta
hluta heimsveldis sins. Lika
kom hér til persónulegur metn-
aður einstaklinga, eins og Alis
Jinnah, helsta leiðtoga múham-
eðstrúarmanna þá. En i flestum
hlutum Indlands bjuggu hindú-
ar og múhameðingar hverjir
innan um aðra, auk þess sem
það var undir stjórn breta orðið
að samofinni, efnahagslegri
heild. Skiptingin olli þvi gifur-
legu raski og efnahagslegu tjóni
fyrir báða aðila. Auk þess hafði
skiptingin i för með sér hryllileg
fjöldamorð og hryðjuverk, sem
ollu ef til vill meira manntjóni
en sem nam mannfalli alls
breska heimsveldisins i heims-
styrjöldinni siðari. Tugir milj-
óna urðu þar á ofan forflótta
milli landshluta, og var þar um
að ræða mestu flóttamanna-
strauma eftir siðari heimsstyrj-
öld.
Og enda þótt indverskum mú-
hameðstrúarmönnum tækist að
fá þvi framgengt að stofnað
væri fyrir þá sérstakt riki, hafa
þeir siðan átt i stöðugum erfið-
leikum með að halda þvi saman.
Rikið var upphaflega i tveimur
landfræðilega aðskildum pört-
um og lengstum fjandsamlegt
Indland hindúa á milli þeirra.
Bengal var skipt i tvennt og
austurhluti þess lagður til Paki-
stans á þeim forsendum einum,
að þar bjuggu múhameðstrúar-
menn. Þótt Austur-Bengal (sem
Zia ul-Haq hershöföingi — lofar
að sjálfsögðu kosninum.
kallað var Austur-Pakistan
meðan það heyrði til Pakistan
og heitir nú Bangladess) væri
fjölmennara en vesturhluti rik-
isins, voru hin pólitisku völd
mestanpart i höndum vestur-
pakistana, nánar tiltekið fyrr-
nefndra auðfjölskyldna, sem
flestar eru af punjabiskum og
paþönskum ættum, og hersins,
en hershöfðingjarnir voru flest-
ir úr vesturhluta rikisins. Þetta
ólukkulega samband endaði
með uppreisn austurpakistana,
sem pakistanski herinn reyndi
að bæla niður með einhverjum
viðurstyggilegustu hryðjuverk-
um, sem um getur i siðari tið, en
að lokum skárust indverjar i
leikinn, sigruðu pakistanska
herinn auðveldlega og þar með
missti Pakistan austurhluta rik-
is sins.
En ekki nóg með það, full erf-
itt hefur reynst að halda þvi,
sem eftir er af Pakistan, saman.
Rikið skiptist i fjögur fylki,
Punjab, Sind, Norðvesturfylkið
og Balútsjistan. I fyrrnefndu
fylkjunum tveimur eru töluö
tungumál náskyld norðurind-
verskum málum og menningar-
lega séð eiga þeir landshlutar
fjölmargt sameiginlegt með
Indlandi. I Norðvesturfylkinu
búa hinsvegar paþanar, sem
tala pústú, það mál sem er aðal-
þjóðtunga Afganistans. Afgan-
istan hefur á þeim grundvelli
stundum gert kröfur til þessa
svæðis og það valdið ýfingum
milli þess rikis og Pakistans. í
eyðimerkurlandinu Balútsjistan
búa harðgerðir þjóðflokkar,
balútar og brahúar, og talar sá
fyrrnefndi mál náskylt pers-
nesku. Þar una menn einnig illa
sambandinu við Pakistan og
mun balútum þykja það litil
breyting til hins betra, þótt em-
bættismenn frá Punjab og Sind
ráðski nú með þá i stað breskra
áður. 1973 var uppreisnarástand
i fylkinu og beitti stjórn Zulfik-
ars Ali Bhutto hervaldi til að
bæla uppreisnina niður. Norð-
vesturfylkið og Balútsjistan
eiga hvað náttúruskilyrði og
þjóðmenningu snertir flest sam-
eiginlegra með Iran og Afgan-
istan en öðrum hlutum Paki-
stans, svo að ekki er von að
sambúðin sé árekstralaus.
„Múhameðskur sósial-
isti”
Flestum ber saman um að
Bhutto, sem kom til valda eftir
að herforingjastjórn Yahya
Khans hrundi á illverkum sin-
um í Bangladess, hafi reynst
einhver nýtasti stjórnandi, sem
Pakistan hefur haft, enda ekki
við mikið að jafnast. Ot á við
reyndist hann slyngur við að
koma upp og halda við góðu
sambandi við flest eða öll stór-
veldi jafnt, svo og arabisku olíu-
ríkin, sem var mikið atriði fyrir
bögsulegan þjóðarbúskap ríkis-
ins. Innanlands kom hann einn-
ig I verk ýmsum umbótum.
Bhutto er hástéttarmaður,
menntaður i breskum og banda-
riskum háskólum og þekkir þvi
vestrænar hugmyndir vel. Hann
lýsti sjálfum sér sem „múham-
eðskum sósialista” og kom á
þingræði að vestrænni fyrir-
mynd.
En að halda við þessum vest-
rænu stjórnarháttum reyndist
hægar sagt en gert. Grundvöllur
Pakistans sem rikis er múham-
eðstrúin Islam) ein, og af sjálfu
íeiðir þvl að ráðamenn rikisins
verða að leggja á það alla stund
að það sé allra rikja múham-
eðskast. En grundvallarreglan i
múhameðstrú er hlýðni og und-
irgefni, og það fer hvorki vel
saman við þingræðislegt lyð-
ræði né sósialiskar hugmyndir.
Herinn einn i ráðum?
Beinn undanfari valdaránsins
urðu þingkosningarnar i mars,
en i þeim vann flokkur Bhuttos,
Alþýðuflokkur Pakistans,
feiknasigur, miðað við uppgefn-
ar tölur. En stjórnarandstæð-
ingar sökuðu Alþýöuflokkinn
um kosningasvik og ýmislegt
bendir til þess að þær ásakanir
Kort þetta af Pakistan sýnir skiptingu
þess í fylki. Auk fylkjanna fjögurra heldur
Pakistan norðvesturhluta Kasmlrs, eftir
að þar samdist um vopnahlé milli Pakist-
ans og Indlands.
séu ekki með öliu úr lausu lofti
gripnar. Afleiðingin varð mikil
ógnaröld i borgum landsins og
vigaferli milli stjórnarsinna og
stjórna ra ndstæðinga . Þaö
1 ástand notuðu hershöfðingjarn-
ir sem átyllu fyrir valdaráninu.
Það er nokkurnveginn ófrá-
vikjanleg venja hershöfðingja,
sem fremja valdarán, að láta
þvi fylgja fögur fyrirheit um
lýðræði og frjálsar kosningar —
innan skamms, en þaö er engu
siður föst regla slikra valdaræn-
ingja að standa ekki við þau lof-
orð. Það er þvi ekki mikið upp
úr þvi leggjandi að Zia ul-Haq,
forsprakki herforingjanna, lof-
ar kosningum i október. Hvort
herinn hefur verið einn i ráðum
um valdaránið er vafamál. Að
visu setti hann foringja bæði
stjórnarflokks og stjórnarand-
stöðu i stofufangelsi, en hins-
vegar hefur vakið athygli aö
vissir framámenn stjórnarand-
stöðunnar hafa tekið valdarán-
inu með litt dulinni velþóknun.
Einn af helstu leiðtogum stjórn-
arandstæðinga er meira að
segja einn af helstu herforingj-
um landsins, Asghar Khan flug-
marskálkur. Hann er góður
kunningi hershöfðingja þeirra,
sem stóðu fyrir valdaráninu, og
hann hefur verið ósamvinnu-
þýðastur allra stjórnarandstæð-
inga gagnvart Bhutto og þannig
hellt oliu á eld illindanna.
Meðan óeirðirnar stóðu sem
hæst, sakaði Bhutto Bandarikin
um að reyna að grafa undan
stjórninni með þvi að styðja
stjórnarandstæðinga. Hvað
hann hafði fyrir sér i þvi er ekki
Frá Karachi.
vitað, en liklega hafa þau um-
mæli ekki fallið i góðan jarðveg
hjá herforingjunum. Vald
þeirra byggist á þvi að herinn sé
sem best vopnaður, og þeir vilja
þvi sem best samband við
Bandarikin, langmesta vopna-
útflutningsriki heims, til að
tryggja sér stöðugan innflutning
vopna þaðan. Þetta kann að
hafa ýtt undir Zia og hans félaga
um að hefjast handa.
Um fyrri herforingjastjórnir
Pakistans er það helst að segja i
stuttu máli að þær reyndust all-
ar illar og ónýtar, og varla mun
búist við neinu betra af þeirri,
sem nú er nýtekin við. Herfor-
ingjarnir og stjórnarandstæö-
ingar þeir, sem kunna að vera I
samsæri meðþeim, munu reyna
að byggja veg sinn sem mest á
óvinsældum Bhuttos.
Alþýöuflokkur hans
kvað allvinsæll meðal bænda,
sem eru stærsti hlul.i þjóðarinn
ar, en hann espaði gegn sér
múllana (múhameðsprestana)
og aðra strangtrúaða múham-
eðstrúarmenn, sem sáu véla-
brögð Seitans (eins og kölski
heitir hjá múhameðingum) á
bak viö ymsar vestrænulegar
ráðstafanir hans. Efnahagsráð-
stafanir ýmsar bökuðu Bhutto
einnig óvinsældir verkamanna
og millistéttar i borgum, eink-
um i Punjab, fylki þvi sem hvað
völd snertir er þungamiðja rik-
isns, en einnig suður i Sind, það-
an sem Bhutto er sjálfur ættað-
ur. Bhutto ætti hinsvegar ekki
að þurfa að vera alveg vonlaus.
Andstæðingar stjórnar hans eru
að visu i bandalagi, en þar eru
saman i fylkingu flokkar
strangtrúaðra og ihaldssamra
múhameðinga og tiltölulega
umbótasinnaðir flokkar, sem
raunverulega eru ekki sammála
um neitt nema það að vera á
móti Bhutto. Með tillit til þessa
og einnig hins, að vera kynni
að Zia hershöfðingi reyndist
álika gæfulgur stjórnandi og
Yahya Khan (sem ofaná allt
annað var alkóhólisti. sem vita-
skuld er grófasta hugsanleg svi-
virða i riki, er beinlinis grund-
vallast á múhameðstrú), þá er
alls ekki óhugsandi að Bhutto,
sem þrátt fyrir alla galla er
enginn veifiskati, gæti átt eftir
að ná i hendur sinar stjórnar-
taumunum á nýjan leik.
dþ.
ÍBÚASAMTÖK VESTURBÆJAR:
Mótmæla spjöllum á trjágróðrí
Nýlega var haldinn almennur
félagsfundur ibúasamtaka
Vesturbæjar og varhann vel sótt-
ur.
Ýmis mál voru á dagskrá:
1. Fyrir dyrum stendur á veg-
um samtakanna útgáfa bæklings
um viðhald húsa og voru þau mál
kynntog samþykkti fundurinn að
vinna að þeim af fullum krafti og
leita fjárstuðnings ýmissa aöila.
2. Gestur Ólafsson arkitekt
kynnti skipulag við Hafnarstræti
austanvert með tilliti til niðurrifs
hússins nr. 22. Spunnust um þaö
miklar umræöur og komu fram
efasemdirum að rifa ætti húsiö.
Fundurinn kaus vinnuhóp til að
kanna aðrar leiðir, bæði með til-
liti til þessa húss og götutenging-
ar Hafnarstrætis og Tryggva-
götu.
3. Laufey Jakobsdóttir kynnti
það sem gerst hefur i fegrunar-
málum Grjótaþorps en ibúar þar
hafa nýlega gertskrúðgarði port-
inu bak viö Fjalaköttinn. Stjórn-
inni var falið að mynda vinnuhóp
til að fegra einhverja aðra lóö á
þessu svæði.
4. Kynntur var undirbúningur
að gerð plakats sem stjórnin er að
láta gera og samþykktifundurinn
hugmyndir hennar.
5. Eftirfarandi ályktun var
samþykkt:
„Ibúasamtök Vesturbæjar
beina þeim eindregnu tilmælum
til borgaryfirvalda að komiö sé i
veg f yrir f rekari spjöll á trágróðri
i miðbænum. Gömul tré sem ver-
ið hafa bæjarprýði falla nú hvert
af öðru og heggur sá er hlifa
skyldi.
Má nefna áratuga gömul tré viö
Túngötu i garði Magnúsar
Einarssonardýralæknis, gullregn
og fleiri fögur tré I garði Onnu
Thoroddsen. Þar féllu tré ötulla
brautryðjenda i garöræktarmál-
um Reykjavikur.
Fundur Ibúasamtaka Vestur-
bæjar telur að Reykjavikurborg
beri skylda til að halda hlifiskildi
yfir trjágróðri i borginni og
standa vörð um gamla gróður-
reiti sem tengjast farsælu starfi
borgarbúa.”
Nýir félagar i ibúasamtökunum
geta látið skrá sig i sölubúð Sögu-
félagsinsefsti Fischersundi (opið
kl. 2-6).
(Fréttat ilky n ning)