Þjóðviljinn - 10.11.1977, Qupperneq 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 10. nóvember 1977
Fyrri hluti fjárlagaræðu Geirs Gunnarssonar
Fjárlögin hækka umfram al-
menna verölagshækkun
þingsjá
í fyrradag fór fram á Alþingi
fyrsta umræða um fjárlaga-
frumvarp rlkisstjórnarinnar. Af
hálfu Alþýöubandalagsins talaði
Geir Gunnarsson i þessari fyrstu
umrsðu. Greint verður frá fyrri
hluta ræðu hans hér i Þjóðviljan-
um I dag, en seinni hluti ræðunnar
verður birtur fljótlega.
Geir ræddi fyrst um afkomu
rikisjóðs ’75, og kom fram i máli
hans að samkvæmt rikisreikningi
fyrir það ár heföi halli á rikissjóði
numið riflega 7500 miljónum
króna. Þessi rékstrarhalli svarar
til 13 miljarða f núgildandi verð-
lagi. Og við afleiðingarnar af
þessum halla er enn veriö að
glima við fjárlagagerð, t.d. er á-
ætlaö að á árunum 1975—78 að
báðum meötöldum nemi vaxta-
greiöslur rfkissjóðs til Seölabank-
ans um 4.600 milj. króna miðað
við verölag hvers árs. Og þessi
mikli rekstrarhalli varð á þvi ári
sem verölag vöru og þjónustu var
að meðaltali um 50.2% hærra en
árið áður, en reynslan er þó sú að
jafnaöi, að mikil veröbólga færir
rikissjóði meiri tekjur en gjöld.
Hins vegar hafi fjármálaráö-
herra tekist að snúa þessari reglu
viö. Og hinn mikli rekstrarhalli
1975 varð þráttfyrir það, að ríkis-
stjórnin legði á nýja skatta, 12%
vörugjald með bráöabirgöalögum
i júlí 1975.
Þegar svo niðurstaða rikisbú-
skaparins árið 1976 er athugaö þá
sé hún slik að stjórnarflokkarnir
kjósi helst að bera hana saman
við árið ’75, ár stjórnarslyssins
mikla i ríkisbúskapnum, í þvi
skyniaö reyna aö fá út hagstæðan
samanburö. En rikisreksturinn
1976 einkenndist' af eftirfarandi:
1) stórbættar ytri aðstæður
2) mjög aukin skattheimta við af-
greiðslu fjárlaga og sérstakar
viðbótarskatthækkanir á f jár-
lagaárinu.
3) lækkun framlaga til verklegra
framkvæmda.
4) stóraukin rekstrarútgjöld.
5) nær helmingi minni rekstrar-
afgangur en áætlaö var i f jár-
lögum og ógreiddir rekstrar-
liöir langt umfram þann af-
gang.
6) hækkun skulda við Seðlabank-
ann um 1500 miljónir króna i
stað 2000 miljóna króna lækk-
unar.
Þvi næst ræddi Geir f járlaga-
frumvarp það sem nú liggur fyrir
Alþingi og sagöi:
,,Og nú hefur verið lagt fyrir
Alþ. fjóröa fjárlagafrv. hæstv.
ritósstjórnar. Hæstv.fjármálaráð
herra sem boðaði einu misseri áð-
ur en hann tók við ráðherrastörf-
um, að auðvelt væri að lækka út-
gjöld rikissjóös um upphæð sem
svarar i dag til nálega 16.7
miljarða kr. tókst að tvöfalda
upphæð fjárlaga á 2 árum, nær
þrefalda hana á 3 árum og tekst
nú með framlagningu þessa f jár-
lagafrv. að riflega fjórfalda
heildarupphæðf járlaga á 4árum.
Hætter þó viö, að ekki séu öllkurl
komin til grafar enn. Svo margt
er enn óráðið um afgreiðslu fjár-
laga og óljóst um meöferö frv., að
irauninni er tillitils að ræða það i
heild nú við þessa umræöu. Ljóst
er, aö miöað við tekjuhlið fjár-
lagafrv. og þá þætti sem hljóta að
eiga eftir að bætast viö gjalda-
megin, þá ná endar ekki saman.
Stefna rikisstjórnarinnar I mál-
efnum rikissjóðs á næsta ári ligg-
ur þvl i rauninni ekki fyrir enn.
Aukin skattheimta
Það hefur einkennt fjárlagaaf-
greiðslu hæstv. rikisstjórnar, að
sifellt er bygt á aukinni skatt-
heimtu, nýjum og nýjum tekju-
stofnum. Hæstv. núverandi rikis-
stjórn hefur ekki dugaö þeir
lekjustofnar, sem fyrrv. rikis-
stjórn byggði tekjuöflun rlkis-
sjóös á,heldur hefur sifellt verið
seilst lengra og lengra eftir tekj-
um, dýpra og dýpra i vasa al-
mennings, ekki einungis við af-
greiöslu fjárlaga,heldur með sér-
stökum efnahagsráðstöfunum
eftir aö fjárlög hafa veriö af-
greidd og jafnt I góðæri sem við
erfiðari aðstæöur.
Fyrsta verk hæstv. rikisstjórn-
ar var hækkun söluskatts um tvö
stig,og siöan hefur hver aðgeröin
rekið aöra, viölagagjald, sem
samsvarar tveimur söluskatts-
stigum, hirt i rikissjóö, 18% vöru-
gjald lagt á, að ógleymdum geng-
islækkunum og stöðugu gengis-
sigi, jafnvel þótt verð útflutnings-
vöru hafi farið hækkandi. Þær
lækkanir sem á móti hafa komiö
vegna lækkunar tolla og breyt-
inga á tekjuskattslögum hafa
engan veginn vegið á móti þeim
breytingum sem geröar hafa ver-
ið til tekjuaukningar fyrir rlkis-
sjóð,enda bera fjárlög undanfar-
andi 3 ára og fjárlagafrv. nú þvi
gleggst vitni.
Hækkun fjáriaga um-
fram verðlagshækkun
Það er t.d. eftirtektarvert að
rikistekjurnar árið 1976eru hærra
hlutfall af þjóðarframleiðslu en
nokkurtannaöárs.l. lOáraa.mk.
svo sem sjá má I hagtölum mán-
aðarins I mal eftir 1977 og jókst þó
þjóðarframleiöslan á þvi ári. Ef
miðaö er við hækkun framfærslu-
kostnaðar i landinu frá þvl að
núv. rikisstjórn tók viö völdum þá
var vlsitalan 226 stig 1. nóv. 1973
þegar f járlög fyrir árið 1974 Voru
til afgreiðslu. Aætla má að 1. nóv.
n.k. verði sambærileg visitala 840
stig eða 3.7 sinnum hærri og þykir
flestum nóg um. Það f járlagafrv.
sem hér er til umræðu er þó ekki
alveg 3.7 stigum hærra en fjárlög
sem samþykkt voru haustiö 1973,
heldur 4.5 sinnum hærri, og er
þetta þó aðeins frumvarp. Hæstv.
fjármálaráöherra hefur lýst þvi
yfir, að launaliöir fjárlagafrv.
þurfa að hækka um 7.7 miljarða
kr., þó að ekki sé á þessu stigi
reiknað meö öðrum fyrirsjáan-
legum hækkunum, þá yröu fjár-
lögin 132.5 miljarðar og eru þá 4.5
sinnum hærri en þau fjárlög sem
samþykkt voru i des. 1973, en
framfærsluvisitala 3.7 sinnum
Gelr GuurifM.
hærri. Hverju munar þetta I krón-
um? Ef tekjuhlið fjárlaga tæki
sömu breytingum og oröið hefur á
almennu verölagi i landinu á
sama tlma næmu niðurstööutölur
fjárlaga fyrir árið 1978 108,5
miljörðum kr. i stað 132.5 mil-
jörðum sem hæstv. fjármálaráö-
herra hefur boðaö. Það munar 24
miljöröum kr. hjá þeim ráðherra,
sem taldi haustið 1973 auðvelt að
lækka fjárlögin um upphæð sem 1
dag svarar til 16.7 miljarða kr. 1
stað þess að lækka fjárlögin um
16.7 miljarða hækkar hæstv. ráð-
herraþau umfram almenna verð-
lagshækkun um 24 miljarða. Mis-
munurinn á fyrirheitum og efnd-
um er riflega 40 miljaröar kr.
Samkv. fyrirheitunum ættu f jár-
lögin að vera 108.5 miljörðum
minus 16.7miljarðar eða 81.8 mil-
jaröar, en verða a.m.k. 132.5 eftir
boðskap hæstv. ráöherra. Það
munar um 62%.
750 miljón krdna sparn-
aður fyrir atv.rekendur
Nú er ekki yfir þvi að kvarta ef
þessi aukna skattheimta væri
notuð til þess að auka I jafnrikum
mæli samfélagslega þjónustu og
framkvæmdir, en staðreyndin er
sú, aö þessir þættir fjárlaga hafa
dregist saman i hlutfalli við al-
menn rekstrarútgjöld. 1 frum-
varpinu er enn gert ráö fyrir
samdrætti opinberra fram-
kvæmda um 5%, þó aö efnt sé til
svo mikillar nýrrar skattheimtu á
bifreiöaeigendur, að fram-
kvæmdir i vegamálum verði
nokkuð auknar frá þvi lágmarki
sem þær hafa verið i siðan núv.
stjórnarflokkar tóku við völdum.
Jafnhliða þessari nýju skatt-
heimtu meb hækkun bensingjalds
hirðir rikissjóður i sinn hlut meö
söluskatti ofan á hækkunina um
360 milj. kr. á næsta ári. Þessi
hækkun á samkvæmt hugmynd-
um stjórnarflokkanna ekki að
hafa áhrif á greiðslu visitölubóta
á laun. Hér er um að ræöa 0.5
visitölustig, sem ekki kæmi fram
sem launahækkun ef miðað er við
félagsmenn Alþýöusambands ís-
lands. Myndi sú ráðstöfun færa
atvinnurekendum um 750 milj.
kr. sparnab i launagreiðslum á
næsta ári, og rikinu riflega 200
milj kr. I sparnaði á launaútgjöld-
um til starfsmanna ríkisins og
rlkisstofnana, auk þeirra 360 milj.
kr. sem rikissjóður myndi hiröa i
aukinn söluskatt.
Vegaframkvæmdir
minni að raungildi en
1971-74
Þrátt fyrir þá aukningu sem
ráðgerð er á vegaframkvæmdum
á næsta ári með hækkun bensin -
verðs um a.m.k. 18kr. á litra aö
meðtalinni sjálfkrafa hækkun á
söluskatti má reikna með, aö
framkvæmdir veröi aö raungildi
minni en á hverju áranna f yrir sig
1971, 1972, 1973 Og 1974. Ef miðað
er við að visitala vegagerðar
verði 30% hærri á framkvæmda-
tima á næsta ári en i ágúst i ár
verða sambærilegar tölur um
vegagerö á verölagi ársins 1976
þessar:
1970 1982 milj. kr., 1971 3770
milj., 1972 4128 milj., 1973 4689
milj., 1974 3761 milj., 1975 2742
milj., 1976 2515 milj., 1977 2208
milj., og og 1978 3113 milj. Þrátt
fyrir mjög mikla hækkun bensin-
gjalds og þungaskatts skortir þó
verulega á, að á næsta ári verði
unnið að vegagerð fyrir hliðstæða
upphæð og gert var árið
1971—1974 að báöum meðtöldum.
Framkvæmdaféð var á þessum 4
árum aö meðaltali 4.087 milj. kr.
á verðlagi ársins 1976 en verður á
sama verölagi á næsta ári 3.113
milj.
En samhliða þessari aukningu
tekna Vegasjóðs hyggjast stjórn-
arflokkarnir nota tækifæriö og
hiröa I rikissjóð um 360 milj. kr.
með auknum söluskatti á bensin;
jafnframt á aö spara rikinu 200
milj. kr. I launagreiðslur og viö-
semjendum Alþýðusambands ís-
lands um 750 milj. kr. meö skerð-
ingu visitölubóta á laun.
Vaxtagjöld áttfaldast
Vaxtagjöld af ýmsum lánum
rlkissjóðs i A-hluta fjárlagafrv.
aukast um 1040 milj. kr., hækka
um 45.6% og nema 3.311.2 milj.
kr., en námu 411.8 milj. kr. á f jár-
lögum 1974 eöa hafa riflega átt-
faldast I tiö núv. rikisstjómar.
Vaxtakostnaður I A og B-hluta
nemur 11. 976 milj. kr. hækkar á
næsta ári um riflega 5.600 milj.
Það þarf ekki að hafa mörg orö
um þróunina, útþenslu rekstrar-
liöa i samanburði viö framlög til
verklegra framkvæmda. Eins og
égáðansagði námu vextiraf ýms-
um lánum rikissjóðs 411.8 milj.
kr. á fjárlögum 1974. Þá voru
veittar 444 milj. kr. til almennra
hafnarframkvæmda sveitarfé-
laga og auk þess 169 milj. kr.
vegna sérstakra framkvæmda i
Grindavik ogi Höfn i Hornafirði.
Þó að aðeins sé miðað við hina’r
almennu framkvæmdir sveitarfé-
laga, þá nam framlag rikissjóðs
nokkuð hærri upphæð en útgjöld
vegna vaxtagreiöslna rikissjóðs á
þvi sama ári. A fjárlagafrv. nú
eru 1170 milj. kr. veittar til al-
mennra hafnarframkvæmda
sveitarfélaga, en vaxtagreiðslur i
A-hluta eru áætlaöar 3.312.4 milj.
kr. Þetta segir nokkra sögu um
hvað hefur veriö aö gerast hin
siöustu ár. Byggingakostnaður er
3.2sinnum hærrien við afgreiðslu
fjárlaga 1974, fjárveiting til al-
mennra hafnaframk væmda
sveitarfélaga 2.6 sinnum hærri,
en vaxtagjöld 8 sinnum hærri.
Þab sem jákvætt má telja i
fjárlagafrv. nú varbar einungis
uppsetningu og fylgisskjöl.
Sjúkratryggingagjald er nú talið
með tekjum rikissjóðs eins og frá
upphafi hefði átt að gera, sérstök
yfirliteruaukin og erþað tilbóta,
sérstaklega yfirlit nr. 12, þar sem
sýndur er samanburður á fjár-
veitingum samkv. rikisreikningi
1976, fjárlögum 1977 og frv. til
fjárlaga fyrir áriö 1978 eftir ráöu-
neytum og stofnunum I A-hluta.
Ég tel, að hliðstæðar upplýsingar
þyrfti aö veita um heildarútgjöld
eftir útgjaldaþáttum, þ.e. breyta
yfirliti 1, 2 og 3 1 hliðstæða mynd
og yfirlit 12. Einnig þyrfti i yfirliti
3 að koma fram hliðstæðar upp-
lýsingar um verklegar fram-
kvæmdir og fjáröflun til þeirra á
gildandi fjárlögum og veittar eru
úr f járlagafrv.,,gem lagt er fram.
Kenna á BSRB um
hækkun fjárlagafrum-
varpsins
An efa á fjárlagafrv. eftir að
taka verulegum breytingum i
meðferð Alþingis þar sem útgjöld
erusýnilega vantalin. í sambandi
við nýgerða kjarasamninga
BSRB og rikisins hafa málgögn
stjómarflokkanna óspart haldiö
þvi á lofti, ab útgjaldaauki vegna
þeirra nemi 7.7 miljöröum kr. og
vegna þessara nýju samninga
verði að hækka útgjaldatölu f jár-
lagafrv. um þá upphæö. Morgun-
blaðið segir t.d. hinn 26. okt. s.l.
með leyfi hæstv. forseta:
„Fjármálaráðherra sagöi, að
útgjaldaauki rikissjóös á næsta
ári af völdum þessara kjara-
samninga mundi nema um 7.7
miljörðum kr. miðað við þaö fjár-
lagafrv., sem nú liggur fyrir Al-
þingi. Matthias A Mathiesen
sagöi.að tryggja yrðifjármagn til
þess að standa undir þessum
auknu útgjöldum við afgreiðslu
fjárl. I des.” Og ritstjóri Tlmans
háttvirtur 4. þingmaður Reyk-
vikinga, Þórarinn Þórarinsson,
hefur ekki viljaö láta sinn hlut
eftir liggja að sýna fólki fram á,
að auka þurfi útgjöld rikissjóðs
um 7.7 miljarða kr. vegna nýrra
kjarasamninga við opinbera
starfsmenn. Háttv. þingmaöur
sagði I leiðara Timans hinn 27.
okt. s.l., með leyfi hæstv. forseta:
„Samkv. hinum nýju samning-
um hækka útgjöld rikisins um 7.7
miljarða kr. umfram það, sem er
áætlað í hinu nýja fjárlagafrv. og
er þó búið að gera þar ráð fyrir
verulegri launahækkun.”
Það fer ekki á milli mála hverj-
um stjórnarflokkarnir vilja
kenna um þá hækkun, sem verbur
áfjárlagafrv. Imeðförum Aljring-
is. Ég er ekki svo kunnugur hin-
um nýju kjarasamningum
Bandalags starfsmanna rikis og
bæja og ríkisins, aö mér sé ljóst,
hver útgjaldaaukier af þeim mið-
að við f járlagafrv. og niöurstaða
um launakjör félagsmanna i
Bandalagi háskólamanna liggur
ekki fyrir. En hitt veit ég, að i
fjárlagafrv. er ekki gert ráð fyrir
þeim hluta launakostnaðar á ár-
inu 1978, sem leiðir sjálfkrafa af
hækkun verðlags nú I haust, en á-
ætlað hefur verið, að sú verðlags-
hækkun valdi 9.6% hækkun launa
1. des. n.k. Þessum launabreyt-
ingum, sem fyrirsjáanlegar voru,
hefur verið sleppt i fjárlfrv. að
öðru leytienþvi að verðlagsbætur
1. sept. voru oft áætlaðar um
1.07%. Sú breyting á launaliö,
sem var fyrirsjáanleg hvað sem
leið nýjum kjarasamningum, en
vantar þó i fjárlagafrv. nemur
2500—2700 milj. kr., ef tekiö er til-
lit til ofáætlunar visitölubóta i
sept. Hliðstæð hækkun á llfeyris-
tryggingum almannatrygginga
gæti numið 1400—1450 milj. kr. og
I sjúkratryggingum 825—850 milj.
Þetta nemur samtals 4500—4900
miljónum króna og er eingöngu
vegna venjulegra verölagsbóta i
samræmi við hækkun verölags i
haust. En fjárhæöinni er visvit-
andi sleppt I fjárlagafrv. til þess
að þessi hækkun útgjaldahliðar
fjárlaga verði bendluð við ný-
geröa kjarasamninga. Að sjálf-
sögbu hefur þessi útgjaldaauki þó
jafnframt áhrif á tekjuhlið til
hækkunar, en þeir félagar hæstv.
fjármálaráðherra og ritstjóri
Timans gæta þess vandlega að
nefna einhverja brúttótölu, sem
þegar betur er að gáö inniheldur
nær 5 miljarða útgjöld, sem ein-
göngu eiga rætur að rekja til
hækkunar verölags nú á haust-
mánuðum. Sá hluti útgjaldaupp-
hæðarinnar hefði að sjálfsögöu
átt aö ve ra I f járlagafrv., en siðan
leggja þeir félagar áherslu á, að
afla þurfi tekna til þess að standa
undir þessari hældcun útgjalda,
7.7 miljörðum kr,, án þess aö
nefna hve mikiö á rætur að rekja
til venjulegra verölagsbóta á
laun eða hve mikið af launaupp-
hæðinni kemur til baka i rikissjóö
vegna skattkerfisins.
Rikið fær sitt aftur
Verulegur hluti launþega greið-
ir aftur til rikisins 40% af þvi, sem
viö launin bætast eftir að ákveönu
tekjumarki er náð og nú er I f jár-
lagafrv. beinlinis gert ráð fyrir
Gervilýðræði
A fundi Alþingis i gær lýstiLúð-
vik Jósepsson sig andvlgan
frumvarpi Jóns Skaftasonar um
breytingar á kosningalögunum og
sagöi það vera dæmi um yfir-
borðslýðræði. Frumvarp Jóns fel-.
ur I sér að settir séu fram listar
með frambjóðendum I stafrófsröð
og að kjósendur raði þeim siðan
að eigin vild. Er tillaga Jóns ekki
langt frá tillögu sem 5 þingmenn
Alþýðubandalagsins hafa lagt
fram um aukin áhrif kjósenda á
að velja milli frambjóöenda á
lista. Nánar verður sagt frá
umræðunum siöar.
Lúbvik Jósepsson.