Þjóðviljinn - 16.02.1978, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 16. febrúar 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Nú þarf að berjast á
tyennum vígstöðvum
Álfabrenna á aflíöandi þorra
Smáikveikjur Seðlabankans og
rikisvaldsins á undanförnum
mánuöum, i innistæðum almenn-
ings i peningastofnunum lands-
ins, tóku á sig mynd álfabrennu 7.
febrúar s.l. þegar gengi islenskr-
ar krónu var fellt um 13%, eftir
langvarandi gengissig. Hækkun
innláns vaxta og trygging á spari-
fé landsmanna, sérstaklega 1
bundnum vaxtaaukabréfum fékk
nú skjótan endi. Hin auglýsta um-
hyggja Seðlabankans og rikis-
stjórnar Geirs Hallgrimssonar og
Ólafs Jóhannessonar frá s.l.
hausti um verndun sparifjár
landsmanna i gegnum hækkaða
innlánsvexti, hafði nU gengið sér
, til hUðar og var ekki nothæf leng-
ur. Þegar svo var komið, þá þótti
ráðlegast að bera nU spariféð á
álfabrennuna, enda hafði það oft
verið gert áður. Og nU þegar
kveikt er i álfabrennu á aflfðandi
þorra, þá þætti mér ekki óviðeig-
andi að sungið væri okkar gamla
og góða þjóðarkvæði „Ölafur reið
með björgum fram”.
Saga íslenskra
gengisiækkana
Það gæti verið fróðlegt rann-
sóknarefni að brjóta til mergjar
sögu islenskra gengislækkana, þó
það verði ekki gert hér i þessum
þætti aðneinuráði. A þvi vil ég þó
vekja athygli, að íslensk gengis-
lækkunarstefna hóf fyrst göngu
sina, eftir að islenska ríkið hafði
gengið i Atlantshafsbandalagið
og samið hafði verið við Banda-
rikjamenn um hersetu á Kefla-
vikurflugvelli. Er það máske til-
viljun, að fyrsta lækkunin á is-
lenskrikrónukemuri kjölfar þess-
ara atburða? Hitt er vitað, aðfor-
ustumenn þjóðarinnar þáðu
Marshallaðstoð frá Bandarikjun-
um um likt leyti, þó þjóðin væri
þá rlkasta þjóð i Evrópu miðað
við fólksfjölda.
Sé samband á milli þessarar
aðstoðar og fyrstu gengislækkun-
arinnar hér, sem ýmislegt
bendir til að geti verið, þá
er eitt vist, að hér var stigið mik-
ið ógæfuspor. Það er stað-
reynd sem liggur á borðinu að
með fyrstu gengislækkuninni og
siðan öllum þeim sem á eftir
komu, hafa allar framkvæmdir
Bandarikjamanna á Keflavikur-
flugvelli orðið margfalt ódýrari,
en þær ella hefðu orðið ef dollar-
inn hefði aðeins gilt kr. 6,50, sex
krónur og fimmtiu aura, eins og
var við endalok heimsstyrjaldar-
innar. Það ætti öllum að vera
ljóst, að svo lengi sem Bandarikin
hafa hér herstöð og þurfa að
greiða fyrir islenskt vinnuafl og
efni, þá er það þeirra hagur að is-
lenska krónan standi sem lægst
gagnvart dollar. Fyrir liggur þvi
og verður ekki hrakið, að hver ný
gengislækkun islensku krónunnar
sem gerð er, gerir rekstur her-
stöðvarinnar á Miðnesheiði fjár-
hagslega hagkvæmari.
En nU hafa islenskar gengis-
lækkanir ekki verið sagðar gerð-
ar fyrir bandarikjamenn, heldur
tilbjörgunar á islenskum Utflutn-
ingshagsmunum. En gallinn er
bara sá að þar hafa þær komið að
litlum notum og ein gengislækkun
boðið annari heim. Þannig er
saga islenskra peningamála og
atvinnurekstrar allt frá árinu
1950. Ennþá er haldið áfram á
sömu braut af islenskum politik-
usum og hjálparkokkum þeirra.
Þeir hafa ekki ennþá getað lært
það sem afar þeirra og feður
vissu og kunnu „að það er
skammgóður vermir að miga i
skó sinn”. Gengislækkun sem
hagstjórnartæki er Urelt aðferð.
Og leysir engann vanda til
frambUðar, nema siður sé.
íslenskur sjávarút-
vegur og
vandamál hans
Allar gengislækkanir sem
framkvæmdar hafa verið á ís-
landi undanfarna áratugi, hafa
verið sagðar gerðar til hagsbóta
fyrir Utflutningsatvinnuvegi okk-
ar en þó sérstaklega sjávarUtveg-
inn. SU gengislækkun sem nU hef-
ur verið framkvæmd hefur verið
sögð gerð i sama tilgangi: En
hvað er þaö þá sem veldur
sjávarUtveginum mestum erfið-
leikum nU og gengislækkun er
ætlað að lækna? Ég held að það
fari ekkert á milli mála að óða-
verðbólga sU sem geysað hefur i
landinu að undanförnu sé versti
þrándur i götu fyrir velgengni
sjávarUtvegsins. A s.l. ári var
markaðsverð islenskra sjávaraf-
urða mjög hagstætt, og markaðs-
aðstæður á heimsmarkaði mjög
góðar. Eftir slikt ár, hefði að öllu
eðlilegu ekki átt að vera þörf
neyðarráðstafana, eins og nU á að
framkvæma. Ég sagði að óöa-
verðbólga væri versti óvinur
sjávarUtvegsins svo og annarra
Utflutningsatvinnuvega. Þetta
verðurekki hrakið. En hvað hafa
stjórnvöld gerttil aðhemja þessa
verðbólgu sem hér rið'ur hUsum,
og er margföld á við það sem ger-
ist i nokkru nálægu landi, sem er
mjögóeölilegt?Ég get ekki fundið
aðneinar ráðstafanir af opinberri
hálfu hafiverið gerðariþessa átt,
en hins vegar margar sem eru
verðbólguhvetjandi. 1 þessu sam-
bandi er hægt að benda á margt
þvi af nógu er að taka. Rikis-
stofnanirhafa ekki verið eftirbát-
ar i þvi að hækka verð á vöru og
þjónustu til almennings eða fyrir-
tækja, en oft gengið þar á undan
og visað veginn. Góð dæmi um
þettaer hsekkuná bensini æ ofan i
æ, hækkun á rafmagnsverði
hækkun á simaþjónustu, hækkun
á afnotagjöldum Utvarps og Sjón-
varps, og þannig væri hægt að
telja upp áfram. Eða hvað hefur
rikisvaldið gert til þess að verð á
innfluttri nýlenduvöru tvöfaldist
ekki á islenskum neytendamark-
aði miðað við smásöluverð i
heimalandinu. NUverandi verö-
lagsstjóri benti á s.l. hausti á
nokkur grunsamleg dæmi um
vöruverð á breskum vörum hér
og I Bretlandi. Maður hefur ekki
heyrt um að gripið hafi verið til
neinna neyðarráðstafana til að
vernda hagsmuni almennings i
þvi sambandi, og þó hefði slikt að
sjálfsögðu verið virkt viðnám
gegn óeðlilegum verslunarhátt-
um og verðbólgu. íslensk innkaup
á nauðsynjavörum erlendis frá
eru ekki litill þáttur i' islenskum
þjóðarbUskap og full þörf á aö þar
sé jafnan gætthagstæðustu kjara.
Forsvarsmenn islenkrar verslun-
ar hafa beinlinis sagt að nUgild-
andi ákvæði um prósentuálagn-
ingu á innfluttum vörum, þar sem
óhagstæðustu innkaupin gefi
bestanhagnað.stuðli ekki aðheil-
brigðu vöruverði. Eftir slikar
yfirlýsingar hefði mátt halda að
verðbólguþáttur sá sem felst i
óhagstæðu innkaupsveröi hefði
verið tekinn sérstaklega fyrir og
rannsakaður. En ekki hefur
heyrst um það. Allt þetta sem hér
hefur verið talið og margt fleira
snertir rekstrargrundvöll Utflutn-
ingsatvinnuveganna. Fólkið sem
við þá vinnur svo og allt launafólk
i landinuhefur engin önnur ráð en
að krefjast hærri launa, þegar
kaupið sem það fær hrekkur ekki
lengur fyrir lifsnauðsynjum þrátt
fyrir óeðlilega langan vinnudag.
Islensk verkalýðshreyfing hefur
lengst af staðið i varnarbaráttu
siðustu áratugina og þær kaup-
hækkanir sem náðst hafa i krónu-
tölu, hafa ekki nema sjaldan
dekkað þær verðhækkanir á vöru
og þjónustu sem orðin var þegar
samningar náðust. A sama tima
hefur verkalýður nálægra landa
verið að bæta kjör sin þannig aö
sU kauphækkun sem náðist, hefur
orðið raunveruleg kjarabót en
ekki bara sýndarkauphækkun,
Enda er nU svokomiðað Island er
eina landið i Vestur-Evrópu, þar
sem launþegar Utflutningsat-
vinnuvega geta ekki lifað af átta
stunda vinnudegi. Og enn skal
höggvið i sama knérunn.
/ _ ________
Hver réði þeirri
bankamálastefnu að
hækka Vexti af lán-
um útflutnings-
atvinnuvega?
NU þegar neyðarástand is-
lenskra Utflutningsatvinnuvega.
hefur verið kunngjört á alþingi af
stjórnvöldum er eðlilegt að spurt
sé: Hver réði Jieirri bankamála-
stefnu á s.l. ári að hækka vexti af
lánum til atvinnuvega. Varla hef-
ur það verið gert að óyfirveguðu
Húsavik
ráði, og enginn gat bUist við að
slikt gerði rekstur fyrirtækja
hagstæðari, að hafa Utlánsvexti
þrefalda hér við það sem er i
næstu löndum.
Þeir sem væru svo einfaldir að
trUa þvi, að nú ætti að bæta spari-
fjáreigendum lögverndaðan
þjófnað á innistæðum þeirra á
undanförnum árum, þeir ættu nU
að átta sig á eftir gengissig og
nýja gengislækkun, að hér var að-
eins um visvitandi blekkingu að
ræða. Aðeins verið að slá ryki i
augufólks,en nU er það ekki hægt
lengur. Það er sem sé komið a'
daginn að hækkun inn-og Utláns-
vaxta hefur stórum aukið verð-
bólguna á yfirstandandi vetri, en
sparifjáreigendur standa hins
vegar verr að vigi en áður, verð-
gildi þeirra peninga hefur farið
hraðminnkandi.
Nú heitir gengis-
lækkun ríkisstjórnar-
innar barátta gegn
verdbólgunni.
1 eld cr best að ausa sjó
eykst hans log við þetta.
Gott er að hafa gler i skó
ef gengið er i kletta.
Þessi gamla islenska öfugmæla
visa minnir ekki svo litið á Urræði
nUverandi rikisstjórnar og hjálp-
arkokka hennar I baráttunni við
verðbólguna. Islensk fiskiskip
hafa verið flest smiðuð erlendis
og á þeim hvila erlend lán sem
borga þarf af. Ekki auðveldar það
rekstur skipanna þó islenska
krónan sé rýrð eða verðgildi
hennar gagnvart erlendum gjald-
miðlum. Eða þá fiskimjölsverk-
smiðjur landsins sem standa
frammi fyrir þvi að verða að
endurnýja vélakost sinn meö nýj-
um vélum alveg á næstunni, sem
kaupa verður erlendis frá, ef þær
eiga að geta keppt um vörugæði
og verð á mörkuðum við keppi-
nauta sina. Þetta hefur verið
vanrækt af nUverandi stjórnvöld-
um, en i stað þess tekin erlend
stórlán til vafasamra fram-
kvæmda, svo sem kröfluævintýris
og járnblendi verksmiðju. Ennþá
er eftir að endurnýja vélakost i
sumum frystihúsum landsins svo
þau geti verið hagkvæm i rekstri.
Ekki get ég séð að gengislækkun
hjálpi til viö þessar aðkallandi
framkvæmdir. Hins vegar að þær
hafa margfaldað og magnað
verðbólguna i landinu og hvert 1
sinn sem þær hafa verið fram-
kvæmdar og jafnframt að stutt-
um tima liðnum aukið þann
vanda sem þeim var ætlað að
leysa. Það verður nefnilega ekki
komist framhjá þvi algilda lög-
máli, að orsök veldur óhjákvæmi-
legri afleiðingu. Og þeir sem
ekki ennþá hafa getað tileinkaö
sér þennan sannleika, þurfa að
læra betur.
En hver jir græða þá á verðfell-
ingu islensku krónunnar?
Ég hef bent á þá staðreynd hér
að framan, að ameriski herinn á
Keflavikurflugvelli græðir á
verðfellingu islensku krónunnar.
Eftir þvi sem krónan er rýrð að
verðgildi meira gagnvart dollar
þá þarf að greiða færri dollara
fyrir vörur og þjónustu og vinnu
sem herinn kaupir hér á landi.
Framhjá þessari staðreynd er
ekki hægt að ganga. En það eru
fleiri sem græða á veröfelling-
unni. Þeir „verðbólguspekUlant-
ar” sem fá fé i bönkunum til að
festa það i steinsteypu, fyrir þá er
gengisfelling hagkvæm, ef hægt
er að greiða lánin til baka með
verðminni krónum,eins og leikið
hefur verið á kostnað sparifjár-
eigenda um langt skeið.
Mismunandi
rekstrarafkoma sem
rannsaka þarf
Við getum verið sammáia um,
að rekstrargrundvöllur atvinnu-
vega verður aö vera sæmilega
góður á hverjum tíma hver jir svo
sem viö reksturinn fást, þvi hver
atvinnugrein þarf að geta byggt
sjálfa sig upp ef vel á að fara.
Sérstaklega er þetta mikil nauð-
syn með höfuðatvinnuvegi, þvi
til þeirra þarf fjármagn aö leita,
og er það hránt og beint lögmál i
rekstri innan hins kapitaliska
hagkerfis.
Sé þessa ekki gætt á hverjum
tima þá hlýtur margt að fara Ur-
skeiðis, og einmitt innan svo litils
hagkerfis sem okkar koma mis-
tökin skýrast i ljós og valda mest-
um erfiöleikum. Ég vil sérstak-
lega benda á i þessu sambandi að
verslun og aðrar nauðsynlegar
þjónustugreinar mega aldrei vaxa
framleiðsiugreinunum yfir höfuð,
en einmitt slfk mistök eru orðin
áberandi i hinu litla islenska
þjóðfélagi. En það er ekki sama
hverjir stjórna framleiðslunni,
um það bera sjávarUtvegurinn og
fyrirtæki hans glöggt vitni. Sumir
segjast alltaf vera að tapa fé
hvernig sem rekstrargrundvöll-
urinn er. Aðrir draga fé Ut Ur
Jóhann J.E. Kuld
fiskimé/
fyrirtækjunum þegar vel gengur,
en vanrækja svo viðhald og nauð-
synlega endurbyggingu, sem
veikir svo aftur undirstööuna
undir rekstri þeirra. Svo eru þeir
lika til sem betur fer, sem alltaf
gera vel og sýna góða afkomu
jafnvel þegar rekstrargrundvöll-
ur fyrirtækjanna er ekki nógu
góður. Þessa menn er hægt aö
finna i öllun landshlutum i nokkr-
um mæli, en þeir þyrftu að vera
fleiri. Gott dæmi um slikan fyrir-
myndar rekstur gæti ég bent á og
talið upp, og brýt með þvi engan
trUnaðþó ég tilgreini eitt sérstakt
fyrirtæki sem mér er litiö per-
sónulega kunnugt, en leggur
rákninga sina á borðið árlega og
sýnir afkomuna. Þetta er Fisk-
sölusamlag HUsavikur, en eig-
endur þess eru Kaupfélag Þing-
eyinga, HUsavikurkaupstaður og
einstaklingar sem leggja inn fisk
hjá fyrirtækinu.
Allt frá upphafi hefur þetta
fyrirtæki sýnt fyrirmyndar rekst-
ur og verið aö byggja sig upp. Ég
held að ekki sé rangt farið með þó
sagt sé, að þetta fyrirtæki hafi
flest ef ekki öll árin greitt Ut-
vegsmönnum og sjómönnum upp-
bætur á umsamið fiskverð. 1 Ut-
, varpsviðtali ekki fyrir löngu stað-
festi framkvæmdastjóri þess
fyrirtækis, að fyrirtækið hefði
haft góða afkomu á s.l. ári. Þetta
er mjög athyglisvert, á sama
tima og þjóðhagsstofnun hefur
reiknað Ut, að fiskvinnslan i heild
hafi búið við stórfelldan taprekst-
ur einmitt yfir sama timabil. Það
er hæfilegt verkefni fýrir hag-
fræðinga Þjóðhagsstofnunar að
finna Ut i hverju þessi mikli mis-
munur á rekstrarafkomu liggur,
þvi á þann eina hátt verða fundn-
ar viðunandi leiðir til lagfæringa.
Nú þarf að berjast á
tvennum vígstöðvum
Þetta dæmi um góða afkomu
fyrirtækis i fiskvinnslu á s.l. ári
sem ég hef hér að framan bent á
og liggur opinberlega fyrir, á að
geta verið lærdómsrikt fyrir for-
ystumenn verkalýðshreyfingar-
innar einmitt nUþegar rikisvaldið
hefurkastað hanska sinum beint i
andlit alls launafólks í landinu og
krefst skertra lifskjara. Það
getur nefnilega orðið bein lifs-
nauðsyn á næstu timum að taka
upp breytta stefnu i undirstöðu-
greinum okkar framleiðslu eins
og sjávarUtvegi, Utgerð og fisk-
vinnslu ef tryggja á viðunandi
lifskjör almennings. Þeir sem
ekki valda þessu verkefni verða
að hverfa Ur þessu hlutverki og
aðrir að taka við, og er þá eðlilegt
að verkalýðshreyfingin ráði
nokkru um hvernig þeim málum
verður best fyrir komið. Hina
sem vel hafa gert og sýnt á hverj-
um tima hæfni i störfum er gott
aðhafa i nauðsynlegri samkeppni
til að tryggja heilbrigðan rekstur.
Þaö er ekki nóg lengur fyrir
verkalýðshreyfinguna að semja
um kaup og kjör við atvinnurdi-
endur þegar fjandsamlegt rikis-
vald sem styðst við meirihluta
þingmanna á Alþingi getur ógilt
þá samninga. NU dugar ekkert
minna en stjórnmálaleg sókn
sameinaðrar alþýöu, sem helst i
hendur við faglega launabaráttu
verkalýðshreyfingarinnar. NU er
ekki rétti timinn til að deila um
keisarans skegg, heldur krefst
þörfin þess aö menn leggi minni
háttar ágreiningsmál sin á hill-
una og sameinist i stjórnmála-
legri sóknarfylkingu til bættra
! lífskjara. Timinn er naumur til
stefnu og verði hann ekki notaður
þannig að stjórnmálaleg sam-
staða almennings náist á næstu
vikum, þá er framtið islenskrar
verkalýðshreyfingar I sjáanlegri
hættu.
10/2 1978.