Þjóðviljinn - 26.11.1977, Blaðsíða 11

Laugardagur 26. ndvember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
María Bergom-Larsson
er sænskur bókmennta-
fræðingur. Hún er reynd-
ar ekki ókunn lesendum
Þjóðviljans því í haust
var löng þýdd grein eftir
hana í blaðinu. María
skrifar um menningar-
mál í blöð og tímarit í Sví-
þjóðog hún hefur skrifað
nokkrar bækur. Tvö
greinasöfn hafa komið út
eftir Maríu: MSnniskan í
det vertikala samhailet
(1974) og Kvinnomedvet-
anda (1976).
Siöari bðkin Kvinnomedvet-
anda eða Vitund kvenna hefur
að geyma margar firna
skemmtilegar ritgeröir. Þar er
fjallað um ýmislegt sem mótar
vitund kvenna og er þ.a.l. sam-
gróið hugsunarhætti okkar og
hugmyndum. Hér á eftir ætlum
við aö þýða og endursegja eina
ritgerð úr þessari bók: Hún
heitir Heimur tiskunnar-^frelsi
kvenna til neyslu.
Maria byrjar á þvi að staö-
hæfa að sjálfsmynd okkar og
mynd okkar af heiminum sé að
miklu leyti mótuð af fjölmiðl-
um. Á sama hátt gegni tisku-
myndir viku- og dagblaða stðru
hlutverki I þvi aö búa til mynd
kvenna af þvi hvernig þær séu
eða eigi að vera.
Við getum tekið afstöðu til
boðskapsins I texta, segir
Maria, og við getum mæta vel
séð hvert er verið að fara þar.
En það er miklu erfiðara og ill-
yrmislegra að sjá hvað er verið
að segja með mynd. Hún smýg-
ur inn i vitund okkar, höfðar til
tilfinninga fremur en skynsemi
og þessvegna höfum viö minni
möguleika á þvi að verjast
áróöri mynda en texta. Þess
vegna er það mikilvægt að at-
huga hvaða. boðskap og hug-
myndir tiskumyndirnar hafa að
færa konum.
Umsjón:
Dagný Kristjánsdóttir
Elisabet Gunnarsdóttir
Helga ólafsdóttir
Helga Sigurjónsdóttir
Silja Aöalsteinsdóttir
Það er svo fallegt og gott að vera I silkifötum”
TL_ r
pu
ert
ung
og
sæt
í...
Tiskan og auglýsingarnar eru
óaðskiljanleg að dómi Mariu,
hvorugt getur án hins verið.
Hún teflir þvi fram nokkrum til-
vitnunum i John Berger o.fl.
sem fengist hafa við þaö að
sundurgreina goðsagnaveröld
auglýsinganna:
Auglýsingin reynir að gera
þann sem á hana horfir svolitið
óánægðan með lifshætti sina.
Ekki samfélagið i heild heldur
stöðu sina i þvi. Auglýsingarnar
reyna siðan að koma þvi á
framfæri að kaupi hann það sem
auglýst er þá batni þetta allt
saman. Hún býður honum betri
útgáfu af sjálfum sér.
Auglýsingarnar breyta neysl-
unni i eins konar staðgengil lýð-
ræöisins. Maður getur valið sér
mat (föt og farartæki) og þetta
val kemur i staðinn fyrir mikil-
vægar pólitiskar ákvarðanir.
Auglýsingar gera allt sem i
þeirra valdi stefndur til að fela
eöa dreifa þvi sem er ólýðræðis-
legt i samfélaginu. Og þar er
það sem er að gerast i heimin-
um falið lika. Ef þannig er litið á
málin má segja að auglýsing-
arnar séu n.k. heimspekikerfi.
Þær skýra allt með eigin hug-
tökum — túlka heiminn á sinu
máli.
1 samræmi við þetta tók
Maria Bergom-Larsson svo
heilan árgang af Feminu (1977)
og fór að athuga hvernig konur
eru túlkaöar i tiskumyndunum
þar. A Islandi er ekki aðeins
hægt að kaupa sænsku
Feminuna heldur lika danska
útgáfu auk guð má vita hve
margra tegunda af dönskum,
sænskum og norskum kvenna-
blöðum. Blööin sem Maria at-
hugaöi eru þannig virk hér
heima auk innlendrar fram-
leiöslu af sama tagi.
Heimur tiskunnar
Tiskan er undirstaða all-
flestra kvennablaðanna og les-
endum þeirra ér boðið aö gjöra
svo vel — þær megi sækja lifsstil
sinn og fyrirmyndir, sjálfsmynd
og persónuleika i heim tiskunn-
ar. Og hvers konar sjálfsmynd
er okkur boðin i tiskumyndun-
um? Hvernig lita konurnar þar
út, hvernig eru samskipti þeirra
við aöra menn og hvernig er fé-
lagslegt umhverfi þeirra?
Konurnar i heimi tiskunnar
eru nánast allar ungar, fagrar
og grannar. Elli er hreinlega
bönnuð i tiskuheiminum: þar
eru konurnar siungar og reynslu
af lifinu er alls ekki að sjá á
þeim. Ungir likamar, ung and-
lit, engin merki um reynslu
venjulegra kvenna af vinnu og
barneignum. Vinna er heldur
ekki til i tiskuheiminum. Þar
rikir eilifur fritimi þar sem
hlæjandi fallegt fólk sprangar
um i fallegu umhverfi. A tisku-
myndum Feminu erum við i
bikini á Vestur-indisku eyjunum
eða i gönguferð i safarifötum úti
i sveit eða hlæjandi að dorga
niðri- á bryggju. Þess á milli fá-
um við okkur glas á e-m bar eða
látum okkur dreyma á bekk i
lystigarði. Heimur tiskunnar er
timalaus heimur, óraunveru-
legur og kyrrstæöur.
Brosandi veröld
Konurnar á tiskumyndum
Feminu eru alltaf glaðar, bros-
andi eða hlæjandi. Tilfinningar
eins og reiði, hryggð, fyrirlitn-
ing eða girnd eru alls ekki til i
þessari óskamynd af kvenfólki
— ekki fremur en vinna, elli,
vont skap og sorg, sem aldrei
uppáfellur þessar konur. I stað
eiginleika og tilfinninga sem
tengjast hversdagslifi og vinnu
svo sem leiða, lúa, þreytu,
sorgar.fitu og ellimarka kemur
allt það sem gæti einkennt
áhyggjulaust lif i eilífu frii s.s.
æska, fegurð, gleöi, hvild, kæru-
leysi og sjálfsörygggi.
1 þessari mynd af konum má
raunar vel þekkja „gamlar og
góöar”hugmyndir um kvenlega
eiginleika og þær hafa haft vel
útilátin áhrif á sálarlif kvenna,
segir Maria. Það er óbrúanlegt
bil á milli þeirra fáu tilfinninga
sem kvenlegum konum leyfist
að sýna annarsvegar og raun-
verulegra þarfa þeirra til að tjá
tilfinningar sinar hins vegar.
Afleiðingarnar af þessu eru
sprengingar — reiði verður að
móðursýki, árásarhneigð er
barin niður og verður tómlæti
eða þunglyndi.
Konur á tiskumyndum gera
alls ekki neitt: þær vinna ekki
ogtala ekki saman, þær eru aö-
eins glaðar og ánægðar — ekki
yfir neinu sérstöku heldur er
gleði þeirra sjálfhverf og óper-
sónuleg. Annað er uppi á ten-
ingnum i textunum við mynd-
irnar. Þeir eru mjög persónu-
legir og kumpánlegir: ,,Við (Þú
og ég) viljum rósótt föt I sum-
ar.. okkur finnst... við saum-
um... okkur liður vel i frotte-föt-
um... þú ert... þú litur vel út ef...
þér finnst.... o.s.frv.”
Samskipti kvenna
A flestum myndunum er að-
eins ein kona. Stundum eru þó
fleiri en ein fyrirsæta á mynd-
unum en það er áberandi að
þeim er stillt upp eins og þær
séu einar. Samvinna eða sam-
skipti eru hverfandi litil. Við
skulum lita á myndina af
stúlkunum tveimur á bekknum.
Þær eru i bleikum og ljósbláum
kjólum. 1 myndatextanum seg-
ir: ,,þaö er svo fallegt og gott aö
vera i silkifötum” (!) Myndin á
sem sagt að sýna velliðan og
fegurð. Sambandsleysi kvenn-
anna er algert. Sú til vinstri
horfir dreymandi út úr mynd-
inni til vinstri og sú til hægri
horfir niður i grasið við fætur
sér. Þær snúa hvor frá annarri,
lokaðar og sjálfhverfar, sokkn-
ar niður i drauma sina. Um
hvaö skyldi þær vera að
dreyma? (Alveg áreiðanlega
ekki um sósialska byltingu)
Stundum hlæja fyrirsæturnar
hver framan i aðra en oftast
horfa þær jafnframt á eitthvað
langt i burtu. Stundum snertast
þær en þrátt fyrir nálægðina eru
þær undarlega fjarlægar hvor
annarri, lokaðar inni i sjálfri sér
og fullar af sjálfsdýrkun
(narkissisma). Það eina sem
þær eiga sameiginlegt er þessi
hrifning og gleði yfir eigin feg-
urð segir Maria Bergom-
Larsson og i þvi felast einu
tengsl kvenna I heimi tiskunnar.
Tískan ogkynferöiö
Sjálfhverfar og smábrosandi
fyrirsætur blasa við okkur á
mynd eftir mynd. Margar
eru dreymandi. Hvers vegna?
Langar þær i eitthvað? Hvað
skyldi þær langa i? Það er ekk-
ert sérlega langsótt að imynda
sér að þær langi i eitthvað af
þessum fallegu fötum sem eru á
myndunum — langi til að kaupa
þau. En fötin eru vitaskuld ekki
markmið i sjálfu sér heldur eru
þau til þess ætluö að gera kon-
urnar aðlaðandi og kynþokka-
fullar. Fyrir hvern? Karlmenn
koma þessu máli ekkert við á
tiskumyndunum. Langanir
kvennanna beinast allar að
þeim sjálfum: fallegum fötum,
fallegum hlutum sem þær
skreyta sjálfar sig með svo aö
þær verði girnilegri á markaðn-
um.
Mynd sú sem Maria Bergom-
Larsson dregur upp af konum I
heimi tiskunnar er ekki sérlega
glæsileg. Konurnar eru óvirkar,
sjálfhverfar og sjálfsdýrkandi
brúður. Þær sýna litið af tilfinn-
ingum og vissulega enga vits-
muhi. .. en þær geta keypt föt.
A næstu siðu sem við höfum
verður haldiö áfram úttekt
Mariu á tiskunni og þeirri hug-
myndafræði sem i henni er fólg-
in ásamt þvi hvernig fariö er að
þvi að selja góssiö.